Kültürel ve doğal miraslarımız XIX (Gordion)

Ankara'nın 70 km güney batısında yer alan Gordion, ana yolların kavşağında bulunması, suyun bolluğu ve çevresinin tarım ve hayvancılığa uygun açık araziyle çevrili olması nedeniyle konumu açısından Friglere çekici geldi. Zira, Frigler'den önce Hititlilerin de bölgede yerleşim alanları kurmasının nedenlerinden biri konumuydu.

Frigler, Gordion'a Hititlerin yıkılması sonucu M.Ö 12'nci yüzyılın sonlarından itibaren yerleşmeye başladı. Gordion, M.Ö 9'uncu yüzyılda içinde büyük yapıların yer aldığı görkemli surlarla çevrili bir kale haline dönüştürüldü.

Ana kale kapısının hemen içerisinde üstü açık, büyük avlunun çevresinde dizili dikdörtgen binalar, saray alanını bulunuyordu.

Teras üzerindeki sıra yapılar, tahıl işlenen ve dokumacılık yapılan hareketli yerlerdi. Saray alanındaki yapıların sadece birinde karşılaşılan çakıl taşı mozaik taban döşemesi ise Antik Çağ'da bilinen bu tip zemin döşemesinin en eski örneği olup, bu bezemeci döşeme tarzının ilk kez Friglerce icat edildiğini gösteriyor.

Saray alanındaki yapıların en büyüğünde bulunan çok iyi ince dokumalar ve fildişi kakmalı ahşap mobilya gibi lüks eşyalar, bu yapının ya krala ait ya da bir yöneticinin kabul salonu olabileceğini gösteriyor.

Arkeolojik kazılarda bulunan seramik kap ve demir objeler, Friglerin bu malzemelere dair büyük bir endüstriye sahip olduğunu gözler önüne seriyor. Suriye ve Filistin bölgelerinden ithal edilmiş lüks malzemeler ise Friglerin M.Ö 800 civarındaki dış ticaret ilişkileri hakkında ipucu veriyor. .

M.Ö 800 civarında çıkan büyük bir yangında ileri derecede tahrip olan Gordion Kalesi'ni Gordios ve oğlu Midas'ın yeniden inşa ettirdiği düşünülüyor.

Gordion'un çevresinde yaklaşık 85 adet tümülüste M.Ö 9'uncu yüzyıldan 2'nci yüzyıla kadar uzanan geniş bir zaman dilimine ait mezarlar bulunuyor. Bu tip mezar biçimi Anadolu'da daha önce görülmediğinden bu uygulamanın Frigler tarafından Avrupa'daki memleketlerinden getirildiği düşünülmektedir.

P Tümülüsü'nde M.Ö 775'e tarihlenen ve Frig kraliyet ailesinden bir prens veya prensese ait bir çocuk mezarı bulundu. Ahşap mezar odasında ele geçen ve çocuğun ikinci yaşamı için sunulmuş etkileyici lüks eşyaları arasında geometrik motifli çok ince kakma işçiliğe sahip ahşap mobilyalar ve belki de oyuncak olarak yapılan ahşap ve seramik hayvanlar dikkati çekiyor.

Hemen yakındaki diğer mezar ise 50 metreyi aşan yüksekliği ile Orta Anadolu'da bu tip mezarların bilinen en büyük örneği. İçinde ölünün yer aldığı ahşap mezar odası bozulmamış olup dünyanın bilinen sağlam en eski ahşap yapısı olma özelliğine sahip.

Tıpkı çocuk mezarında olduğu gibi bu mezarda da ele geçen geometrik motifli zarif kakma bezemeli mobilyalar, Frig sanatçılarına özgün büyük bir ustalığa işaret etmektedir. Burada ayrıca belki de krallar arası hediye değiş tokuşuyla Suriye'den Gordion'a kadar gelmiş hayvan başlı kovalar ve kazanlar gibi çok sayıda tunç obje ve kap bulundu.

Bu kaplardan bir kısmının baharatlı et yemeği, mercimek ve birayla şarap ve ballı bir içecekten oluşan ziyafette kullanıldığı düşünülüyor.

Kapların üzerindeki balmumu bantlar üzerindeki yazılar bilinen en eski Frigce yazı örnekleri olup bu mezarın sahibi 1.60 metre boyunda ve altmışlı yaşlarının başlarında ölmüş bir erkek olup muhtemelen Frigya kralıydı.

Yakın zamanda mezarın ahşapları üzerinde yapılan radyokarbon analizleri kralın M.Ö 740 civarında defnedildiği, bu nedenle o kişinin o tarihlerde ölen Gordios olduğu öne sürülüyor.

UNESCO'nun Dünya Miras Geçici Listesi'nde Türkiye'nin 77'si kültürel, 3'ü doğal ve 3'ü karma (Kültürel / Doğal) olmak üzere toplam 83 varlığı bulunuyor.

UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme kapsamında Taraf Devletler, UNESCO Dünya Miras Listesi'ne kaydedilmesi uygun olan varlıklara ilişkin envanterlerini (geçici liste) UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletmekle yükümlüdürler.

UNESCO Dünya Miras Merkezi'nce yayınlanan bu listede yer alan varlıklara ilişkin hazırlanan adaylık dosyaları Dünya Miras Komitesi'ne sunulmaktadır. Geçici Listeler hazırlanırken varlıkların Dünya Miras Komitesi'nce belirlenen kriterleri karşılama durumları ile mimari, tarihi, estetik ve kültürel, ekonomik, sosyal, sembolik ve felsefi özellikleri de dikkate alınmaktadır.

İlk kez 1994'te UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletilen Geçici Listemiz 2000, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 ve 2020'da güncellendi.