Kültürel ve doğal miraslarımız XIII (Birgi Tarihi Kenti)

İzmir'in Ödemiş İlçesi'nde yer alan, 5 bin yıllık tarihe sahip Birgi, sırasıyla Frig Uygarlığı, Lydia Uygarlığı Pers Krallığı, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorluğu hakimiyeti altında bulundu.

Bölgeye yönelik ilk Türk akınları 11'inci yüzyılda Selçuklular tarafından gerçekleştirilirken 13'üncü yüzyıl sonlarında Birgi'ye Menteşe Bey'in damadı Sasa Bey tarafından akınlar düzenlendi.

Sasa Bey şehri, Bizanslılar tarafından bölgeye sevk edilen Katalanlar'ın çekilmesinden hemen sonra, 1304'te aldı. Onun fütuhatına katılan Aydınoğlu Mehmed Bey ise burayı 1307'de ele geçirerek kurduğu beyliğin merkezi yaparak 1312'de bir cami, türbe ve medrese inşa ettirdi.

1391'de İsâ Bey tarafından Osmanlılara terk edilen Birgi, Ankara Savaşı'ndan sonra yeniden Aydınoğulları'nın eline geçti. Bir ara İzmir Beyi Cüneyd Bey tarafından işgal edildiyse de II. Murad tarafından kesin olarak Osmanlı hâkimiyeti altına alındı. Osmanlı hâkimiyetinde, Aydın sancağına bağlı bir kazanın merkezini teşkil eden Birgi, bilhassa 15'inci yüzyıldan itibaren 19'uncu yüzyıla kadar uzanan yavaş ve sürekli bir gelişme seyri gösterdi.

1920'de Birgi'yi işgal eden Yunan kuvvetleri 1922'de çekilirken şehri ateşe verdi. Bunun sonucu birçok ev yandığı gibi derenin doğu yamacındaki mahalleler tamamen ortadan kalksa da kalan yapılarıyla kendine has geleneksel mimari dokusunu günümüze kadar koruyabilmiş ender yerleşim yerlerinden biri.

Konakları, camileri, türbeleri, medreseleri, hamamları, çeşmeleri ve daha birçok eseriyle, beylikler döneminden başlayıp günümüze ulaşmış çok sayıda tescilli yapıya sahip olan Birgi'de geleneksel mimari dokuyu en iyi biçimde yansıtan iki mimari yapı; ahşap süsleme ağırlıklı mihrabı ve minberiyle döneminin en başarılı örneklerden biri olan Ulu Camii ile ahşap işçiliği ile dikkat çeken Çakırağa Konağı.

UNESCO'nun Dünya Miras Geçici Listesi'nde Türkiye'nin 77'si kültürel, 3'ü doğal ve 3'ü karma (Kültürel / Doğal) olmak üzere toplam 83 varlığı bulunuyor.

UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme kapsamında Taraf Devletler, UNESCO Dünya Miras Listesi'ne kaydedilmesi uygun olan varlıklara ilişkin envanterlerini (geçici liste) UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletmekle yükümlüdürler.

UNESCO Dünya Miras Merkezi'nce yayınlanan bu listede yer alan varlıklara ilişkin hazırlanan adaylık dosyaları Dünya Miras Komitesi'ne sunulmaktadır. Geçici Listeler hazırlanırken varlıkların Dünya Miras Komitesi'nce belirlenen kriterleri karşılama durumları ile mimari, tarihi, estetik ve kültürel, ekonomik, sosyal, sembolik ve felsefi özellikleri de dikkate alınmaktadır.

İlk kez 1994'te UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletilen Geçici Listemiz 2000, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 ve 2020'da güncellendi.