Son 20 yılın 11’incisi Cumhuriyet tarihinin 55’inci affı
Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana 54 kez çıkarılan vergi affına bir yenisi daha eklenmek üzere. Son 50 yılda çıkarılan geniş kapsamlı 9 affın 5'inde sonraki yıl tahsilat oranı düştü. 1970 yılında vatandaş vergi borcunun yüzde 88.5'ini öderken bu oran 2004'te yüzde 93 ile tarihi zirvesini buldu. Son 20 yılda çıkarılan 11 af ile 'nasıl olsa af çıkacak' beklentisi devreye girdi tahsilat oranı tam 12 puan düşerek yüzde 81'e indi. Hatta 2020'de yüzde 77.4 ile dibi buldu. İşletmeler ve vatandaşlar vergi yapılandırmalarını artık tıpkı bankaların kredileri yapılandırarak döndürmesi veya çevrilmesi (roll over) gibi görmeye başladı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kuruluşu ile başlayan vergi aflarına bir yenisi daha ekleniyor. Seçim yaklaşırken alınan bu kararı 2 yılda bir duyduğumuz için artık bu kelimeye hiç yabancılık çekmez olduk. Son 20 yılın 11 ve Cumhuriyet tarihinin 55'incisi olacak af, geçmiş aflarda nasıl sonuçlar alındığı konusunun irdelenmesini zorunlu kılıyor. Çok da yakın olmayan 1970 yılından bu yana çıkarılan aflara bakıldığında (tablodan inceleyebilirsiniz) affın çıkarıldığı yılın bir sonraki senesinde vergi tahsilatlarının artması beklenirken 9 kapsamlı affın 5'inde sonraki yıl tahsilat oranları düşmüş. 4'ünde yükselmiş. Aftan önceki yıl ile af yılı kıyaslandığında ise vergi gelirleri 9 kapsamlı affın 6'sında af çıkacağı beklentisi ile önceki yıl daha düşük seyretmiş.
KREDİ ERTELEMESİ GİBİ
2004 yılından bu yana ise neredeyse her 1.5 yılda bir çıkarılan aflar ile vatandaşlar ve kurumlar vergi aflarını adeta bankaların kredi çevirmesi (roll over) gibi kullanmaya başladı. Bu durum 2004'te yüzde 93 ile zirveye çıkan tahsilat oranının aradan geçen 19 yılda bugün tam 12 puan azalarak yüzde 81'e gerilemesini sağladı. Hatta geçen yıl artan likidite ve varlık fiyatları nedeniyle vergi ödemeleri biraz daha arttı. 2020 yılına dönersek tahsilat oranının yüzde 77.4 ile dibi bulduğunu da görürüz. Vergiyi kredi gibi kullanan vatandaş ve kurumlar sürekli çıkan aflarla vergilerini ödemek yerine yeniden yeniden çeviriyor. Bir sonraki af çıktığında tekrar aynı haktan yararlanıp yine aynı şeyi yapıyor. Bu tabi vergisini zamanında ödeyen vatandaş ve şirketler için büyük bir haksızlığın yanı sıra şirketler için haksız rekabeti de beraberinde getiriyor.
İŞTE VERGİ AFLARININ TARİHİ
Şimdi gelin vergisini zamanında ödeyen vatandaşlarda antipati uyandıran Türkiye'nin af tarihine de kısa bir göz atalım. TBMM'nin ilk kanunu, vergi yasası kanunu ise vergi affı yasasıydı. Bu af mültezimlere (devlet adına vergi toplayanlar) ödeme kolaylığı getiren yasaydı. Buna göre TBMM alacaklarının aslını istiyor faizini ise siliyordu. Aradan geçen 99 yılda tam 54 vergi affı yasası çıktı. Bu aflar bazen verginin tamamını bazen bir kısmını ve çoğunlukla da faizini ve cezalarını silen yasalardı. Bu vergiler incelendiğine muamele vergisi, varlık vergisi afları dikkat çekiyor. Çok konuşulanlardan spor kulüplerine ilk af 1963 yılında çıkarılmış. İlk vergi kaçakçılığına af ise yine Şubat 1963'te çıkarılan bir yasa ile sağlanmış. 1974'te ise ilk kapsamlı af düzenlemesi yapılmış. Cumhuriyetin 50'inci yılı nedeniyle çıkarılan bir yasa ile bir çok suç gibi vergi suçları da affedilmiş. 1983, 1992, 2003 ve 2011'de geniş kapsamlı aflar çıkarılmış.
2011'DEN SONRAKİLER YAPILANDIRMA
Son yıllarda ise vergi afları giderek sıkılaştı. Örneğin 2003'ten bu yana yaklaşık 1.5 yılda bir vergi affı yasası çıktı. Bu da başta iş dünyası olmak üzere her 1.5 yılın sonunda af beklentisi yarattı. Vatandaşların büyük bölümü vergisini af yasalarından yararlanarak cezasız veya daha az faize katlanarak ödemeyi alışkanlık haline getirdi. 2003'ten bu yana gelen 16 affın çoğunluğu daha ziyade vergi anaparaları değil ceza ve faizlerinin silinmesi şeklinde oldu. 2011'deki geniş kapsamlı affın ardından çıkarılan tüm aflar borçların yeniden yapılandırılması oldu. Yani asıl vergi değil ceza ve faizler indirildi ve ödeme kolaylaştırıldı. Ancak matrah artırımları ise vergi incelemelerinden kurtulmak için vatandaşların kullandığı önemli bir enstrüman oldu.
