90 kuruş yerine 5 lira zam yapılıyor
Enflasyon Ağustos ayında da aylık yüzde 9'u geçerek yıllık yüzde 59'a dayanırken, enflasyon sepetinde yüzde 4'lük yeri olan sigaraya da 5 lira zam geldi. Böylece zaten bir çok üründe fiyat artışı beklenen eylül ayı enflasyonuna olumsuz bir etkinin de sigaradan geleceği kesinleşti. Sigarada fiyatın yüzde 82'si ÖTV ve KDV'den oluşuyor. KDV oranı yüzde 20'ye çıktıktan sonra sigarada perakende satış fiyatını belirleyen mali çarpan 7.5'e çıktı. Yani bu üründe vergi sistemi nedeniyle 1 lira zam yapmak için artık 7.5 liralık fiyat artışı gerekiyor. Bu hesapla dün yapılan 5 TL'lik fiyat artışı eğer vergi sistemi farklı olsaydı 90 kuruş ile sınırlı kalabilecekti.
Enflasyon Türkiye'nin en önemli sorunu olarak gündemdeki yerini korurken ağustos ayı enflasyonu aylık yüzde 9.09 ve yıllık yüzde 59 ile bu alandaki endişeleri besledi. Dün aynı zamanda enflasyon oranını olumsuz etkileyecek başka bir gelişme daha oldu. Sigaralar 5 lira zam gördü. Bu durum okulların açılması ve kış hazırlığı nedeniyle bir çok ihtiyacın satın alması gerekliliğiyle zaten eylül ayına yönelik enflasyon beklentileri olumsuzken bu beklentilerin üstüne tuz biber ekti. Sigarada fiyat artışının yüksek olmasının nedeni ise bu üründe uygulanan vergi sistemi.
Sigaranın ÖTV'sinde üç ayrı vergi var. Bunlardan ilki her bir dal sigara başına alınan asgari maktu vergi, ikincisi paket başına alınan maktu vergi. Son alarak yüzde 63'lük nispi vergi var. Asgari maktu vergi adı üstünde asgari ödenmesi gereken vergi. Bu tutar şu anda paket başına 22,22 lira. 1 lira 10 kuruş da paket başına asgari vergi var. Maktu ÖTV'nin toplam tutarı 23.32 liraya çıkıyor. Diğer yandan ikinci bir şart daha var. Satış fiyatının yüzde 63'ünün yani nispi verginin 23,32 liranın altında olmaması gerekiyor. Bu da 37.01 liraya denk geliyor. Maliye bir paket sigaradan en az 37.01 lira ÖTV alıyor. Bir de perakende satış fiyatı üzerinden alınan KDV var. KDV biliyorsunuz yüzde 18'de yüzde 20'ye çıktı. Bu oran artışı da katlanarak ÖTV'ye de yansıdı.
MALİ ÇARPAN 7.5'E ÇIKTI
Temmuz ayında KDV’nin artırılması ile birlikte, sigaralar üzerindeki toplam verginin daha da yüksek bir oranı fiyata bağlı hale geldi. KDV artışı ve bu vergilendirme sistemi nedeniyle sigara üreticilerin 1 liralık fiyat artışı yapmak için 7.5 lira fiyat artışına gitmek zorunda kalmaya başladı. Buna mali çarpan deniliyor. Şimdi sigarada mali çarpan 7,5. KDV artışından önce yüzde 6,8'di. Mali çarpanın yüksek olmasının sebebi, yukarıda açıkladığımız gibi sigara vergilendirmesinde fiyata bağlı vergi unsurlarının ağırlığının çok yüksek olması. Yüksek mali çarpan, maliyetlerin fazlasıyla katlanarak perakende satış fiyatlarına yansımasına sebep oluyor.
SEPETTEKİ AĞIRLIK YÜZDE 4
Tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki yüzde 4’e yakın ağırlığı da düşünüldüğünde maliyetlerin katlanarak fiyata yansımasının enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi netleşiyor. Alkollü içecekler ve tütün ürünlerinin genel endeksteki toplam değişime yıllık etkisi ise yüzde 2 civarında gerçekleşti. Özellikle kur ve enflasyon artışlarının hızlandığı dönemlerde sigaralara uygulanan fiyata bağlı yüksek nispi vergi oranları mali çarpanı arttırarak enflasyonu daha da olumsuz etkilediği hesaplanıyor. Uzmanlar, mali çarpan nedeniyle enflasyonun arttığı, artan enflasyonun maliyetleri olumsuz etkileyerek tekrar fiyat artışlarını tetiklediği bu sarmaldan çıkmanın yolunun sigaralarda fiyata bağlı vergi unsurlarının ağırlığının düşürülerek sabit vergilerin ağırlığının arttırılması olarak değerlendiriyor.
AB'DE DURUM NE?
Avrupa Birliği’ne bakıldığında özellikle 2008 global krizi sonrasında 28 AB ülkesinden 22’si, sigara vergilendirmesinde düzenleme yaparak nispi vergi oranını düşürdü, maktu vergi miktarını artırdı. Böylece vergi gelirlerinde artış elde ederken, sigara vergilendirme sistemini çok daha öngörülebilir hale getirdi, enflasyon etkisini minimize etti. AB Komisyonunun 2022 Genişleme Paketi kapsamında hazırlanan "Türkiye Raporunda” Türkiye’deki sigaralara uygulanan vergi seviyesinin AB ortalamalarına yakın olduğuna, ancak vergi yapısının AB’deki düzenlemelerle uyumlu olmadığına, nispi ÖTV ve maktu ÖTV kompozisyonu bakımından AB ülkelerinden farklı olduğuna dikkat çekildi.
TCMB Enflasyon Raporu'nda da sigaranın vergisine yönelik olarak “Fiyat oluşumu incelendiğinde, nihai satış fiyatı ile KDV oranı, ÖTV oranı ve bayi-dağıtıcı payı arasındaki ilişkinin doğrusal olmadığı izlenmekte; vergi oranlarında seviye yükseldikçe bir birimlik artışın nihai fiyatlara yansıması (mali çarpan etkisi) daha yüksek bir oranda olmaktadır” deniliyor.
