10 ili yıkan depremde GSM operatörleri çöktü!
GSM şirketleri yine sınıfta kaldı. Kahramanmaraş merkezli 10 ili etkileyen büyük deprem felaketiyle beraber mobil operatörlerin hizmetlerinde büyük aksaklıklar yaşandı. Turkcell, Türk Telekom ve Vodafone'un 11 milyonu aşkın mobil abonesinin olduğu deprem bölgesinde özellikle arama-kurtarma açısından en kritik saatlerde iletişim ve haberleşme imkanları kısıtlı kaldı. Yönetmelikte net olarak belirlendiği halde yeterli kapasitede mobil ve yedek haberleşme sistemleri 'ivedilikle' kurulmadı. Operatörlerin afet zamanında öngörülebilir şekilde ulaşımda yaşanacak aksaklıklara karşı bölgesel acil durum planları olmadığı görüldü. 26 Eylül 2019'da İstanbul Silivri açıklarında yaşanan 5.8'lik depremin ardından Türkiye'de hizmet veren tüm GSM operatörlerinin ağları saatler boyunca devre dışı kalmıştı. Daha büyük bir afet riskine karşı 3 GSM operatörünün ortak ve ücretsiz hat kurmasına karar verilmişti. Ancak 3-6 ayda kurulması planlanan hat 3 yıl geçmesine rağmen ortada yok. Turkcell'in 'gururla' tanıttığı havadan 4.5G hızında internet sağlayacak 'Dronecell'i ise sadece deprem bölgesinde değil artık firmanın sitesinde bile görülmüyor. Bunun yanında Elon Musk'ın Starlink uydularıyla internet sağlama teklifi Türksat'ın yeterli kapasiteye sahip olduğu gerekçesiyle reddedilirken, Türksat'ın tam olarak depremzedelere nasıl bir fayda sağladığı anlaşılamadı
10 ili yıkan büyük deprem felaketinde mobil operatörler de adeta çöktü. İlk günden beri telefonla iletişim kurmak neredeyse imkansız hale geldi. Bu nedenle depremin ardınden yetkililer vatandaşları zorunlu olmayan aramalar yapmamaları, hatları meşgul etmemeleri yönünde uyardı. İletişimin internet üzerinden veya SMS yoluyla yapılması istendi.
HANİ O ÇEKİM GÜCÜ?
Burada amaç altyapının zorlanmayıp deprem bölgesindeki ihtiyaç sahiplerine hizmetlerin aksamamasıydı. Ancak deprem bölgesinde depremin ilk anlarında aramalar gerçekleştirilemezken, depremden 2 gün sonra bile internete erişimde büyük sıkıntılar yaşandı. Bugün itibarıyla da çeşitli bölgelerde internet bağlantılarının sorunlu olduğu bildirildi.
Ahbap Derneği'yle gösterdiği yoğun çabayla vatandaşların takdirini toplayan ve deprem bölgesinde sayısız insana yardım ulaştıran Haluk Levent de yaşanan sıkıntılara "4. Gün Ben Hatay’da bıraktığım ekibimle 2 saat içinde 3 kez zor görüşebildim. Telefon operatörleri ! Ne diyeceğimi bilmiyorum artık" sözleriyle isyan etti.
Böylece Turkcell, Vodafone ve Türk Telekom'un 11 milyonu aşkın mobil abonesinin olduğu deprem bölgesinde özellikle arama-kurtarma açısından en kritik saatlerde iletişim ve haberleşme imkanları kısıtlı kaldı. İyi günde Türkiye'nin en ücra köşesindeki çekim gücü ile övünen GSM'ciler resmen sınıfta kaldı.
'İVEDİLİKLE KURULMASINDAN' SORUMLULAR
Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri yönetmeliğinde operatörlerin sorumluluğu “Cep telefonu ve sabit telefon operatörleri kendilerine ulaşan talepleri yerine getirmek ve afet bölgesinde yeterli kapasitede mobil ve yedek haberleşme sistemlerinin ivedilikle kurulmasını sağlamakla sorumludur” şeklinde net bir şekilde ortaya konuyor.
Ancak kritik saatlerde yeterli kapasitede mobil ve yedek haberleşme sistemleri yönetmelikte belirtildiği gibi ‘ivedilikle’ kurulmadı.
Eylül 2019’da İstanbul’da yaşanan depremin ardından da vatandaşlar uzun süre arama yapamamıştı. Ancak o depremde internet hizmetlerinde son depremlere göre daha az aksama yaşanmıştı. Yani bu sefer hem aramalar hem de internet erişimi adeta çöktü.
SIKINTILAR SÜRPRİZ OLMAMALIYDI
Operatörler yaptıkları açıklamalarla bunda Kahramanmaraş depreminin ardından baz istasyonlarına enerji verilememesi ve bazı baz istasyonlarının yıkılarak devre dışı kalmasının etkili olduğunu ifade etti. Ancak operatörlerin zaten afet koşullarında yaşanması beklenen bu olumsuzluklara karşı yeterli hazırlığa sahip olmadıkları kendi yaptıkları açıklamalarda bile net bir şekilde görüldü.
30 Kasım 2022 tarihinde yapılan Mobil Telekomünikasyon Operatörler Derneği’nin (m-TOD) Genel Kurulu’nda Türk Telekom CEO’su Ümit Önal, m-TOD Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini Turkcell Genel Müdürü Murat Erkan’dan devralmıştı. Devir teslim töreninde Vodafone CEO'su Engin Aksoy da yer almıştı.
2.451 BAZ İSTASYONU DEVRE DIŞI KALDI 190 MOBİL İSTASYON YOLLANDI
Turkcell, Türk Telekom ve Vodafone’un üyesi olduğu Mobil Telekomünikasyon Operatörleri Derneği'nin (m-TOD) yaşanan sorunlarla ilgili açıklamasında şunlar kaydedildi:
"Dağıtım şirketlerince bölgeye elektrik verilememesi, baz istasyonları için gerekli enerjinin jeneratörlerle sağlanmasını gerektirmektedir. Enerji ihtiyacının karşılanması için operatörler tarafından bölgeye acilen 3 bin 485 adet jeneratör sevk edilmiştir. İletişim ancak seyyar enerji kaynakları ve bu kaynakların çalışması için gerekli olan enerji tedariki sayesinde sürdürülebildiğinden hizmet süreçlerinde bazı aksaklıklar yaşanabilmektedir. Enerji iletimi konusundaki onarım çalışmaları hızla devam etmektedir.
Diğer yandan, ne yazık ki depremler nedeniyle 3 operatörümüzün depremden etkilenen 10 ilde yer alan 8 bin 900 baz istasyonundan 2 bin 451 adedi aldıkları ciddi hasar sebebiyle devre dışı kalmıştır. Baz istasyonları onarım çalışmaları tüm hızıyla devam etmektedir. Ayrıca, bölgeye toplam 190 adet mobil baz istasyonu sevk edilmiştir."
NEDEN 'BÖLGEYE SEVK EDİLMEK' ZORUNDA?
Bu açıklamadan önemli bir kısmı binaların üzerinde yer alan baz istasyonlarının yıkılma ihtimaline karşı operatörlerin yeterli mobil istasyon stokunun bulunmadığı anlaşıldı. Ayrıca açıklamada 15 milyon nüfuslu bir bölgeye 'jeneratör ve mobil istasyon sevk edildiği' ifade edildi. Buradan söz konusu 10 şehirde yeterli yedek mobil istasyon ve jenaratörün hazır bulundurulmadığı ortaya çıktı. Yani operatörlerin yine bir afet zamanında öngörülebilir şekilde ulaşımda yaşanacak aksaklıklara karşı bölgesel acil durum planları olmadığı görüldü.
Büyük depremlerde yangın gibi ek sıkıntıların oluşmaması için altyapıda bir sıkıntı veya yıkım olmasa bile enerji hatları devre dışı bırakılıyor. Dolayısıyla elektrik sağlanamamasına karşı operatörlerin daha hazırlıklı olması gerekiyor.
Bunların yanında vatandaşlara tanıtımı yapılan bazı 'inovatif teknolojilerin' de deprem anında ortaya çıkmaması tepki topladı. Bunların başında Turkcell'in 2018'de gurula açıkladığı 'Dronecell' geliyor.
DRONECELL TURKCELL'İN SAYFASINDAN KALKTI
Turkcell Genel Müdürü Murat Erkan, 2019 yılında Dronecell ile ilgili yaptığı açıklamada afet anlarında iletişim ihtiyacının kritik hale geldiğini vurgulayarak, bir kişinin lokasyonunu bilmenin ve iletişim sağlamanın çok değerli olduğunu dile getirmişti.
Bu kapsamda deprem, sel, heyelan gibi doğal afetler ve acil durumlar için yeni bir drone projesi geliştirdiklerini anlatan Erkan, "AFAD'la da bu konu hakkında görüşmeler yapıyoruz. Geliştirdiğimiz dronelar arama kurtarma ekiplerine iletişim desteği sağlamak için dizayn edildi. Otomatik pilot özelliği de bulunan Dronecell, koordinatları girilen noktaya kendisi ulaşabiliyor. Uçan baz istasyonu olarak tanımladığımız 'Dronecell' 120 metre yükseklikten 5 kilometrekarelik bir alanda 4,5G hizmeti veriyor" ifadelerini kullandı.
Kulağa son derece yararlı gelen bu teknoloji deprem bölgesinde görülmedi. Dronecell deprem bölgesinde görülmemekle kalmadı, Turkcell'in internet sitesindeki tanıtımı da kaldırıldı.
ELON MUSK'IN TEKLİFİ KABUL EDİLMEDİ
Operatörler verdikleri hizmetlerde sınıfta kalırken dışarından hayati öneme sahip olacak yardımlar ise reddedildi. Bunun başında Elon Musk'ın başında bulunduğu SpaceX firmasının Starlink uyduları geliyor. SpaceX, mini Starlink uyduları aracılığıyla kesintisiz internet hizmeti sağlayabiliyor. 2022 sonu itibarıyla Starlink'in dünya genelinde 1 milyon kullanıcısı bulunuyor. Henüz gerekli lisanlar alınmadığı için Türkiye'de ise hizmet vermiyor. Elon Musk depremin hemen ardından gerekli izin verilmesi durumunda uydular aracılığıyla bölgeye internet hizmeti verebileceklerini açıkladı. Ancak Bloomberg'in bildirdiğine göre bu teklif Türksat'ın kapasitesinin yeterli olduğu gerekçesiyle nazikçe geri çevrildi.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, Aralık 2021'de fırlatılan Türksat 5B uydusuyla 56 GBps hızında internet hizmeti sunulabileceğini bildirmişti. Ancak bu teknolojiden de deprem bölgesindekiler yararlanamadı.
ORTAK HAT NEREDE?
26 Eylül 2019'da İstanbul Silivri'de gerçekleşen deprem esnasında yaşanan iletişim aksaklıkları sebebiyle 'acil' bir şekilde bir araya gelen operatörler çeşitli kararlar almıştı. Bunların başında ise 3 operatörün afet durumunda kullanılacak yüksek kapasiteli bir ortak hat kurması geliyordu. Bu hat 3 ay içinde kurulacaktı. Kahramanmaraş depreminde bu ortak hattan haber alınamadı.
AVRUPA'DAN UZMAN GÖNDERMEYE KARAR VERDİLER
Bu arada aksaklıkların buradaki imkanlarla iyileştirilememesi üzerine Vodafone, deprem bölgesindeki iletişim hizmetlerinin iyileştirilerek eski haline getirilmesi için Avrupa'dan Türkiye'ye uzman bir ekip gönderme kararı aldı.
BCC'nin bildirdiğine göre VodafoneZiggo sözcüsünün Hollanda medyasına yaptığı açıklamaya göre, ikisi Hollandalı toplam 8 kişilik uzman ekip kısa süre içinde Türkiye'ye hareket edecek. Avrupalı uzmanlar, Vodafone Türkiye ile birlikte mobil telefonlar için ağlar inşa edecek. Deprem bölgesindeki insanların kullanımına yönelik Wi-Fi ağları da kurulacak.
Avrupalı uzmanlar, afet bölgesinde kullanılmak amacıyla telefon şarj cihazlarını da Türkiye'ye götürecek.
Habertürk yazarı Fatih Altaylı, twitter hesabından Turkcell'in yıkılan 1500 baz istasyonun 900'ünün yeniden devreye alındığını, Aksungur İHA'ya yerleştirilen mobil baz istasyonunun da bu sabah Hatay üzerinde uçarak görev yapmaya başladığını bildirdiğini yazdı.
TURKCELL CEO'SUNUN İNTERNETİ ÇEKMEDİ
Depremlerin beşinci gününde bölgedeki iletişim sorunu devam ederken konuyla ilgili gazeteci Cüneyt Özdemir’in YouTube yayınına bağlanan Turkcell CEO’su Murat Erkan'ın internet bağlantısında sorun yaşandı. Turkcell operasyon merkezinden yayına bağlanan Erkan'ın görüntüsü zaman zaman dondu, sesinde kesilmeler yaşandı.
'JENERATÖRLERİN YAKITI 3-4 SAATTE BİTİYOR'
Erkan, bölgede deprem öncesine kadar 3 bin 400 iletişim istasyonu olduğunu, ilk depremin olduğu dakikada bunlardan 1.600’ünü kaybettiklerini söyledi. İstasyonların bölgede elektrik olmaması nedeniyle aktifleştirilemediğini, bölgeye insan kaynağı ve jeneratör göndererek 1.200 istasyonu yeniden aktif hale getirdiklerini aktardı. 1300 civarı jeneratörü bölgeye konuşlandırdıklarını ifade eden Erkan taşınabilir olması gerektiği için belli ölçülerdeki jeneratörlerin yakıtlarının 3-4 saatte bittiğini, bu nedenle enerji ve lojistiğin önemli olduğunu belirtti.
'DRONE'U ÇOK SPESİFİK ALANLAR İÇİN GELİŞTİRDİK'
Turkcell CEO'su Dronecell ile ilgili “Projeyi test ettik ve gördük ki bu 30-35 dakika havada kalabilen, hizmet verebilen bir ürün. Aksungur İHA’sı ile bu imkânı ve hizmet süresini 50 saate çıkardık. Kapsama alanı da 50 kilometreye ulaştı'' dedi. Erkan “110 bin kilometrekarelik bir alanda drone ile çözeceğim demek, bu teknolojiyi bilen bir insanın bunu düşünmemesi lazım. Drone’u çok spesifik bir alanlarda kullanılması için geliştirdik.” ifadesini kullandı. Erkan ''Herkes öncelikle kendi alanındaki işleri yaparsa bu afeti çok daha hızlı bir şekilde atlatırız.” dedi.
'AMERİKAN ŞİRKETİNE METHİYELER DİZİYORUZ'
Erkan, Twitter sayesinde enkaz altından pek çok kişinin kurtarılması konusundaki soruya da “Biz bir Amerikan şirketine methiyeler diziyoruz. Bu uygulamalar, eğer ki şebeke çökmüş olsaydı sıfır noktasında olurdu (erişim açısından)'' yanıtını verdi.
