İş güvencesi işçiye işe iade hakkı verir
İşten çıkartılan her işçi işe iade davası açamaz. İşe iade hakkından yararlanabilmek için, iş yerinde en az 30 kişinin çalışması gerekiyor. Otuzdan az çalışanı olan iş yerlerinde çalışanlar haksız yere işten çıkartılırlarsa kötü niyet tazminatı talep edebilirler. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç yazdı
İş güvencesi kavramı, 9 Ağustos 2002 tarihinde çıkartılan 4773 sayılı Kanun ile çalışma hayatına girdi. Söz konusu kanunda, 10’dan fazla çalışanı olan iş yerlerinde iş güvencesi hükümlerinin uygulanması; 10’dan az çalışanı olan iş yerlerinde ise işverenin fesih hakkını kötüye kullanması durumunda 3 aylık ücret tutarında kötü niyet tazminatı ödenmesi öngörüldü. Kanun 2002 yılında çıkartılmasına karşın, yürürlük tarihi 15 Mart 2003 olarak belirlendi. Ancak, 22 Mayıs 2003 tarihinde 4857 sayılı yeni İş Kanunu çıkartılarak, iş güvencesi ile ilgili hükümler değiştirildi. İş güvencesi, 30 ve daha fazla işçi çalıştıran iş yerleriyle sınırlandırıldı. 10 ile 29 kişi çalıştıran iş yerlerinde çalışanlar da iş güvencesi kapsamından çıkartıldı. Bu değişiklik yapılmamış olsaydı mayıs ayı itibarıyla sayıları 13.9 milyon olan sigortalı çalışan işçilerin 9.7 milyonu iş güvencesi kapsamında yer alacaktı. Değişiklik dolayısıyla, ilave 2.6 milyon işçi iş güvencesi kapsamı dışına çıkartıldı. Halen iş güvencesinden 7.2 milyon işçinin yararlanma hakkı bulunuyor.
Çalışanların haklı bir gerekçe olmadan işten çıkartılmasını önlemeyi amaçlayan iş güvencesi, işçiye işe iade davası açma hakkı veriyor. Bu haktan yararlanmanın üç koşulu bulunuyor. Birinci koşul, işyerinde 30 veya daha fazla işçinin çalıştırılması. İkincisi, işçinin en az altı aylık kıdeminin bulunması. Üçüncüsü de işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesine tabi olması.
Üç koşula sahip bir işçinin iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, iş yerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebep göstermek zorunda.
İş Kanunu’na göre, iş akdinin feshi için geçerli sebep oluşturmayan hususlar şöyle:
- Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,
- İş yeri sendika temsilciliği yapmak,
- Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine getirmek için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak,
- Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,
- Doğum öncesi ve sonrası dönemde kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek.
İşçinin iş güvencesinden yararlanabilmesi için fesih bildiriminin yapıldığı tarihte iş yerinde 30 ve daha fazla işçi çalıştırılması gerekiyor. İşverenin aynı işkolunda birden fazla iş yerinin bulunması halinde, işçi sayısı, bu iş yerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirleniyor. 30 işçi sayısının belirlenmesinde belirli-belirsiz süreli, tam- kısmi süreli, daimi – mevsimlik iş sözleşmesi ile çalışanların tamamı hesaba katılıyor.
Alt işveren işçileri hesaba dahil edilmiyor. Ancak, Yargıtay, işverenin iş güvencesinden kaçınmak amacıyla işçilerin bir kısmını muvazaalı olarak taşeron işçisi olarak göstermesi halinde, bu işçilerin de hesaba katılması gerektiği yönünde karar veriyor.
İŞE İADE HAKKI SAĞLIYOR
Çalışan sayısı 30 ve üzerinde olan iş yerinde çalışıp, iş güvencesine sahip bir işçi işten atıldığında, iş akdinin feshedildiği tarihten itibaren öncelikle bir ay içinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurmak zorunda. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamaması halinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesine dava açılması gerekir.
Mahkeme işvereni haksız bulup işe iade kararı verirse, işveren işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi işe başlatmayan işveren, işçinin boşta geçen sürelerine ait ücretlerinin 4 aya kadar olan kısmı ile 4 ila 8 aylık ücret tutarında işe başlatmama tazminatını öder. İşe iade davasını kazanan işçinin, kararın tebliğ tarihinden itibaren 10 gün içinde işe başlamak için işverene yazılı başvurması gerekir.
İŞ GÜVENCESİ OLMAYANLARA KÖTÜ NİYET TAZMİNATI
Çalışan sayısı 30 kişiden az olan iş yerlerinde çalışanlar iş güvencesinden yararlanamamakla birlikte, işveren iş akdini fesih hakkını kötüye kullanarak sona erdirmişse kötü niyet tazminatı isteme hakkı doğar. Kötü niyet tazminatı, işçinin toplam çalışma süresine bağlı olarak hak kazandığı ihbar süresinin 3 katı olarak uygulanır.
Böyle bir durumda öncelikle işçinin ihbar süresi hesaplanır. İhbar süresi, işi 6 aydan az sürmüş işçi için 2 hafta; 6 aydan 1.5 yıla kadar sürmüş işçi için 4 hafta; 1.5 yıldan 3 yıla kadar sürmüş işçi için 6 hafta; 3 yıldan fazla sürmüş işçi için ise 8 haftadır.
Kötü niyet tazminatı ihbar sürelerinin 3 katı uygulandığı için hesaplama şöyle yapılır:
İşyerindeki çalışması 6 aydan az sürmüş işçi için 6 hafta (1.5 ay)
6 ay ile 1.5 yıl arasında süren işçi için 12 hafta (3 ay)
1.5 yıl ile 3 yıl arasında sürmüş işçi için 18 hafta (4.5 ay)
3 yıldan fazla sürmüş işçi için ise 24 haftalık (6 aylık) ücret tutarında tazminat ödenir.
Bir iş yerindeki çalışması 6 aydan az olan işçiyi haksız işten atan işveren 1.5 aylık ücret tutarında kötü niyet tazminatı öder.
