Maslow'un yeni ihtiyaçlar piramidi

1943 yılında Amerikalı bir psikoloğun yazdığı makaleyle insanların ihtiyaçlarının bir hiyerarşiye sahip olduğunu, bu hiyerarşinin de bir piramide benzediğini ortaya koyması, 20. yüzyıl akademik psikoloji dünyasında büyük ses getirmişti. Abraham Harold Maslow tarafından ortaya atılan İhtiyaçlar Hiyerarşisi bir insanın en temel ihtiyaçlarını gidermeden üst basamaklarda bulunan diğer ihtiyaçlarını karşılamaya yönelmeyeceğini iddia ediyordu.

Maslow Piramidi’nin en alt ve en geniş tabanında, yani en öncelikli ihtiyaç statüsünde ‘Fizyolojik ve biyolojik’ ihtiyaçlar yer alıyordu (Açlık, susuzluk, cinsellik, oksijen, uyku gibi temel yaşamsal ihtiyaçlar…). Sadece bunlar giderildiğinde insan, bir diğer ihtiyaç düzeyini karşılamaya yöneliyordu.

Bir üstteki ihtiyaç düzeyi ise ‘Güvenlik’ olarak tanımlanıyordu. Kişi yaşamsal ihtiyaçları karşılandığında, kendini de güvende hissettiğinde ise bir sonraki ihtiyaç hiyerarşisine yani ‘Aidiyet ve sevgi’ (Bir gruba ait olma, ilişki kurma, yani özetle sosyalleşme) ihtiyacına yöneliyordu.

Bu üç düzey yeterince doyurulduğunda ise sıra ‘Saygı görme’ aşamasına geliyordu. Ve hiyerarşide en üstte ‘Kendini gerçekleştirme’ ihtiyacı yer alıyordu, ki bu; hayattan ne istediğine bağlı olarak kişiden kişiye değişiyordu.

Maslow’a göre bu hiyerarşinin ne kadarının tamamlandığı, bir insanın kişilik düzeyinin ne olduğunu belirliyor, piramidi tamamlamamış insanların mutluluk seviyesinin de tam olmadığını öne sürüyordu. Maslow, 1954 yılında yayınladığı bir eserinde “bir insan neye ulaşabiliyorsa ona ulaşmalıdır” diyerek, bu ihtiyaç silsilesinin önemini de anlatıyordu aslında.

1970’lerde ise Maslow’un kuramı geliştirildi ve bilim insanının yeni tespitleri de göz önüne alınarak yeni bir piramit ortaya konuldu; artık ihtiyaçlar hiyerarşisinde 8 tabaka vardı. Yani önceki 5 tabakaya üç ihtiyaç daha eklenmişti. İtibar ve saygı görme ihtiyaçlarının üzerine eklenen Algısal ve Bilişsel İhtiyaç (bilme, anlamlandırma, özfarkındalık…) ve Estetik (güzellik, denge, form…) tabakalarının yanında piramidin en tepesine Üstünlük (kendini gerçekleştirmek için başkalarına yardım etme…).

Bu 8 tabakalı model aslında spordan, sanata, eğitime kadar günümüz dünyasında rol model olarak empoze edilen de değerleri kapsıyor.

Bu teori, Amerikalı psikoloğu yüzyılın en çok alıntılanan bilim insanlarından biri haline getirdi. Fakat teorinin ortaya konulmasının üzerinden tam 75 yıl geçti.

İkinci İhtiyaçlar Piramidi’nin ortaya konduğu senelerde kuramın sahibi Maslow hayata gözlerini yumdu. O günden bugüne geçen 48 yılda artık daha sürdürülebilir ve kapsayıcı bir modellemeye ihtiyaç olduğu kesin.

Dünya artık modern otomobil teknolojisinin yeni yeni geliştirilmeye başlandığı dünya değil, sürücüsüz otomobillerin dünyası. Hollywood’un bilimkurgu filmlerinde izlediğimiz ve o gün için erişilmez, bugün ise komedi filmi gibi görünen dünyası değil, Mars’a insansız araçların gönderildiği, hatta turistik seyahatlerin planlandığı dünya.

Atos’tan Erwin Dijkstra ve Erasmus Üniversitesi’nden Doçent Doktor Katinka Dijkstra’nın Atos Blog’ta yayınlanan ilginç makalesine göre yapay zeka, derin öğrenme, entegre enformasyon, bioteknolojik keşifler, robotik teknolojisi ve otomasyon ile birlikte sadece sanayi, iş yapış şekilleri açısında kurallar değil, 75 yıllık geçmişe sahip olan Maslow’un hiyerarşisi de tepetaklak oldu.

Üstelik bu tepetaklak olma mecazi anlamda da değil, ünlü piramidin tam anlamıyla ters bir piramide dönüştüğü ve tüm ezberin bozulduğu bir ihtiyaçlar hiyerarşisi artık psikoloji dünyasında hatırı sayılır bir taraftar kitlesi bulmaya başladı.

Kapsayıcı ve sürdürülebilir bir dünya için stratejiler

Yani teknolojik gelişmeler insanlığı, modern çağda artık fiziki ve sanalın bir arada olduğu dünyada kendini yeniden konumlandırmaya itiyor. Bunu hedefleyen stratejilerin de bambaşka olacağı artık şüphe götürmez. Yıkıcı teknolojilerin yeni pazarlar, değerler ağı yaratacağı, hatta ve hatta mevcut pazarları ve değerler ağını da sekteye uğratacağı bir tartışma olmaktan çıkmış durumda. Daha da ötesi, sektör lideri firmaların, ürünlerin ve ittifakların yerini alacağı da bilinen bir gerçek. Çok sayıdaki yıkıcı teknolojinin, yaşama biçimimizi de toplumumuzu da değiştireceği günlere doğru hızla ilerliyoruz.

İşte bu gerçekle yüzleşmeye giderken belki de artık Maslow’un ihtiyaçlar modelinin de bundan nasıl etkileneceğini şimdiden hesaplamalıyız.

Özellikle Yapay Zeka, Bilgi Entegrasyonu, Otomasyon ve Robotizasyon, insan hayal gücü ve yaratcılığının gücüyle birleştiğinde Maslow’un İhtiyaçlar Piramidi’ni yeniden mercek altına alabiliriz. Maslow’un ihtiyaçlar teorisinden türetilmiş olan yeni piramit, en optimum yapay zeka kullanımına ilişkin bazı olası pozitif senaryolar ve öneriler içeriyor.

Hedef gelecekte Maslow Piramidi şu stratejileri ve gezegenimiz için şu tasarım prensiplerini bir araya

Aslında bu şekli, gelecekte karşılaşacağımız İhtiyaçlar Hiyerarşisi olarak tanımlasak da bunun bir çok örneğini daha şimdiden günlük yaşamımızda görüyoruz. Hatta olumlu sonuçlar almaya doğru dönüştürmemiz gereken bazı olumsuz örnekler de yaşıyoruz:

Sosyal medya: İnsanlar daha fazla like veya retweet almak için bağımlı hale gelmiş durumda. Sosyal medyada bu nedenle çok sık karşılaştığımız ve çoğu zaman bize anlamsız gelen paylaşımlarla fenomene dönüşmüş örnekler de her geçen gün artıyor. İşte bu bağımlılığa tutulanlar, Maslow Piramidi’ndeki ‘aidiyet’ ve ‘saygı, itibar görme’ tabakasında takılıp kalıyor, bir üst tabakaya geçemez hale dönüşüyor, daha yüksek ihtiyaç ve davranışlara gelişimleri engelleniyor. Elbette sosyal medyayı yasaklamak bir seçenek değil, fakat bu mahrumiyet etkisini azaltarak kişisel gelişime dönüştürmek çok çekici bir meydan okuma olabilir.

İlham verici konuşma: Bir konuşmanın insanlarla bağlantısı, Bilişsel-Algısal, Estetik veya Üstünlük (Kendini gerçekleştirmek için başkalarına yardım etme) seviyelerinde kurulabilir.

Yüksek sosyal ve duygusal zeka: Farklı seviyelerdeki ihtiyaçları karşılayabilir

• Saygınlık ve daha düşük seviyelerde; (insanların bir gruba aidiyet hissetme ihtiyacından da hareketle) hem fiziksel dünyada hem de sanal dünyada grup liderliği kurmayı destekleyebilir

• Bilişsel ve Kendini Gerçekleştirme seviyelerinde yönetim, proje yönetimi ve uzman liderliği destekleyebilir

• Üstünlük seviyesinde ise başkalarına veya genel olarak tüm yaşama hizmet edebilir

Dijital dünyada insan hayal gücü

Şimdi gelelim gelecekteki Maslow Piramidi’mizi kullanarak bu stratejilerin insanlığa ve tüm gezegene nasıl hizmet edebileceğine:

Maslow’un büyüme piramidi, teknoloji ve insan davranışlarının bir araya getirilmesine yönelik optimal stratejilerin geliştirilmesi için muazzam bir iskelet sağlıyor. Bu da daha yüksek seviyede fonksiyonel ve yaratıcı bir insan kültürünün gelişimine hizmet ediyor. Dijital kapsama gerekliyken, bunu dışlanmış bir amaç gibi görmektense insani değerleri yükselten, insanlığın ortak üretimine ve sosyal kapsamaya dönüştüren bir gelişim olarak nitelendirmeliyiz.

Kollektif insani değerlerin ve etik davranışların yapay zekaya aktarımı sadece yapay zekayı daha iyi bir noktaya getirmeyecek, aynı zamanda insanlığı daha iyi anlayan ve insan ihtiyaçlarını daha iyi karşılayan bir noktaya da getirecektir.