Emekli sayısı 19 milyonu aşacak

2023 yılında emekli olan EYT’lilerin yarısı sigortalı olarak çalışmaya devam ederken, geri kalan yarısı ya kayıt dışı çalışmaya yöneldi ya da istihdamdan tümüyle çekildi.

2023 yılında 1,66’ya gerileyen aktif / pasif oranının daha aşağılara düşmeyip sabit kalabilmesi için önümüzdeki birkaç yıllık dönemde üç milyon yeni emekliye karşılık aktif çalışan sayısının en az 5 milyon kişi artması gerekiyor. Sigortalı çalışan sayısında 2023 yılındaki azalmayı bir kenara bırakırsak, geçmişte aktif sigortalı sayısında 5 milyon kişilik artışın sağlanması 6 yılı buldu. 2016-2022 yıllarını kapsayan 6 yıllık dönemde aktif sigortalı sayısı 5,2 milyon kişi arttı.

EMEKLİ SAYISI 3’E KATLANDI, PASTA AYNI KALDI

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yayımladığı emekli sayıları ve emekli aylığı ödemeleri ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayımladığı gayri safi yurtiçi hasıla verilerini yan yana koyduğumuzda çarpıcı bir tablo ortaya çıkıyor.

2002 yılında SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı tarafından 5,9 milyon kişiye yapılan emekli aylığı ödemeleri, o yılki gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 4,61’ine karşılık geliyordu. Üç kurumu tek çatıda birleştiren SGK’nın yaptığı emekli aylığı ödemelerinin GSYH’ya oranı izleyen yıllarda artış kaydetti ve 2016 yılında yüzde 7,05’e kadar çıktı. O tarihte emekli sayısı ise yaklaşık ikiye katlanarak 11,2 milyon kişiye ulaştı.

Emekli aylığı ödemelerinin GSYH’ya oranı özellikle 2021 ve 2022 yıllarında gerileme kaydetti. Sırasıyla yüzde 5,60 ve yüzde 4,46 oldu. 2023 yılında ise bir miktar toparlanarak yüzde 5,36 olarak gerçekleşti.

Tabloya bir bütün olarak baktığımızda şunu görüyoruz. Emekli sayısı 2002 yılından 2023 yılına kadar olan dönemde yaklaşık üçe katlanarak 5,9 milyondan (dosya bazında) 15,2 milyon kişiye çıkarken, milli gelir pastasından emekli aylığı için ayrılan pay neredeyse aynı kaldı.

Yeni emekli olan EYT’liler ile birlikte önümüzdeki dönemde milli gelir pastasından daha fazla pay beklentisi kaçınılmaz olarak artacak.

OECD: “EYT 20 YIL BOYUNCA TÜRKİYE’DE EMEKLİ AYLIĞINI ETKİLEYECEK”

OECD’nin sosyal güvenlik ile ilgili 2023 raporunda Türkiye’deki EYT düzenlemesinin önümüzdeki 20 yıllık dönem boyunca emekli aylığı alma şekillerini etkileyeceği ileri sürüldü.

OECD’nin iddia ettiği kadar uzun sürer mi bilinmez ama EYT dolayısıyla emekli sayısının bir anda 3’te 1 oranında artmasının emekli aylıklarının reel olarak artırılmasını, emeklilerin refah seviyesinin yükseltilmesini uzunca süre baskılayacağını söylemek mümkün.

SOSYAL GÜVENLİKTE GÜNDEMDE NELER VAR?

Sosyal güvenlik sisteminde tüm dünyada yeni yeni düzenlemeler yapılması ihtiyacı duyuluyor. Her yıl birçok ülkede yeni reformlar hayata geçiriliyor.

Türkiye’de bundan önceki en kapsamlı reform adımları 2008 ve 2012 yıllarında atıldı. 2008 yılında yürürlüğe giren kanunla emeklilik parametreleri 1999 yılından sonra ikinci kez değiştirildi. Emeklilik yaşı, 4/a’lı olarak çalışma hayatına 2017 yılından itibaren girenler için kademeli olarak artarak kadınlarda 58’den 65’e, erkeklerde 60’tan 65’e çıkacak. Çalışma hayatına 4/b ve 4/c’li olarak 2012 yılından itibaren girenlerde de emeklilik yaşı aynı şekilde kademeli olarak artacak.

2008 yılında ayrıca emekli aylığı bağlanmasında önemli parametrelerden aylık bağlama oranı ile kazançların güncellenmesinde kullanılan katsayılar düşürüldü. 1999 yılında aylık bağlama oranında yapılan indirimlerin üzerine gelen bu iki düzenleme emekli aylıklarında önemli ölçüde azalmaya yol açtı.

2012 yılında ise genel sağlık sigortası (GSS) sistemi uygulamayı konuldu. Sigortalı bir işte çalışmayanlar da GSS’ye dahil edildi.

Önümüzdeki dönemde sosyal güvenlik sistemi ile ilgili bir yandan kamunun gereksinim duyduğu tedbirler, bir yandan da toplumun beklentileri gündeme gelecek.

Toplumun beklentileri arasında öne çıkan başlıklar şöyle:

Prim günü ile emekli aylıkları arasında kopan bağın yeniden tesis edilmesi.

Aylık bağlama oranı, güncelleme katsayısı gibi parametrelerde değişikliğe gidilerek emekli aylıklarının artırılması.

EYT düzenlemesiyle ortaya çıkan emeklilik yaş farkının azaltılmasına (kademeli emeklilik) yönelik talepler de sürekli gündemde kalacak görünüyor.

OTOMATİK AYARLAMA MEKANİZMASI GÜNDEMDE

Ekonomi yönetiminin önceliği ise sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğinin sağlanması. Cumhurbaşkanlığı 2023 Yıllık Programı’nda sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla emeklilik kriterlerinin belirlenmesinde doğuşta beklenen yaşam süresi artışı ile uyumlu otomatik ayarlama mekanizmalarına ilişkin çalışmalar yapılacağı belirtildi. Programda ayrıca aylık bağlama sisteminin kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik edecek ve mali yük getirmeyecek şekilde yeniden düzenleneceği, sosyal güvenlik sisteminde hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi güçlendirecek reformların hayata geçirileceği kaydedildi.

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2023 Faaliyet Raporu’nda ise “otomatik ayarlama” konusu biraz daha detaylandırılarak şöyle denildi:

“Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla, emeklilik uygulamalarında otomatik ayarlama mekanizmalarından yararlanılması faydalı olacaktır. Bu sayede, doğurganlık oranı, beklenen ömür, istihdam oranı, göç gibi demografik veya ekonomik değişkenlere uyum sağlamak için emekli aylığına esas teşkil eden parametreler otomatik olarak güncellenecektir. Bu uygulamanın nesiller arası adaleti sağlamaya da olumlu etkisi olacaktır. “

Otomatik ayarlama mekanizmasının ne anlama geldiğini, yazı dizisinin devamında ülke öneklerini ele alırken daha detaylı inceleyeceğiz.

Hükümetin önünde seçimsiz dört yıl bulunuyor. Sosyal güvenlik ile ilgili kapsamlı düzenleme yapılacaksa, bu dört yıllık dönemin ilk yarısında hayata geçirilmesi gerekiyor.

YARIN: Devletler emeklilerin alım gücünü korumak için ne yaptı?