Türkiye'nin dünya mirası VI

Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri

Konum: Güney Doğu Anadolu Bölgesi

Kategori: Kültürel

Kayıt Tarihi: 2015

Bölgede hüküm süren medeniyetlerin, kültürlerin ve dönemin ihtiyaçları doğrultusunda şekillenerek özgünlüğünü ve tarihsel varlığını sürdüren Diyarbakır Kalesi, surları ve burçları hâlâ özgün kültür varlıkları olarak varlığını sürdürüyor.

Diyarbakır'ın Sur ilçesinin merkezinde yer alan Diyarbakır Surları, iç ve dış olmak üzere iki bölümden oluşuyor. 7 bin yıllık bir geçmişe sahip olan bu Diyarbakır Surları, Çin Seddi'nden sonra dünyadaki en eski surlar olarak biliniyor. Uzunluğuyla Çin Seddi, Antakya ve İstanbul surlarından sonra gelse bile kitabeleri, burçları ve bezemeleriyle eşsiz bir özelliğe sahip olan, zeminden yaklaşık 100 metre yükseklikte kurulan surların uzunluğu 5.700 metre. Yüksekliği 10 - 12 metre, kalınlığı ise 3 - 5 metre arasında olan surlar üzerindeki burçları birbirine bağlayan yol, 70 santimetrelik mazgal duvarlarıyla korunuyor.

Surların yapımına hangi tarihte başlandığını bilinmiyor. Ama ilk olarak, M.Ö 3000 - 2000 yıllarında, şehrin doğusunu sınırlandıran Fiskaya kayalığının bulunduğu yerde küçük bir kalenin Hurriler tarafından inşa edildiği düşünülmekte. Bu ilk yapıdan günümüze pek az kalıntı ulaşmış durumda.

Diyarbakır Kalesi, Roma imparatoru II. Constantinus tarafından M.S 349'da onarılarak yeni surlarla çevrildi. 362'de Sasaniler ile Romalılar arasında yapılan anlaşmayla, Roma'nın egemenliğindeki Nusaybin Kalesi, Sasanilerin eline geçince burada bulunan Hıristiyan halk dinsel nedenlerle Diyarbakır'a göç ederek, kalenin batı kısmındaki düzlükte iskan edildi. Bu göçten sonra 367 - 375 arasında kentin Batı surları yıktırılarak Nisibis'liler sur içine alındı. Böylece Diyarbakır Kalesi yeni biçimini almış oldu. Yeni surlarla genişleyen kentin yönetim merkezi olan ilk kale, Sur içi oldu. Abbasi, Mervani, Selçuklu, Artuklu, İnallı, Nisanlı, Eyyubi, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde de önemini korudu ve yeni eklemeler yapılarak onarıldı. Sur içinin 16 burç ve iki kapı eklenerek ikinci kez genişletilmesi ise 1524 - 1526 arasında Kanuni Sultan Süleyman tarafından gerç ekleştirildi.

Surlar içinde bulunan ve ilk yerleşim noktası olarak bilinen Amida Höyük'te (Virantepe) 1961-1962'de yapılan arkeolojik kazılarda, Artukoğulları devrine ait 1200 civarına tarihlenen saray kalıntıları ortaya çıkarıldı.

Hevsel Bahçeleri, bahçe kültürünün çok önemli olduğu bir coğrafyada yer alan tarihi boyunca halkın kullanımına açık sivil bir bahçe olarak özgün bir değer ortaya koyuyor. 30'dan fazla uygarlığın izlerini taşıyan bölgede 8 bin yıl gibi çok uzun süredir bahçe olarak var olmasıyla, tarımsal değerinin dışında, kültürel ve tarihi olarak da özgün bir yere sahip.

Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri'nin yaşamsal işbirliği ve bahçenin oluşturduğu peyzaj, kentin ve aday varlığın binlerce yıldır kesintisiz yaşam sürmesinde, en önemli etkenlerden biri.

Dünya Mirası...

UNESCO tarafından insanlığın ortak mirası için kültürel veya doğal öneme sahip alanlarının korunmasına yönelik olarak oluşturulan program, 16 Kasım 1972'de Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ile oluşturuldu. 167 ülkede 869'u kültürel, 213'ü doğal ve 39'u karma olmak üzere toplam 1.121 dünya mirası bulunuyor.

En çok dünya mirasına sahip olma açısından dünyada 16'ncı sırada bulunan, Türkiye'de 16'sı 'Kültürel' ve 2'si 'Kültürel - Doğal' kategoride olmak üzere toplam 18 dünya mirası yer alıyor.