Teşbih nedir? Söz sanatı teşbih-i beliğ ne demek ve örnekleri neler?
İster Divan edebiyatı olsun ister Halk edebiyatı, bir eserde ifade edilmek istenen düşünceyi güçlü kılmak adına çeşitli söz sanatlarına başvurulmaktadır. Yazar duygularını, düşüncelerini, fikirlerini ya da ideallerini ifade ederken, o ifadeyi zenginleştirmek, okuyucunun ilgisine mazhar olmak, metnin monoton olmasının önüne geçmek gibi amaçlarla çeşitli söz sanatlarını kullanmaktadır. Bazı zamanlarda ise az kelime kullanarak çok şey anlatılmak için de kullanılan söz sanatları, bu özellikleri sebebiyle her zaman edebiyatçının en büyük gücü olarak görülmüştür. Peki, bu söz sanatlarından bir tanesi olan teşbih sanatı nedir? Teşbih örnekleri nelerdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Bir kavramın gerçek anlamı yerine mecaz anlamlarının kullanıldığı bir söz sanatı olduğu için, mecaza dayalı söz sanatları içinde yer alan teşbih ne demek? Teşbihi beliği nedir? İşte, teşbih sanatına dair tüm detaylar...
Teşbih Sanatı Nedir?
Mecaza dayalı söz sanatlarından bir tanesi olan teşbih sanatı; benzerlik taşıyan iki kavram arasında bir ilişki kurma üzerine kurulmuş bir söz sanatıdır. Kelime anlamı olarak da benzetme manasına gelen teşbih sanatında, iki varlık ya da kavram arasında bulunan ortak özellikler dikkate alınmakta ve güçlü olarak görülen kavramın birtakım özellikleri zayıf olana aktarılmaktadır.
Yüzlerce yıldır Türkçe edebiyatın her türünden başvurulan bir söz sanatı olan teşbih sanatında bazen özel bir sözcük bazen de bu benzetmeyi kolaylıkla kurabilecek bir edat kullanılabilmektedir.
Yukarıda sıralamış olduğumuz tüm bu özelliklerle ile bir benzetme sanatı olduğunu anladığımız teşbihin gerçekleşebilmesi için gerekli olan 4 öğe bulunmaktadır. Şimdi gelin hep birlikte bu 4 öğenin ismine ve bu sanat için önemine değinelim:
1-) Benzeyen: Teşbih sırasında güçsüz durumda olan kavram ya da varlık.
2-) Kendisine Benzetilen: Benzetme sanatın esnasında güçlü özellikleri olan ve ondaki özelliklerin benzeyene yüklendiği varlık ya da kavram
3-) Benzetme Yönü: Birbirine benzetilecek olan iki kavram ya da varlık arasındaki ilgi ve bağ.
4-) Benzetme Edatı: Birbirine benzetilecek ve ilgi kurulacak iki kavram arasında kullanılan özel sözcük.
Teşbih sanatı; iki varlık ya kavram arasında kurulan ilginin türüne göre de ayrıntılı benzetme, kısaltılmış benzetme, pekiştirilmiş benzetme ve yalın benzetme olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Yazımızın devamında bu dört ayrı teşbih türünü ve bunlara uygun örnekleri bulabilirsiniz.
Teşbih Örnekleri
A-) Ayrıntılı Benzetme:
Teşbih sanatının öğeleri olan benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatının her birinin bulunduğu benzetme türüdür.
Örnek:
Yukarıdaki cümle incelendiğinde benzetmenin tüm öğelerinin olduğu görülmektedir.
B-) Kısaltılmış Benzetme:
Kısaltılmış benzetmelerde benzetme yönü hariç diğer üç öğe bulunmaktadır.
Örnek:
Yukarıdaki vermiş olduğumuz örnekte, seyahat kavramı benzeyen, rüya kavramı kendisine benzetilen, gibi sözcüğü ise benzetme edatıdır. Görüleceği üzere cümlede herhangi bir benzetme yönü bulunmamaktadır.
C-) Pekiştirilmiş Benzetme:
Benzetme edatının haricinde diğer üç öğenin bulunduğu teşbih türüdür.
Örnek:
Bu örneğinde bebeklerin elleri benzeyen, pamuk benzetilen, yumuşaklık kavramı ise benzetmenin yönüdür. Görüldüğü gibi bu cümlede benzetme edatı kullanılmamıştır.
D-) Yalın benzetme:
Benzetme yönü ve benzetme edatının bulunmadığı teşbih türüdür.
Örnek:
Yukarıdaki örneğimizde selvi kavramı kendisine benzetilen boy kavramı ise benzeyen olarak karşımızda durmaktadır. Ancak bu örnekte benzetme edatı ve benzetme yönü bulunmamaktadır.
Teşbihi Beliğ Nedir?
Teşbih sanatının bir türü olan teşbihi beliğ; benzetmenin bir türü olan yalın benzetmenin diğer ismidir. Bu benzetme türünde yalnızca benzeyen ve kendisine benzetilen öğeleri yer almakta; benzetme yönü be benzetme edatı yer almamaktadır.
