En riskli deprem bölgelerinden olan Kocaeli'de 'zemin sıvılaşması' riski! Depreme dayanaklı ve riskli semtler hangileri? İşte Kocaeli deprem riski haritası

Fay hatları haritası Kocaeli'nin çok önemli bir deprem bölgesi olduğunu ve il merkezinin de deprem olduğu takdirde en fazla sarsılacak alanlardan biri üzerinde yer aldığını açıkça göstermektedir. Nitekim, 17 Ağustos 1999 da yerel saatle 03:02'de, Marmara Bölgesi’nde meydana gelen Gölcük merkezli 7,4 Mw büyüklüğündeki depremde doğuda Düzce'nin güneybatısından batıda Hersek deltasının batısına kadar uzanan 145 km uzunluğunda bir yüzey faylanması geliştiği ve depremin gerek büyüklük ve etkilediği alanın genişliği, gerekse sebep olduğu can ve mal kayıpları açısından son yüzyılın en büyük depremlerinden biri olduğu bilinen bir gerçek.

KOCAELİ FAY HATTI HARİTASI: KOCAELİ’NDEKİ DİRİ FAYLAR NEREDE?

TDFH’na göre KAF kuzey kolu Sapanca Gölü batısından Kazakburun, Tepetarla ve Başiskele’ye uzanarak İzmit Körfezi’ne girer, buradan Gölcük kıyısından geçerek Marmara Denizi içerisine uzanır.

17 Ağustos 1999 depremi fayın aktif ana kolu olan Gölcük-Sapanca arasında yüzey faylanması oluşturmuştur. İlin kuzey kesimlerinde yer alan KD-GB uzanımlı faylar ise olasılıkla diri olmayan, yani deprem üretmeyen faylardır.

Kocaeli’nden geçen fay hatları AFAD tarafından paylaşılıyor. Buna göre; Kartepe, İzmit, Başiskele, Gölcük, Karamürsel, Gebze, Darıca, Körfez, Derince, Dilovası, Çayırova ilçelerinde yoğun olarak fay hattı geçiyor.

AFAD’ın haritasına göre Kandıra ilçesinden çok fay hattı görülmediği rastlandı.

* Yukarıdaki haritada Türkiye Diri Fay Haritasına göre Kocaeli il merkezi ve yakınından geçen diri faylar. 17 Ağustos depreminde kırılmış olan (Şekil 3 e bakınız) fayların yeri oldukça detaylı olarak haritalanmıştır. Buna rağmen bazı fayların yerlerinin hassas olarak bilinmemesi nedeniyle tüm faylar 100 m kalınlığında şeritler olarak gösterilmişlerdir.

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde İzmit, Kartepe, Başiskele ve Gölcük ilçeleri diri fay hatları veya zonları üzerine oturmaktadır.

Bu açıdan bakıldığında yapılacak çalışmaların sadece il merkezinde değil kent bütününde yapılmasının önemi ve aciliyeti kendisini açıkça göstermektedir.

Kahramanmaraş depremlerinde görülen zemin sıvılaşması ile ilgili Marmara Bölgesi'nde dikkat çeken bir tespitte bulunuldu. Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü'nden Dr. Metin Aşcı, Kocaeli il genelinde analiz yaptıklarını belirterek, "Kentte kıyı şeridi, denize bakan kısımlar sıvılaşma açısından en riskli alanlar. Dere yataklarının sıfıra yakın eğimde aktığı alanlar sıvılaşma riskinin olduğu alanları oluşturuyor. Burada inşa edilecek yapılarda tedbirlerin alınması gerekir" ifadelerini kullandı.

3 METRE DERİNLİĞİNE KADAR UZANIYOR

Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü'nde görevli öğretim üyesi Dr. Metin Aşcı, zemin sıvılaşması konusunda Kocaeli'de yapılan analizin detaylarını anlattı. Kentin farklı noktalarındaki incelemelerde İzmit Körfezi kıyısında bulunan noktalarda 0-3 metre derinliğinde sıvılaşmanın yoğun olarak gözlemlendiği görüldü.

Zemin sıvılaşması hakkında bilgi veren Dr. Metin Aşcı, "Kahramanmaraş merkezli depremde birçok yerde sıvılaşmaya tanık olundu. Sıvılaşma kumlu zeminlerde görülen, yer altı suyunun da var olduğu yapılardan görülen ve depremle birlikte ortaya çıkan bir durum. Kumların tanelerinin birbirlerine artık ettikleri temasın deprem sırasında yok olması sonucunda sıvılaşma meydana gelir. Ülkemizde hemen hemen her depremde gözlemlemekteyiz. Daha çok dere yataklarının olduğu ve deniz kıyılarının olduğu yerlerde tespit ediyoruz" dedi.

"KIYI ŞERİDİNE BAĞLI BİR RİSK MEVCUT"

Kıyı bölgelerinde zemin sıvılaşmasının yoğun görüldüğünü anlatan Dr. Aşcı, "Bizim de yaklaşık 3 yıllık bir projemiz vardı, Kocaeli'de yürüttüğümüz. İzmit kıyı alanlarının sıvılaşma analizlerini yaptık. Kocaeli'de kıyı şeridi, denize bakan kısımlar sıvılaşma açısından en riskli alanlar. Dere yataklarının sıfıra yakın eğimde aktığı alanlar sıvılaşma riskinin olduğu alanları oluşturuyor. Kocaeli'de güneye ve kuzeye doğru gittikçe yükselti çok hızlı artıyor. Dolayısıyla oralarda öyle bir risk yok, tamamen kıyı şeridine bağlı bir risk mevcut" diye konuştu.

"BİNALARLA İLGİLİ BİR UZMANLA GÖRÜŞMEMİZ GEREKİR"

Zemin sıvılaşmasının yoğun olduğu bölgelerde inşa edilecek binaların çeşitli yöntemlerin dikkate alınarak yapılması gerektiğini anlatan Aşcı, sözlerine şöyle devam etti:

"Bu bölge 1999 depremini geçirdiği için sıvılaşmanın yoğun olduğu yerler belli. 1999 depreminden sonra inşa edilen yapıları kontrol etmek istersek binamızla ilgili bir uzmanla görüşmemiz gerekir. Bu bölgede inşa edilen yapılarda yere kazık çakma gibi, sıvılaşmış olan bölgeleri sertleştirmek gibi tedbirler alınması gerekir. İster temel tipi seçimi veya genişliği gibi konular ne olursa olsun sıvılaşma varsa onun önüne geçmek mümkün değil."

* AFAD Kocaeli Deprem Tehlike Haritası

KOCAELİ DEPREM TARİHİ

Kocaeli yerleşim alanının önemli bir bölümü zayıf alüvyon zemin birimleri üzerinde oturmaktadır.

Deprem dalgaları bu tür zeminler tarafından büyütülerek binalara iletilir. Zemin büyütmesi olarak tanımlanan bu durum yeni bir deprem olduğu takdirde Kocaeli’nin çoğu kesiminin kaya üzerinde yer alan illerden daha şiddetli olarak sarsılacağı, bunun sonucunda da hasar oranının fazla olacağı anlamına geliyor. 17 Ağustos 1999 Gölcük ve 12 Kasım 1999 Düzce Depremleri Kocaeli’nde büyük hasar yaratmıştır. Bunun ana nedeni olarak da depremin büyüklüğünün yanı sıra düşük yapı kalitesi ve zemin büyütmesi gösterilmiştir.

* Yukarıdaki haritada TDFH na göre Kocaeli ve çevresindeki diri faylar (kırmızı ve mor renkli kalın çizgiler diri fayları, gri noktalı alanlar alüvyon zeminleri işaret etmektedir, Emre vd., 2013 ten alınmıştır)

Marmara Bölgesi’nde yer alan Kocaeli İli, jeolojik açıdan KAF’nın kollarını oluşturan doğrultu atımlı fayların yoğun olduğu bir coğrafyada yer alır. Gerek Kocaeli gerekse komşusu olan iller tarihsel (1900 öncesi) ve aletsel (1900 sonrası) dönemlerde yıkıcı depremler ile sarsılmış ve önemli hasara uğramışlardır. Jeolojide bir temel kural vardır: Bir yer geçmişte depremlerden etkilenmiş ise gelecekte de etkilenecektir.

Kocaeli, fay hatları haritasında görüldüğü gibi ülkemizin ve Dünya’nın en önemli faylarından biri olan Kuzey Anadolu Fayı’nın en aktif kolu olan Kuzey kolu üzerinde oturmaktadır. Bu nedenle il içerisinde meydana gelen ya da ili etkilemiş olan depremlerin çoğu 6’dan büyüktür. Bu nedenle gerek tarihsel (1900 öncesi), gerekse aletsel (1900 sonrası) dönemlerde il içerisi ve il merkezine yakın alanlarda yüzey faylanması yaratacak depremler olmuştur. Tarihsel depremler cihazlar vasıtası ile kaydedilmediğinden bu depremlerin yerleri ancak tarihi kayıtlardan ve hasar dağılımına bakılarak ve kesin olmayan bir biçimde tahmin edilmektedir.

Tarihi belgelere göre Kocaeli ve çevresini etkileyen başlıca önemli depremler arasında en önemlileri olarak MS 69, 325, 358, 362, 488, 526, 530, 553, 554, 557, 715, 740, 989, 1419, 1509, 1530, 1567, 1719, 1764, 1766, 1866, 1878 ve 1894 depremleri sayılabilir. Bunların bir kısmı ilin farklı kesimlerini, bir kısmı ise doğrudan il merkezini etkilemiştir. Örneğin 358 Büyük Depremi tsunami de oluşturmuş ve kayıtlara göre şehrin adeta ortadan kalkmasına neden olmuştur.

Aletsel dönemde Kocaeli bölgesinde meydana gelen en yıkıcı deprem olan 7,4 büyüklüğündeki 17 Ağustos 1999 Depremi, tüm Marmara Bölgesi'nde, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir alanda hissedilmiş, bu depremde resmi kayıtlara göre 17.480 can kaybı, 23.781 yaralanma olurken 285.211 ev, 42.902 iş yeri hasar görmüştür. 17 Ağustos depremi sanayisi gelişmiş, nüfusu yoğun bir bölgede meydana geldiği için bir doğal afet olmanın ötesinde felakete dönüşen bir yıkım olmuştur.

*TMMOB Jeoloji Mühensileri Odası'nın hazırladığı makaleden yararlanılmıştır.