Kayıt dışı çalışan işçinin hiçbir güvencesi yok
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine göre, Türkiye'de 9.6 milyon kişi kayıt dışı çalışıyor. Tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışan 5.3 milyon kişiden 3.4 milyonu kayda alınmış olsa Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) açığı sıfırlandığı gibi fazla vermeye başlayacak. Açığın finansmanı için SGK'ya kaynak aktarmak zorunda kalınmaması ve ilave vergi geliri sayesinde bütçe açığı da yarıya inecek. Kayıt dışı istihdam, çalışanlar açısından da büyük hak kayıplarına neden oluyor. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, kayıt dışı istihdamın sosyal güvenlik sistemine, bütçeye ve çalışanlara verdiği zararları yazdı
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK), başlangıçta 2018 yılında 34 milyar lira açık vermesi öngörüldü. Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) açık tutarı 21.5 milyar lira olarak revize edildi. YEP’te, SGK’nın 2019 yılında ise 28.1 milyar lira açık vereceği tahmin edildi. Merkezi yönetim bütçesinin 2019 yılında 72.1 milyar lira açık vermesi bekleniyor. Bütçedeki açığın 28 milyarı, SGK’ya yapılacak açık finansmanından kaynaklanacak.
3 KİŞİDEN 1’İ KAYIT DIŞI İSTİHDAM EDİLİYOR
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’de kayıt dışı istihdam 1990 yılında yüzde 55.6 seviyesinde iken, 2001 yılından itibaren düzenli olarak gerilemeye başladı. Kayıt dışıyla mücadelede önemli mesafe alınmakla birlikte hala kayıt dışında çalışanların sayısı çok yüksek. 2018 yılı kasım ayı itibarıyla kayıt dışı istihdamın toplam istihdama oranı yüzde 33.4 düzeyinde bulunuyor. Toplam istihdam 28.8 milyon kişiden oluşurken, bunların 9.6 milyonu kayıt dışı çalışıyor. İstihdamdaki her 3 kişiden 1’i kayıt dışı faaliyet gösteriyor.
POTANSİYEL 3.4 MİLYON KİŞİ VAR
Kayıt dışı çalışanların 4.3 milyonu tarımda, 5.3 milyonu tarım dışı sektörlerde yer alıyor. Tarım sektöründekiler bir yana bırakılırsa, tarım dışındaki sektörlerde kayıt dışı çalışanların 432 bini ücretsiz aile işçisi, 1 milyon 475 bini kendi hesabına çalışanlardan oluşuyor. Kalan 273 bini işveren, 3 milyon 133 bini ise ücretli ve yevmiyeli çalışıyor. Son iki grupta yer alan 3 milyon 406 bin kişi, kayda alma potansiyeli taşıyanlardan oluşuyor.
SGK’NIN AÇIĞI KAPANIYOR
Sigortalı çalışanlardan asgari ücret üzerinden işçi ve işveren payı olarak kişi başı aylık 755 lira sosyal güvenlik primi, 77 lira işsizlik sigortası primi, bekâr işçiden ise 154 lira vergi alınıyor. Bir kişinin kayıt dışı değil de sigortalı çalışmasının devlete toplam katkısı yıllık 11 bin 822 liraya ulaşıyor. Sadece SGK’nın, kayda giren her bir işçiden yıllık kazancı 9 bin 56 lirayı buluyor.
Tarım dışı sektörlerde kayıt dışı olarak çalışan 3.4 milyon kişinin kayda alınması durumunda, en düşük kazanç tutarından ödendiğinde bile SGK’nın yıllık 30.8 milyar lira ilave prim geliri oluyor. Bu kişiler 2019 yılında sigortalı olsalar, SGK bu yıl açık vermekten kurtulacağı gibi fazla vermeye başlayacak.
BÜTÇE AÇIĞI YARIYA İNECEK
Kayıt dışındakilerin yaklaşık 3’te 1’ini oluşturan bu kesimin kayda girmesi durumunda İşsizlik Sigortası Fonu bu yıl 3.1 milyar lira daha fazla prim geliri elde edecek.
Kayda girmenin en büyük faydası da merkezi yönetim bütçesine olacak. Vergi gelirlerindeki 5.3 milyar liralık artışa ilave olarak, SGK’nın açığını kapatmaktan kurtulan bütçenin açığı 36 milyar lira azalacak. Başka bir ifadeyle, bu yıl 72.1 milyar lira olarak öngörülen bütçe açığı yarıya inecek. Hazine daha az borçlanmak zorunda kalacağı için Türkiye’nin faiz ödemeleri izleyen yıllarda giderek azalacak.
ÇALIŞANLAR MAĞDUR OLMAKTAN KURTULACAK
Kayıt dışı istihdam dolayısıyla en büyük mağduriyeti işçiler yaşıyor. Kayıt dışı çalışan işçiler, işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alamıyorlar. Kıdem tazminatı ödemek zorunda olmayan işveren, dilediği zaman işçiyi kapının önüne koyduğu için iş güvenceleri bulunmuyor. İş akdinin işveren tarafından feshinde, çalışma süresine bağlı olarak ödenmesi gereken ihbar tazminatı alamıyorlar. Sigortalı olarak çalışırken işsiz kalan işçilere, prim ödeme süresine bağlı olarak 10 aya kadar işsizlik maaşı ödeniyor. Sigortasız çalışanlar işsizlik maaşından da yararlanamıyor. Gerekli prim gününü dolduramayan işçiler, emekli aylığı bağlatamadıkları için hem gelecek umudunu kaybediyorlar, hem de yaşlılıkta mağdur oluyorlar. Emekli olmak için prim günü yeterli olsa bile daha düşük emekli aylığıyla yetinmek zorunda kalıyorlar.
ALO 170’E İHBAR EDİN
Kayıt dışı çalışanlar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ALO 170 ihbar hattına şikâyette bulunabilir. İhbar sonucu denetim yapılabilmesi için şikâyet edilecek iş yerinin unvanı, açık adres bilgisi ve sigortasız çalıştırılan kişilerin isim bilgilerinin verilmesi gerekiyor.
