Kalay nedir, nerelerde kullanılır ve özellikleri neler? Kalay Türkiye'de nereden çıkarılır?
Sn simgesiyle gösterilen kalay, gümüşimsi gri renkte bir elementtir. Atom numarası 50 olan bu element, korozyona karşı oldukça dirençlidir. Sn sembolü Latince "stannum" kelimesinin kısaltmasıdır. İşte, detaylar.
Elle bükülebilen bu element, katılaştıktan sonra metal görünümüne benzer bir görünüm sunar. Korozyona dayanıklı yapısı sebebiyle metallerin kaplamasında kullanılmaktadır. Antik Mısır ve Mezopotamya’da bronz alaşımlarında kalaydan yararlanılmıştır. Kalay nedir? Nerelerde kullanılır? Türkiye’de nereden çıkarılır? Kalay madeni kullanım alanları nelerdir? Nerede kullanılır ve kalay madeni ne işe yarar? İşte, detaylar.
Kalay Nedir?
Periyodik tabloda karbon ailesine ait olan kalay; yumuşak, dövülebilir ve sünek bir yapıdadır. Bir kalay çubuğu büküldüğünde, kristaller birbirini ezdiğinden “kalay çığlığı” olarak adlandırılan bir çatırtı sesi açığa çıkabilmektedir. Kolay oksitlenmeyen yapıya sahip olan elementin tarihi MÖ. 3000’li yıllara uzanmaktadır. Alfa-kalay ve beta-kalay olmak üzere başlıca iki farklı forma ya da allotropa sahiptir. Düşük sıcaklıklarda alfa-kalay, silisyum ve germanyuma benzeyen kübik kristal yapı sergiler. 13,2 derecenin üzerinde ısıtıldığında ise beta-kalaya dönüşür. Soğutulduğunda yavaşça gri bir forma dönüşür. Bu durum kalay hastalığı veya kalay vebası olarak da bilinmektedir. Hava ile temas halinde kalay oksitlenmez; bu sebeple de dokusu ve rengi aynı kalır.
Kalay Nerelerde Kullanılır?
Kalayın nerelerde kullanıldığı merak edilen başlıca konulardan biridir. Kalay; korozyona, oksidasyona ve erozyona karşı metal kaplaması olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Bronz Çağı’nı şekillendiren elementlerden biri de kalaydır. Bronz üretiminde kalaydan yararlanılmıştır. Çelik yemek kaplarının üretiminde de kalay kullanılmaktadır. Süper iletken teller kalay alaşımları kullanılarak üretilir. Kurşun veya çinko gibi diğer metallerle bir alaşım oluşturmak için ya da koruyucu bir kaplama olarak kullanılmaktadır. Cam üretiminde, yatak alaşımlarında, çelik kaplar için kaplamalarda, elektrik/elektronik devreleri bağlamak için lehimlerde kalaydan yararlanılmaktadır.
Kalay Türkiye'de Nereden Çıkarılır?
Ülkemizde Bursa-İnegöl, Niğde-Çamardı-Ulukışla bölgelerinde kalay rezervleri tespit edilmiştir. Ancak gerek ekonomik nedenlerden gerekse iş gücü yetersizliğinden kalay üretimi sınırlı bir şekilde yapılmaktadır.
Kalay Madeni Kullanım Alanları
Günümüzde en çok tercih edilen elementlerin başında kalay gelmektedir. Birbirinden farklı sektörlerde kendine yer edinen kalay madeninin kullanım alanları şunlardır:
Kalay Nerede Kullanılır?
Kalayın başlıca kullanım alanlarını alaşımlar oluşturmaktadır. Dirençli yapısı onu alaşımlarda kullanmak için cazip bir hale dönüştürmektedir. Oldukça yumuşak olan kalay, nadiren saf bir metal olarak bulunur. Düşük bir toksisite seviyesine sahip olması da kullanımlarda belirleyici rol üstlenmektedir. Kullanımı yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Baltalar, aynalar ve oraklar… Teneke levha olarak adlandırılan bir bileşikten yapılan teneke kutularda kalay madeninin yaygın kullanımına rastlarız. Teneke levhanın büyük bir kısmı yiyecek ve içecek, boya, kozmetik, yakıt, yağ ve diğer kimyasallar için kutu yapımında kullanılmaktadır. Oscar ödülü olarak verilen heykelciliklerin içerisinde de kalay elementine rastlarız. İlk çağdan bu yana özellikle tunç yapımdan kullanılan bu element, ticari bir öneme sahiptir.
Kalay Madeni Ne İşe Yarar?
Mutfak eşyalarımızın vazgeçilmez madenlerinden biri olan kalay; kaplamacılıkta, çeşitli alaşımlar, lehim ve kimyasal madde yapımında kullanılmaktadır. Otomotiv endüstrisinde ise motor yataklarında, radyatör, yağ ve hava filtrelerinde kalay kullanımına rastlanmaktadır. Ayrıca gemi endüstrisi ve elektrik, elektronik sanayi için de geniş bir kullanım alanına sahiptir.
