İTÜ ve İş Bankası'ndan deprem araştırma merkezi

Türkiye İş Bankası’nın desteğiyle İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) bünyesinde, başta Marmara Bölgesi olmak üzere ülkemizdeki aktif fayların oluşturduğu tehlike ve risklere dair veri üretecek ve detaylı bilimsel çalışmalar yürütecek bir merkez kuruldu.

İTÜ Türkiye İş Bankası Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi, İTÜ Ayazağa Kampüsü’nde düzenlenen ve İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, İTÜ Rektörü Prof. Dr. İsmail Koyuncu ile Merkezde görev alacak akademisyenlerin katıldığı toplantıyla tanıtıldı.

Birçok disiplinin bir arada eş güdüm halinde çalışacağı MATAM’da jeoloji mühendisliği, jeokimya-jeodinamik, jeodezi ve fotogrametri, elektronik haberleşme, şehir ve bölge planlama, hidrojeoloji mühendisliği, inşaat mühendisliği gibi deprem konusuyla birebir örtüşen bilimsel konularda uzman akademisyenler görev alacak.

İŞ BANKASI GENEL MÜDÜRÜ ARAN: FELAKETLERDE CAN KAYIPLARINI ÖNLEMENİN YOLU BİLİMDEN GEÇİYOR

İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, toplantıda yaptığı konuşmada, geçen yıl 6 Şubat’ta yaşanan büyük deprem felaketinin ardından benzer bir felaket yaşandığında can kayıplarının önüne geçilebileceği inancıyla bu iş birliğini hayata geçirdiklerini belirterek, bunun yolunun da bilimden geçtiğine inandıklarını, bu nedenle böyle bir merkezin kurulmasını çok önemsediklerini ifade etti.

Bu felaketlerin önüne belki geçilemeyeceğini belirten Aran, "Bu felaketleri engelleme konusunda henüz teknoloji olarak oraya gitmedik ama bu felaketlerle karşılaştığımızda en azından canları kaybetmenin önüne geçebileceğimize inanıyoruz" ifadesini kullandı.

Aran, depremde can kayıplarını engellemenin yolunun bilimden geçtiğini ve bunun da iyi ahlak ve etikle birleşmesinin önemli olduğuna dikkati çekti. Bu nedenle böyle bir merkezin kurulmasını çok önemsediklerini dile getiren Aran, şunları kaydetti:

"26 Temmuz 2023 tarihinde yönetim kurulumuzun aldığı kararla MATAM'a 6 milyon 120 bin euro katkıda bulunuyoruz. Grup merkezlerimizden Anadolu Sigorta'nın bu merkeze katkıda bulunması için sözleşme çalışmaları devam ediyor. Anadolu Sigorta da çalışmalar bittiği zaman kendi duyurusunu yapacaktır. Aktif faylar bu fayları haritalama, jeoloji, elektronik haberleşme, deniz jeolojisi, deprem mühendisliği, yapı dinamiği, şehir planlama, yapay zeka gibi pek çok ayrı disiplinden uzmanın bir arada çalışacağı multidisipliner bu merkezin ülkemize hayırlı ve uğurlu olmasını diliyorum. İstanbul depreminden önce bu çalışmaların sonuç vermesi olası can kayıplarının en aza indirilebilmesi bu bilime, bilimsel yaklaşıma vicdanla bilime katkıda bulunabilmek en büyük dileğimizdir. Umarım başarırız. Özellikle deprem konusunda en çok önemsediğimiz ülkemizde aktif fay hatlarına ilişkin verinin toplanması, olmayan verinin üretilmesi, bu verilerin modern koşullarda saklanması. Bilimsel araştırma yapmak isteyen tüm akademisyenlerle bunların paylaşılabilmesi ve işlenmesi konusunu çok kıymetli buluyoruz. Yapay zekanın destek ve gücünden yararlanabilmek için olmazsa olmaz veridir. Öncelikle bu verinin sağlanması ülkemizdeki eksikliğin giderilmesi lazım. Öncellikle buna vesile olacağını düşünüyorum."

İTÜ REKTÖRÜ PROF. DR. KOYUNCU: DEPREM ARAŞTIRMALARINDA ÇOK DAHA ÜST SEVİYELERE ÇIKILACAK

İTÜ Rektörü Prof. Dr. İsmail Koyuncu da İTÜ'nün kurulduğu 1773 yılından bugüne 250 yıllık geçmişiyle bilim ve teknolojiyi merkeze alan uluslararası eğitim sistemiyle, kurumsal ilişkileriyle, toplum nezdindeki itibarıyla Türkiye'nin en saygın ve köklü eğitim kurumlarından birisi olduğunu hatırlattı.

Koyuncu, 6 Şubat 2023 tarihinde 11 ili etkileyen depremlerin hemen sonrasında İTÜ olarak afet bölgesini yakından incelemek ve kapsamlı bir rapor hazırlamak üzere inşaat mühendisliği, jeoloji mühendisliği, jeofizik mühendisliği, şehir planlama, mimarlık, çevre mühendisliği alanlarında uzman isimlerden İTÜ'lü bilim insanlarının vakit kaybetmeden ilk gün yola çıktıklarını söyledi.

Koyuncu, "Akademisyenlerin çalışmalarını sahada sürdürürken bizler de üniversite olarak öğrencilerimizle çalışanlarımızla ve mezunlarımızla bir yardım seferberliği içerisine girdik." dedi.

Bugün hem Türkiye hem de bölge açısından katma değeri yüksek ve sosyal faydasının büyük olduğu işbirliğine imza atmanın gururunu yaşadıklarını belirten Koyuncu, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Başta Marmara Bölgesi olmak üzere aktif fayların oluşturduğu tehlike ve riski açığa çıkarmak için dinamik, sayısal, interaktif tehlike ve risk haritalama tekniklerini geliştirmek ve aktif faylarda son kullanıcılar için yüksek hassasiyette tehlike ve risk verisi üretmek için ileri araştırmalar yapıp yeni yöntemler ve projeler geliştirmek amacıyla kurulan İTÜ, Türkiye İş Bankası Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi'mizde bunun en güzel örneklerden birisi. Bu ortaklık sayesinde ülkemizin AR-GE gücünü çok daha üst seviyelere çıkarabileceğiz. Hedefimiz böyle güzel protokollerin sayısını artırmak. Bunun olması adına İTÜ olarak elimizden gelen gayreti gösteriyoruz ve göstermeye devam edeceğiz."

PROJENİN YÜRÜTÜCÜSÜ PROF. DR. YALTIRAK: MATAM, TÜRKİYE'NİN 'APOLLO' PROJESİ OLACAK

MATAM Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Cenk Yaltırak ise "Burada en önemli faktör 6 Şubat depremleri. 6 Şubat depremlerinden öncede biz bu işleri yapmak istiyorduk. Yani insanları ikna etmeye çalışıyorduk, yeniliklere açık olunması istiyorduk ama maalesef sesimizi çok duyuramadık ama çalıştık" dedi.

Yaltırak, İTÜ Rektörü Koyuncu'nun depremden sonra çok hızlı bir inisiyatif aldığını MATAM'ın kurulması adına ön ayak olduğunu kaydetti.

Depremin insan hayatının her noktasında olduğunu belirten Yaltırak, halkın binalarına takabileceği yeni ölçerler tasarladıklarının ve bunu neredeyse Marmara Bölgesi'nde isteyen herkesin evine koyacaklarının altını çizdi.

Yaltırak, "Artık biz Marmara'nın her yerine yerleştirdiğimiz sensörlerle dinleyeceğiz. Başta Marmara Bölgesi olmak üzere Türkiye'de aktif fayların oluşturduğu tehlike ve risklere dair dinamik, sayısal, interaktif tehlike ve risk haritalama teknikleri geliştirilecek. Bu alanda üreteceğimiz sayısal haritalar, modellemeler sayesinde; biz herhangi bir yerde, deprem potansiyeli olan bir fayın hangi büyüklükte deprem üreteceğini ve buradan çıkan deprem dalgalarının zemini nasıl etkileyeceğini, zemindeki olayların binaları nasıl etkileyeceğini ortaya koyarak zemin bina-ilişkisinin nasıl kurgulanacağı üzerine yeni ve dinamik veriler elde etme imkânına kavuşacağız. MATAM’ı, ‘Apollo’ projesine benzetiyorum. Bizler, eldeki verilerle ve en güncel teknolojiyle fark yaratacak çok disiplinli araştırmalara imza atmayı hedefliyoruz. Başımıza neler geleceğini bileceğiz. Evin durumunu öğreneceğiz. Ekonomik tasarruf sağlanacak. Fayları ölçüp verileri halka açacağız. Bu çapta bir proje ilk kez gerçekleşiyor. Bu milli bir sorumluluk projesi. Veriler hem halka açılacak hem de kamusal projelerin tabanını oluşturacak. Projeyi 3+2 yıl olarak planladık. Türkiye'nin en önemli enstitüleri arasına girebilecek bir proje" diye konuştu.

Yaltırak, aynı zamanda bina bazlı ivme haritaları oluşturularak deprem senaryoları hazırlanacağını ve bu senaryolarla kentsel dönüşüm, sanayi planlama ve afete hazırlık altyapısı için veri üretileceğini belirtti.

Merkezde ilk etapta jeoloji mühendisliği, jeodezi ve fotogrametri, elektronik haberleşme, şehir ve bölge planlama, inşaat mühendisliği, hidrojeoloji mühendisliği gibi farklı uzmanlık alanlarından 12 kişilik bir akademik kadro görev yapacak. Kadroda Prof. Dr. Yaltırak’ın yanı sıra Prof. Dr. Serdar Akyüz, Prof. Dr. Gürsel Sunal, Prof. Dr. Nebiye Musaoğlu, Prof. Dr. Himmet Karaman, Prof. Dr. Şule Öğüdücü, Prof. Dr. Seda Kundak, Doç. Dr. Beyza Taşkın, Doç. Dr. Orkan Özcan, Doç. Dr. Cengiz Zabcı, Dr. Ahmet Akoğlu, Dr. Gülsen Uçarkuş ve Dr. Ufuk Tarı yer alıyor.

MATAM HAKKINDA

İstanbul Teknik Üniversitesi Türkiye İş Bankası Marmara Aktif Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (MATAM) amaçları şunlar:

• Başta Marmara Bölgesi olmak üzere aktif fayların oluşturduğu tehlike ve riski yüksek başarımlı olarak açığa çıkarmak için dinamik, sayısal, interaktif tehlike ve risk haritalama teknikleri geliştirmek ve aktif faylarda son kullanıcılar için yüksek hassasiyette tehlike ve risk verisi üretmek için ileri araştırmalar yapıp yeni yöntemler ve projeler geliştirmek.

• Marmara Bölgesinde bulunan aktif faylarının yüksek çözünürlüklü ve üç boyutlu fay haritalarını hazırlamak için sayısal arazi modelleri ve çok ışınlı batimetri verilerini toplamak, mevcut veri tabanlarını değerlendirmek ve eksik alanlarda yeni sismik araştırmalar yapmak, bunları bir araya getirerek sismik verileri değerlendirerek yapılan üç boyutlu haritalarda santimetre hassasiyetinde kara deniz rölyefleri ile üretilen ve yersel olarak 30 cm hassasiyete sahip yeni aktif fay haritasında jeodezi, paleosismoloji çalışmaları ile tekrarlanma periyodlarını hesaplamak, son depremden günümüze geçen süreleri belirlemek, söz konusu aktif fay segmentlerinde oluşacak depremlerin büyüklüklerini belirlemek.

• Karada ve denizde toplanacak örnek ve karotları yaşlandırmak için jeokronoloji laboratuvarı oluşturmak ve buradan elde edilen verileri özel bir arşiv veri bankası halinde tutmak ve ülkedeki tüm paleosismoloji çalışmalarına ortak çalışmalarla destek olmak.

• Oluşturulan aktif fay haritaların ve hesaplanan deprem büyüklüklerini farklı azalım ilişkileri için yüksek hassasiyette (bina bazında) en büyük yer ivmesi, en büyük yer hızı, spektral ivme ve spektral yer değiştirme haritalarının üretilmesini sağlamak, bu haritalar ile afete yönelik deprem senaryoları üretmek, bu senaryolar ile kentsel dönüşüm, sanayi planlama ve afete hazırlık alt yapısı için kamuya ve son kullanıcılara veri üretmek.

• Marmara Bölgesinde spektral ivme haritalarını mükemmelleştirmek için deniz ve karada özel ağlar geliştirmek, bölgesel olarak aktif fayları sürekli izleyen birbiri ile konuşan bir veri toplama merkezi oluşturmak.

• Güçlü bir üniversite-kamu-ARGE merkezleri iş birliği ekosistemi oluşturarak yüksek teknolojili ölçme sistemlerinin (kuvvetli yer hareketi ölçme cihazları, deniz tabanı sismik ölçüm sistemleri, kişisel cep telefonları ile ivme verilerini toplamak amaçlı uygulamalar) gelişmesine katkıda bulunmak.

• Aktif fay araştırmaları alanında farklı disiplinlerden gelen yüksek seviyede ihtiyaç duyulan donanım ve yetkinlik sahibi insan ve iş gücünü, araştırmacıları, mühendisleri eğiterek öncelikle Marmara Bölgesi ve Türkiye’de öncelikli sismik boşlukların incelenmesinde kentlere ve sanayiye oluşturduğu deprem riskini azaltmak için gereken çalışmaları yapabilecek kapasiteye yükseltmek, bu amaca yönelik eğitim, bilgi ve kaynak paylaşımı faaliyetlerini yürütmek.