Geçişsiz fiil nedir, ne demek? Geçişsiz fiil örnek cümleleri, ekleri ve konu anlatımı
Haber kipleri, zaman kipleri ve şahıs kipleri alarak hem zamana hem de bir şahsa bağlanan kelimelere Türkçede fiil adı verilmektedir. Bir varlığının yaptığı herhangi bir işin, hareketi ya da eylemi ifade eden bu kelimeler, bir cümle çeşidi olan fiil cümlelerinde ise aldıkları bu eklerle birlikte cümlenin bir ögesi olarak görev alırlar. Fiil cümlelerinde yüklem olarak karşımıza çıkan bu fiillerin, özne ve nesne gibi cümlenin diğer öğeleri ile olan ilişkisine ise fiillerde çatı adı verilmektedir. Peki, bu fiil çatılarından bir tanesi olan geçişsiz fiil nedir? Bir cümle içindeki geçişsiz fiil nasıl bulunur? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Bir fiil cümlesinde herhangi bir nesnenin bulunmadığını gösteren fiillere geçişsiz fiil adı verilmektedir. Nesne yüklem ilişkisinden doğan bir fiil çatısı olan geçişsiz fiiller sadece özneye dair bilgiler vermeleri açısından da öne çıkmaktadır. Peki, geçişli ve geçişsiz fiil örnekleri nelerdir? İşte, tüm detaylar...
Geçişsiz Fiil
Yüklemi fiil kökünden meydana gelen cümlelere Türkçede fiil cümlesi adı verilmektedir ve bu tür cümlelerde fiillerin nesne ya da özne ile kurmuş oldukları ilişkiler, fiillerde çatı konu başlığı altında incelenir. Bu fiil çatılarından bir tanesi olan geçişsiz fiiller de nesne ile yüklem arasındaki ilişkinin bir sonucu olmaları sebebiyle nesnelerine göre fiil çatıları grubu içinde yer almaktadır.
Bir fiil cümlesi içinde herhangi bir nesne yer almıyorsa ve fiilin yapısı gereği bir nesne alabilecek durumda değilse o fiillere geçişsiz fiiller adı verilmektedir. Özellikle fiil çeşitlerinden iki olan oluş ve durum fiilleri geçişsiz olmalarıyla bilinmektedirler.
Peki bir cümle içinde yüklem görevinde bulunan bir geçişsiz fiil nasıl bulunur? Tıpkı geçişli fiil örneğinde olduğu gibi bir fiilin geçişsiz olduğunu anlamak için de iki yol bulunmaktadır. Bunlardan ilki cümlenin yüklemine “kim, ne, neyi” sorularının sorulmasıdır. Bir cümlenin yüklemine sorulan bu sorular karşısında herhangi bir cevap alınamıyorsa, bu durum bize o fiilin çatı bakımdan geçişsiz olduğunu göstermektedir. İkinci yol ise fiilin önüne getirilen “onu” kelimesidir. Bir fiil cümlesinde yüklemin başına onu kelimesi geldiğinde anlam tamamen bozuluyorsa yani “onu” kelimesi getirilemiyorsa o fiil geçişsiz çatılı fiildir.
Geçişli Geçişsiz Fiil Örnekleri
Bir önceki ara başlığımızda tanımını yaptığımız geçişsiz fiiller konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için, örneklerimizi geçişli ile geçişsiz fiilleri karşılaştırarak vereceğiz.
Geçişli Fiil Örnekleri
Geçişsiz fiillerin aksine bir fiil cümlesinde, nesnesi olan ya da nesne alabilen fiillere geçişli fiil adı verilmektedir.
Örnek:
Yukarıdaki cümlelerde geçen ve altı çizili olan etmek, kaldırmak, getirmek ve aramak fiilleri “ne, neyi, kimi” sorularına yanıt verdiği için geçişli fiiller arasında yer almaktadır.
Geçişsiz Fiil Örnekleri
Örnek:
Yukarıda vermiş olduğumuz örneklerdeki uslanmak, durgunlaşmak, uyumak ve gitmek fiilleri “ne, neyi ve kimi” sorularına yanıt vermiyor olması sebebiyle geçişsiz fiillere birer örnektir. Bu fiillerin geçişsiz olduğunu anlamanın bir diğer yolu ise fiillerin önüne getirilecek “onu” kelimesidir.
Görüldüğü gibi fiillerin önüne onu kelimesi getirildiğinde cümlenin anlamı bozulmakta ve durum da bize, bu fiillerin geçişsiz olduğunu göstermektedir.
