Habertürk
    Takipde Kalın!
      Günlük gelişmeleri takip edebilmek için habertürk uygulamasını indirin
        Haberler Ekonomi Sosyal Güvenlik İşçi EYT’nin birinci yılında neler oldu? - Sosyal Güvenlik Haberleri

        Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği konusu tüm dünyanın önemli gündem maddesi. Sürdürülebilirliğin sağlanması için genellikle emeklilik yaşını artırıcı tedbirler uygulamaya konuluyor. Ancak, Covid – 19 ve Rusya – Ukrayna savaşından sonra dünyada yaşanan yüksek enflasyonun emeklilerin alım gücünü olumsuz etkilemesi nedeniyle devletler sürdürülebilirliğin yanı sıra emeklilerin alım gücünü artırma konusunda da arayışlara girdiler.

        SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

        REKLAM

        Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) OECD ve G-20 ülkelerindeki sosyal güvenlik sistemine ilişkin 2023 yılı raporuna göre, 2021 yılından bu yana dünyada yaşanan enflasyon artışı en çok emeklileri etkiledi. Emeklilerin alım gücünü artırmak için OECD üyesi ülkelerden bazıları geçici, bazıları kalıcı olmak üzere son üç yılda önemli kararlar aldılar.

        Dünyada emeklilik yaşını artırıcı eğilimlerin tersine Türkiye 2023 yılında çok radikal bir adım attı. 8 Eylül 1999 tarihinden önce çalışmaya başlayanlar için emeklilikte yaş koşulunu kaldırdı. Daha önce emeklilik yaşı çalışmaya başlama tarihine göre kademeli olarak arttıyordu. Yaş koşulunun kaldırılmasıyla 8 Eylül 1999 sonrası çalışmaya başlayanlarla önce başlayanlar arasında emeklilik yaşı bakımından çok büyük fark ortaya çıktı.

        Örneğin, 8 Eylül 1999 tarihinden önce 1 gün dahi sigortalı çalışması olan 1985 doğumlu bir kadın EYT düzenlemesiyle 2023 yılında 38 yaşında emekli olma hakkı elde etti.

        1980 doğumlu olup 1998 yılında çalışmaya başlayan bir erkek 2023 yılında 43 yaşında emekli olabildi.

        EYT kapsamındaki kişilerden bazıları önümüzdeki birkaç yıl daha 38 – 43 yaşında emekli olmaya devam edecek.

        REKLAM

        Oysa 8 Eylül 1999 – 30 Nisan 2008 tarihleri arasında çalışmaya başlayan kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilecek.

        30 Nisan 2008 sonrasında çalışmaya başlayanlar esnaf ve memur statüsünde 9000, işçi statüsünde 7200 olan prim gününü 2036 yılı sonuna kadar tamamlarsa kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olacak. Prim gününü tamamlamadaki her 2 yıllık gecikmeye karşılık emeklilik yaşları da 1 yıl uzayacak. 2048 yılında kadın ve erkekler emeklilikte 65 yaşta eşitlenecekler.

        EYT İLE EMEKLİLİKTE YAŞ FARKI AÇILDI

        EYT düzenlemesi olmasaydı sigortalı çalışmaya 24 Kasım 1998 ile 8 Eylül 1999 tarihleri arasında başlayan erkek 58; 24 Mayıs 1999 – 8 Eylül 1999 tarihleri arasında başlayan bir kadın ise 56 yaşından önce emekli olamayacaktı.

        EYT düzenlemesi dolayısıyla 8 Eylül 1999 öncesinde ve sonrasında çalışmaya başlayanlar arasında kadınlarda 20, erkeklerde 17 yıl fark ortaya çıktı. EYT düzenlemesinden önce fark sadece 2 yıldı.

        REKLAM
        EYT ile emeklilikte yaş farkı nasıl ortaya çıktı?
        Sigortalılık süresinin başlangıcı EYT Kanunu öncesi emeklilik yaşı
        Kadın Erkek Kadın Erkek
        9/9/1981-23/5/1984 9/9/1976-23/5/1979 40 44
        24/5/1984-23/5/1985 24/5/1979-23/11/1980 41 45
        24/5/1985-23/5/1986 24/11/1980-23/5/1982 42 46
        24/5/1986-23/5/1987 24.05.1982-23/11/1983 43 47
        24/5/1987-23/5/1988 24/11/1983-23/5/1985 44 48
        24/5/1988-23/5/1989 24/5/1985-23/11/1986 45 49
        24/5/1989-23/5/1990 24/11/1986-23/5/1988 46 50
        24/5/1990-23/5/1991 24/5/1988-23/11/1989 47 51
        24/5/1991-23/5/1992 24/11/1989-23/5/1991 48 52
        24/5/1992-23/5/1993 24/5/1991-23/11/1992 49 53
        24/5/1993-23/5/1994 24/11/1992-23/5/1994 50 54
        24/5/1994-23/5/1995 24/5/1994-23/11/1995 51 55
        24/5/1995-23/5/1996 24/11/1995-23/5/1997 52 56
        24/5/1996-23/5/1997 24/5/1997-23/11/1998 53 57
        24/5/1997-23/5/1998 24/11/1998-8/9/1999 54 58
        24/5/1998-23/5/1999 55
        24/5/1999-8/9/1999 56
        8/9/1999 (hariç) 30/4/2008 (Dahil) 58 60
        30/4/2008 (Hariç) sonrasında sigortalı olanlar (*) 58 60
        30/4/2008 (Hariç) sonrasında sigortalı olanlar (**) 59 - 65 61 - 65
        (*) Prim gün koşulunu 31/12/2036'ya kadar tamamlayanlar
        (**) Prim gün koşulunu 2036 sonrası tamamlayanlar her yıl 1 yaş geç emekli olacak

        2023 YILINDA 2,2 MİLYON KİŞİ EMEKLİ OLDU

        Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2023 yılı faaliyet raporuna göre 2023’te 4/a (SSK) kapsamında 1 milyon 925 bin, 4/b (BAĞ-KUR) kapsamında 183 bin, 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında da 86 kişiye emekli aylığı bağlandı. 2023’te emekli aylığı bağlanan toplam kişi sayısı 2 milyon 193 bin 791 oldu. Bu sayıya malullük ile dul ve yetim aylığı bağlananlar dahil değil.

        2023 yılında 2,2 milyon yeni emekliye karşılık SGK’dan emekli aylığı almakta olan toplam pasif sigortalı sayısındaki artış 2 milyon 107 bin 897 kişi oldu. Aradaki fark yıl içinde hayatını kaybeden ve ölüm aylığı bağlanacak hak sahibi bulunmayan emeklilerden kaynaklanıyor.

        Bu gelişmelerle 2022 yılı sonunda dosya bazında 13.1 milyon olan emekli sayısı 2023 yılında 15.2 milyon kişiye ulaştı. Dul ve yetimlerin de yer aldığı kişi bazında emekli sayısı ise 13.9 milyondan 16 milyona yükseldi.

        REKLAM
        Aktif ve Pasif sigortalı sayıları son bir yılda ne oldu?
        2022 Aralık 2023 Aralık Değişim
        AKTİF SİGORTALILAR 26.344.234 25.358.022 -986.212
        1- Zorunlu 23.741.403 23.021.132 -720.271
        Zorunlu 4/a, 4/b (Tarım Hariç), 4/c 23.202.513 22.538.798 -663.715
        Tarım zorunlu (4/b)(BAĞ-KUR) 512.966 460.260 -52.706
        Muhtar 25.924 22.074 -3.850
        2 - Çırak 636.302 553.344 -82.958
        3- Yurt dışı Topluluk 15.671 14.037 -1.634
        4 - Tarım (4/a-2925) 22.987 17.408 -5.579
        5- Diğer Sigortalılar 435.548 451.727 16.179
        6-Stajyer ve Kursiyerler 1.492.323 1.300.374 -191.949
        PASİF SİGORTALILAR
        -Dosya 13.128.225 15.229.174 2.100.949
        -Kişi 13.933.020 16.030.256 2.097.236
        1 - Yaşlılık Aylığı Alanlar 9.499.096 11.508.619 2.009.523
        2 - Malullük Aylığı Alanlar 125.046 124.737 -309
        3 - Vazife Malulü Aylığı Alanlar 15.116 15.472 356
        4 - Ölüm Aylığı Alanlar (Dosya) 3.335.929 3.424.118 88.189
        5 - Ölüm Aylığı Alanlar (Kişi) 4.107.716 4.193.046 85.330
        6 - Sürekli İşgöremezlik Geliri Alanlar 85.526 87.331 1.805
        7 - Sürekli İşgöremezlik Ölüm Geliri Alanlar (Dosya) 67.512 68.897 1.385
        8 - Sürekli İşgöremezlik Ölüm Geliri Alanlar (Kişi) 100.520 101.051 531
        Bağımlılar 34.813.357 34.033.308 -780.049
        Aktif / Pasif Oranı
        Kaynak: SGK Aylık istatistikleri

        2023 yılında toplam aktif sigortalı çalışan sayısı 986.212 kişi azalarak 26,3 milyondan 25.3 milyona geriledi. SSK (4/a) statüsündeki aktif sigortalı sayısı 2022 yılında 19,8 milyon kişi iken 1,2 milyon azalarak 2023’te 18,6 milyon kişiye düştü.

        BAĞ-KUR (4/b) statüsündeki aktif sigortalı sayısı ise 152 bin kişi azalarak 3 milyon 253 binden 3 milyon 101 bin kişiye geriledi.

        Buna karşılık Emekli Sandığı (4/c) statüsündeki aktif sigortalı sayısı 366 bin kişi artarak 3 milyon 277 binden 3 milyon 643 bine yükseldi.

        EMEKLİLİKTE YAŞ KOŞULUNUN SİSTEME ETKİSİ BAŞLAMADAN BİTTİ

        Emeklilikte yaş koşulu 8 Eylül 1999 tarihinde getirildi. 2001 yılında aktif/pasif oranı üç sosyal güvenlik kurumunun toplamında 2,09 düzeyinde bulunuyordu. Aktif / pasif oranı 2009 yılında 1,78’e kadar düştükten sonra 2022 yılı sonunda 2,01 düzeyine çıktı.

        1999 yılında getirilen emeklilikte yaş koşulunun aktif / pasif oranı üzerindeki asıl etkisi önümüzdeki yıllarda görülecekti.

        EYT düzenlemesinin ardından aktif / pasif oranı 2023 yılı sonunda 1,66’ya, 2024 ocak ayında ise 1,64’e geriledi.

        REKLAM
        2000 sonrası aktif / pasif oranındaki gelişmeler
        YIL Aktif Sigortalı Pasif Sigortalı Aktif/Pasif oranı
        2001 11.708.812 5.603.798 2,09
        2002 12.257.296 5.888.418 2,08
        2003 12.542.457 6.178.979 2,03
        2004 12.805.488 6.501.742 1,97
        2005 13.408.486 6.837.393 1,96
        2006 14.378.921 7.248.871 1,98
        2007 15.019.378 7.589.715 1,98
        2008 15.299.798 8.045.815 1,9
        2009 15.096.728 8.488.866 1,78
        2010 16.196.304 8.820.694 1,84
        2011 17.374.631 9.274.705 1,87
        2012 18.352.859 9.635.806 1,90
        2013 18.886.989 9.893.779 1,91
        2014 19.821.822 10.227.047 1,94
        2015 20.773.227 10.808.165 1,92
        2016 21.131.838 11.171.059 1,89
        2017 22.280.463 11.418.722 1,95
        2018 22.072.840 11.867.931 1,86
        2019 22.000.964 12.214.543 1,80
        2020 23.344.547 12.490.714 1,87
        2021 24.745.149 12.847.135 1,93
        2022 26.344.234 13.128.225 2,01
        2023 25.358.022 15.236.122 1,66
        Kaynak: SGK istatistikleri

        GERÇEK AKTİF / PASİF ORANI 1,48

        Ancak, gerçek aktif / pasif oranı çok daha düşük. Çünkü aktif sigortalı görünenlerden yaklaşık 2,8 milyonu ya hiç uzun vadeli sigorta primi ödemeyenlerden ya da primini kendisi ödemek zorunda olan ancak düzenli ödeme yapamayanlardan oluşuyor.

        Mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında staja tabi tutulan öğrenciler, mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler iş kazası ve meslek hastalığı yönünden sigortalı sayıldığından aktif sigortalı olarak değerlendiriliyorlar. Bu şekilde aktif sigortalı sayılan stajyer, kursiyer ve çırakların sayısı 1 milyon 854 bin kişiyi buluyor.

        Aktif sigortalılar arasında görünen 460 bin zorunlu tarım BAĞ-KUR’lu, primlerini düzenli ödemeyen kişilerden oluşuyor.

        REKLAM

        Ek-5 madde kapsamında primini kendisi ödeyen tarım işçileri, ek-6 madde kapsamında primini kendisi ödeyen taksi dolmuş şoförleri ve sanatçılar, ek-9 madde kapsamında ayda 10 günden az çalışan ve sadece iş kazası primi ödenenler ile cezaevlerindeki atölyelerde çalıştırılan tutuklu ve hükümlüler de “Diğer sigortalılar” kaleminde izleniyor. Bunların sayısı da 2023 yılında 452 bin kişiye ulaşıyor.

        Fiilen uzun vadeli sigorta kollarına tabi prim ödemeyen veya primini kendisi ödediği için düzenli ödeme yapamayanların sayısı 2022 yılında 3 milyon 77 bin, 2023 yılında ise 2 milyon 766 bin kişi oldu. Bu kişiler aktif sigortalı sayısından düşüldüğünde gerçek aktif/pasif dengesi 2022 yılında 1,77 iken 2023 yılında 1,48’e geriledi.

        Aktif sigortalıların 2 milyon 972 bini zorunlu BAĞ-KUR sigortalılardan oluşuyor. BAĞ-KUR’luların hepsinin primini düzenli ödeyemediği bilinen bir gerçek. Primini ödeyemeyen BAĞ-KUR’luların sayısı geçmiş yıllarda aylık olarak yayımlanırdı. Artık yayımlanmadığı için BAĞ-KUR’lulardan kaç kişinin primini ödeyip kaç kişinin ödeyemediğini göremiyoruz.

        Gerçek sigortalı sayısı nedir?
        Tarım zorunlu (4/b) (*) 512.966 460.260
        Çırak 636.302 553.344
        Stajyer ve Kursiyerler 1.492.323 1.300.374
        Diğer Sigortalılar (*) 435.548 451.727
        Toplam 3.077.139 2.765.705
        Gerçek aktif sigortalı sayısı 23.267.095 22.592.317
        Pasif Sigortalı Sayısı (Dosya) 13.128.225 15.229.174
        Gerçek Aktif / Pasif Oranı 1,77 1,48
        (*) Primlerini düzenli ödeyemeyen zorunlu tarım BAĞ-KUR, Ek-5, Ek-6 ve Ek-9 madde kapsamındaki sigortalılar
        Kaynak: SGK Aylık istatistikleri

        “AKTİF/PASİF ORANI 1,3’E DÜŞECEK”

        İki dönem milletvekilliği yapan Eski SSK Genel Müdürü Zekai Özcan, EYT kapsamında toplam 5,3 milyon kişi bulunduğuna dikkati çekerek, önümüzdeki birkaç yıl içinde geri kalan EYT’lilerin de emekli olmasıyla aktif/pasif oranının 1,3’e düşeceğini öngörüyor. Özcan, emeklilerin büyük kısmı tekrar çalışmaya devam ederse en iyimser hesapla bu oranın 1,5 olacağını tahmin ediyor.

        REKLAM

        EMEKLİ EYT’LİNİN YARISI ÇALIŞMAYA DEVAM EDİYOR

        Emekli olduktan sonra sigortalı çalışmaya devam edenler için sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödeniyor. SGDP’ne tabi emekli çalışan sayısı 2022 yılında 945 bin iken 2023 yılı sonunda 1 milyon 865 bin kişiye yükseldi. Sigortalı çalışan emekli sayısı 919 bin kişi arttı. 2023’te emekli olan EYT’lilerin yaklaşık yarısı sigortalı çalışmaya devam etmekte.

        ASGARİ ÜCRETE YÜKSEK ZAM SGK’NIN GELİRLERİNİ ARTIRDI

        Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2023 yılında prim gelirleri önceki yıla göre yüzde 107 oranında artarak 724,1 milyardan 1 trilyon 497,9 milyar liraya yükseldi. SGK’nın prim gelirlerindeki artışta geçen yılki asgari ücret zamları etkili oldu.

        SGK 2023 yılı bütçesini hazırlarken asgari ücrete yüzde 35 oranında zam yapılacağını öngördü. Oysa asgari ücret geçen yıl ocak ayında yüzde 54,66, temmuz ayında da yüzde 34,04 olmak üzere yüzde 107 oranında arttı.

        REKLAM

        Memur maaşlarına yapılan yüksek oranlı zamlar da SGK’nın prim gelirlerini olumlu etkiliyor. SGK’nın 2023 bütçesi hazırlanırken geçen yıl memur maaşlarına ocakta yüzde 16,99, temmuz ayında da yüzde 9,53 oranında artış öngörüldü. Oysa memur maaşları ocak ayında yüzde 30, temmuz ayında ise yüzde 17,55 oranında zamlandı. Memur maaşlarına yapılan yüksek zam da SGK’nın prim gelirlerini artırdı. (Memur maaşlarına geçen yıl temmuzda ayrıca ilk defa 8.077 TL tutarında seyyanen zam yapıldı ancak bu ilave ödemeden prim kesilmediği için SGK’nın gelirlerine etkisi olmadı.)

        Bütçede 2,3 milyar lira yapılandırma geliri öngörülürken, EYT düzenlemesine paralel çıkartılan yeni yapılandırma kanunu sayesinde 34,6 milyar lira ilave prim tahsilatı gerçekleştirildi.

        SGK’ya 2008 yılından beri bütçeden, toplanan prim gelirlerinin dörtte biri oranında devlet katkısı yapılıyor. Prim gelirlerindeki yüksek artış dolayısıyla devlet katkısında da artış yaşandı.

        EYT DOLAYISIYLA ASKERLİK, DOĞUM BORÇLANMASI GELİRLERİ DE ARTTI

        EYT kanunundan yararlanmak için 2023 yılında çok yoğun bir şekilde askerlik, doğum ve yurt dışı borçlanması gerçekleştirildi. Ayrıca daha önce prim borcundan dolayı sigortalılık süresi durdurulan BAĞ-KUR’lular EYT’den yararlanarak emekli olmak için bankalardan kredi çekerek durdurulan sigortalılık sürelerini tekrar emekliliğe saydırmak için ihya başvurusu yaptılar.

        REKLAM

        SGK borçlanmalar dolayısıyla 2023 yılında tek seferlik de olsa yaklaşık 160 milyar lira dolayında ilave gelir elde etti.

        Asgari ücret ve memur maaşlarına yüksek oranlı zamlar, yapılandırma kanunu ve borçlanmalar sayesinde SGK’nın 2023 yılı toplam gelirleri bütçede 1 trilyon 523 milyar lira tahmin edilirken, yıl sonu gerçekleşmesi 2 trilyon 193 milyar lira oldu.

        BÜTÇE AÇIĞI BEKLENENDEN DAHA AZ OLDU

        Bütçe yapılırken 2023 yılında SGK’nın gelir - gider dengesinin 59,2 milyar lira açık vermesi öngörüldü. Daha sonra açık tahmini 113,3 milyar liraya yükseltildi. Ancak, gelirlerdeki olumlu performans sayesinde bütçe açığı 39,4 milyar lira olarak gerçekleşti.

        EYT’nin uygulandığı ilk yılda SGK’nın toplam gelirlerinin giderleri karşılama oranı yüzde 98,2’ye ulaşarak 2002 yılından bu yana en yüksek seviyeyi gördü.

        SGK 2023 yılı bütçesini hazırlarken emekli aylığı ödemeleri için 1 trilyon 30 milyar lira harcama öngördü. Ancak, emekli aylığı ödemeleri 1 trilyon 408,6 milyar liraya ulaştı. Önceki yıla göre yüzde 111 oranında artış oldu.

        REKLAM

        Sağlık giderleri ise yüzde 95 oranında artışla 283,2 milyardan 553,1 milyar liraya yükseldi.

        Sosyal Güvenlik Kurumu gelir gider dengesi (Bin TL)
        Yıl Gelirler Giderler Açık Deficit Gelirlerin Giderleri Karşılama Oranı
        2002 20.018.189 27.982.464 -7.964.275 71,5
        2003 27.916.539 41.336.077 -13.419.538 67,5
        2004 34.689.248 50.621.622 -15.932.374 68,5
        2005 41.249.438 59.941.373 -18.691.935 68,8
        2006 53.830.886 71.867.475 -18.036.589 74,9
        2007 56.874.888 81.915.401 -25.040.513 69,4
        2008 67.257.484 93.159.462 -25.901.978 72,2
        2009 78.072.788 106.775.443 -28.702.655 73,1
        2010 95.273.183 121.997.301 -26.724.118 78,1
        2011 124.479.940 140.715.252 -16.235.312 88,5
        2012 142.928.505 160.223.453 -17.294.948 89,2
        2013 163.013.555 182.688.916 -19.675.361 89,2
        2014 184.328.932 204.400.437 -20.071.505 90,2
        2015 220.102.348 231.545.969 -11.443.621 95,1
        2016 255.880.183 276.535.786 -20.655.602 92,5
        2017 288.559.843 312.734.591 -24.174.748 92,3
        2018 369.211.250 384.961.895 -15.750.645 95,9
        2019 424.228.310 464.172.903 -39.944.593 91,4
        2020 472.625.908 540.095.250 -67.469.343 87,5
        2021 633.206.617 654.819.630 -21.613.013 96,7
        2022 1.000.078.911 1.039.811.397 -39.732.486 96,2
        2023 2.192.954.640 2.232.339.177 -39.384.537 98,2
        Kaynak: SGK

        BÜTÇEDEN SGK’YA YAPILAN TRANSFERLER YÜZDE 118 ORANINDA ARTTI

        2023 yılında merkezi yönetim bütçesinden SGK’ya gerçekleştirilen kaynak transferi 2022 yılına göre yüzde 118 oranında artarak 389 milyardan 849,8 milyar liraya çıktı.

        Sosyal Güvenlik Kurumu'na bütçe transferleri (Bin TL)
        Yıl Bütçe Transferleri Değişim Oranı (%) GSYH'ye Oranı (%)
        2008 35.016.403 5,9 3,49
        2009 52.599.691 50,2 5,23
        2010 55.244.258 5,0 4,73
        2011 52.772.218 -4,5 3,76
        2012 58.728.293 11,3 3,71
        2013 71.263.763 21,3 3,91
        2014 77.335.890 8,5 3,76
        2015 79.038.817 2,2 3,36
        2016 108.073.487 36,7 4,11
        2017 128.182.906 18,6 4,09
        2018 150.530.375 17,4 4,00
        2019 196.797.506 30,7 4,56
        2020 248.846.194 26,4 4,93
        2021 252.083.979 1,3 3,48
        2022 389.030.604 54,3 2,59
        2023 849.844.962 118,5 3,23
        Kaynak: SGK

        Yarın: Sosyal güvenlikte Türkiye’nin gündeminde neler var?

        ÖNERİLEN VİDEO
        Yazı Boyutu
        GÜNÜN ÖNEMLİ MANŞETLERİ
        Habertürk Anasayfa