Üç çocuklu emekliye yüzde 10 zamlı maaş

Slovakya ve Slovenya çocuk sahibi annelerin emekli aylıklarında iyileştirmeye gitti. Slovenya’da çocuk başına emekli aylığına yüzde 1,36 oranında artış yapılıyor. Bu haktan anne yararlanabiliyor. Uygulamanın cazibesini artırmak için kapsamı genişletildi. Anne henüz emekli değilse, annenin kabul etmesi halinde ebeveyn desteği babaya ödenebilecek.

ÇALIŞAN ÇOCUĞUN KAZANCINA GÖRE EBEVEYN MAAŞI

Slovakya’da Fransa’daki gibi iki ebeveyn de çocuk teşvikinden yararlanabiliyor. Ancak, Slovakya Fransa ve diğer ülkelerden farklı olarak 2023 yılında ilginç bir sistem uygulamaya koydu. Çocukların talep etmesi halinde, çalışmakta olan çocukların prime esas kazançlarının (brüt ücret diye de kabul edebiliriz) yüzde 1,5’i oranında anne veya babalarının emekli aylığına katkı yapılacak.

“Ebeveyn maaşı” olarak adlandırılan bu ödeme çocuğun talep etmesinden itibaren başlayacak. Bu haktan her çocuk için bir ebeveyn yararlanabilecek. Ebeveynin emekli aylığında yapılacak ilave artış çocuğun ileride alacağı emekli aylığını olumsuz etkilemeyecek. Çocuklar karar değiştirdiklerinde anne veya babanın ebeveyn maaşı kesilebilecek.

OTOMATİK AYARLAMA MEKANİZMASI NASIL İŞLİYOR?

Türkiye’de de konuşulmaya başlanan otomatik mekanizma (otomatik ayarlama mekanizması) OECD ülkelerinde bir süredir uygulanıyor. Emeklilik yaşı başta olmak üzere emeklilik ile ilgili bazı parametreler yaşam beklentisindeki değişimlere göre otomatik olarak yeniden ayarlanıyor.

Danimarka, Estonya, Yunanistan, İtalya ve Slovak Cumhuriyeti emeklilik yaşını yaşam beklentisindeki tam artış kadar artırırken, Finlandiya, Hollanda, Portekiz ve İsveç yaşam beklentisindeki bir yıllık artışa karşılık emeklilik yaşını 8 ay artırıyor. İlk grup ülkeler yaşam beklentisindeki artışı bire bir emeklilik yaşına yansıtırken, ikinci gruptaki ülkeler üçte ikisini (8/12 ay) yansıtıyor. Hollanda başlangıçta bire bir yansıtırken, sonradan üçte ikilik bağlantıya geçti.

Bunun anlamı şu. Çalışmakta olan bir kişi tam olarak hangi yaşta emekli olacağını bugünden bilemeyecek. Şimdilik 65 görünse bile ilerleyen yıllarda yaşam beklentisi artarsa o kişinin emeklilik yaşı da otomatik olarak artacak. Örneğin 1990’ların ortasından 2012 yılına kadar olan dönemde OECD ülkelerinde yaşam beklentisi her on yıl başına erkeklerde 1,5 yıl, kadınlarda 1,4 yıl artarken, 2013 sonrasında erkeklerde 1, kadınlarda 0,8 yıl arttı.

OECD ÜLKELERİNDE EMEKLİLİK YAŞI NEDİR?

OECD ülkeleri arasında mevcut normal emeklilik yaşı aralığı Türkiye hariç 62 ile 67 yaş arasında bulunuyor. 2022 yılında emekli olanların yaş ortalaması 64,4 oldu. Erkekler Danimarka, İzlanda, İsrail ve Norveç’te 67, Kolombiya, Kosta Rika, Kore, Lüksemburg ve Slovenya’da 62 yaşında emekli oldular.

2022 yılında Türkiye’de emekli olanların ortalama yaşı 52 olduğu için OECD ortalamasına dahil edilmedi. (Yaş koşulunun kaldırılmasıyla 2023’te emekli olan EYT’lilerin yaş ortalaması henüz belli olmadı.)

Halihazırdaki yasalara dayanarak 2022 yılında çalışmaya başlayan bir erkek için OECD ülkeleri arasında ortalama emeklilik yaşının iki yıl artarak 66,3 yıla çıkması öngörülüyor. Bazı ülkelerde kadınlar ile erkekler arasında emeklilik yaşı farkı bulunuyor. Önümüzdeki dönemde bu ülkelerin çoğunda kadınlarda emeklilik yaşının artırılarak erkekler ile eşitlenmesi veya yakınlaştırılması hedefleniyor.

Emeklilik yaşı Kolombiya, Lüksemburg ve Slovenya’da 62 olarak kalırken, Hollanda ve İsveç’te 70’e, Estonya ve İtalya’da 71’e, Danimarka’da 74’e çıkacak. Türkiye’de ise 2022 yılında çalışmaya başlayan 4/a’lı erkekler 64 yaşında, 4/b ve 4/c’li erkekler 65 yaşında emekli olacaklar.

Gelecekteki normal emeklilik yaşı en yüksek sekiz ülkenin tümü emeklilik yaşı ile yaşam beklentisi arasında bağlantı kuran ülkelerden oluşuyor.

OECD ülkelerinin yarısında normal emeklilik yaşı artacak

BAZI ÜLKELER ERKEN VEYA ASGARİ EMEKLİLİK YAŞINI ARTIRDI

Belli koşulları sağlayanların daha düşük aylıkla normalden daha erken emekli edilmesi dünyada yaygın bir uygulama. Ancak, OECD üyesi ülkelerde 1990’lardan bu yana erken emeklilik koşulları giderek sıkılaştırılıyor. Son iki yılda Kosta Rika ve Çekya erken emeklilik koşullarını sıkılaştırdı, Fransa asgari emeklilik yaşını yükseltti.

Buna karşılık İzlanda ve İtalya kısmen Türkiye ile aynı yolda ilerledi. Türkiye’nin 2023’te EYT düzenlemesiyle yaptığı gibi yaş koşulunu tümüyle kaldırmasa da İzlanda erken yaşta emekliliği mümkün kıldı. Erken emeklilik ile ilgili uygulamaya son vermeye hazırlanan İtalya ise süreyi geçici olarak uzattı.

Kosta Rika’da şu an belli koşullarda erkekler 65 yerine 62 yaşında emekli olabilirken, 2025’ten itibaren bu uygulamaya son verilecek. Kadınlar 405 ay (33,75 yıl) prim ödemeleri koşuluyla 60 yaşında emekli olabilirken, artık 63 yaşında emekli olabilecekler.

Çekya’da en az 35 yıl çalışmış olanlar emekli aylığında yıl başına yüzde 3,6 ile yüzde 6 arasında kesinti yapılarak normal emeklilik yaşından beş yıl önce emekli olunabilirken, süre 3 yıla indirildi. Emekli aylığı kesintisi de yıl başına yüzde 6’ya çıkartıldı. Ekim 2024’ten itibaren erken emekliliğe hak kazanabilmek için 35 yıl yerine 40 yıl çalışma şartı getirildi.

Fransa ise asgari emeklilik yaşını 62’den 64’e çıkardı.

EMEKLİLİĞİ GECİKTİRENLERE TEŞVİK

Polonya ve İspanya emekliliğe hak kazandığı halde emekli olmayıp çalışmaya devam edenlere yönelik teşvik uygulamaya başladı. İspanya’da emekliliğin geciktiği her yıl için emekli aylığına yüzde 4 artış yapılacak.

Danimarka, Almanya, Avustralya’da emeklilik sonrasında çalışmayı teşvik edici düzenlemeler hayata geçirildi.

BES’TE OTOMATİK KATILIM SİSTEMİ YAYGINLAŞIYOR

Türkiye’de 2017 yılından bu yana yeni işe girenler işverenleri aracılığıyla bireysel emeklilik sistemine otomatik olarak katılıyorlar. OECD ülkeleri içinde Türkiye’nin yanı sıra İngiltere, Polonya, Yeni Zelanda ve Litvanya’da uygulanmakta olan otomatik katılım sistemine Slovakya da eklendi. Bu uygulamanın yaygınlaşması bekleniyor.

BİTTİ