Bordronuza, çalışırken sahip çıkın
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) bir kişiye emekli aylığı bağlarken, çalışma süresi boyunca bordrosunda gösterilen brüt ücretin ortalamasını esas alıyor. Bordroda prime esas kazanç ortalaması ne kadar ise bağlanacak emekli aylığı da ona göre değişir. Kazancı bordroda eksik gösterilmiş olanlar, emekli aylığı bağlandığında üzücü gerçekle karşılaşıyorlar. Hayatlarının geri kalanında, düşük emekli aylığı ile geçinmek zorunda kalıyorlar. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, sizlerden gelen soruları yanıtladı
BORDRONUZA, ÇALIŞIRKEN SAHİP ÇIKIN
Soru: Yaklaşık 8 ay kadar önce emekli oldum. Çoğu işletmede olduğu gibi benim daha önce çalıştığım yerlerde de almış olduğum ücretler tam gösterilmediği için emekli olduğumda düşük aylık bağlandı. Emekli olduktan sonra bir firmada yönetici olarak çalışmaktayım.
Şu an 3000 TL civarında emekli aylığı alıyorum, sosyal güvenlik destek primim tavandan ödenmeye devam ediyor. Emeklilik sonrası tavandan yatan primlerimin emekli aylığına neden katkısı olmuyor veya emekli aylığımı artırmak için nasıl bir yol izlemeliyim? (Hilmi Ö.)
Yanıt: Hilmi Bey, sizin sorununuz aslında Türkiye'nin sorunu. Ülkemizde iki türlü kayıt dışılık bulunuyor. Bazı çalışanlar hiç sigortalı gösterilmiyor, sizin gibi çoğu kişi ise sigortalı gösteriliyor ama sosyal güvenlik primi eksik kazanç üzerinden ödeniyor. Bunun yarattığı vahim sonuç da ancak emekli aylığı almaya başladıktan sonra ortaya çıkıyor.
Öncelikle, ücretlerinizin eksik gösterildiğini kanıtlayabilecek belgeleriniz veya tanıklarınız varsa hizmet tespiti davası açabilirsiniz. Davayı kazandığınız takdirde hem emekli aylığınız artar, hem de emekli aylığının ilk bağlandığı tarihten itibaren hesaplanan farkları topluca alabilirsiniz. Daha önce emekli olanlar ise beş yıl geriye dönük emekli aylığı farkı alabilirler.
Emekli işçi olarak çalışırken ödenen sosyal güvenlik destek priminin emekli aylığına katkısı bulunmuyor. Katkısı olabilmesi için emekli aylığınızı kestirerek çalışmaya devam etmeniz gerekir. Sosyal güvenlik destek priminin tavandan yatırıldığını belirtmişsiniz. Prim tavanı 2019 yılı itibarıyla 19 bin 188 TL'dir. Tavandan kastınız bu rakam ise emekli aylığınızı kestirerek devam etmeniz durumunda bundan sonraki her bir yıllık çalışmanıza karşılık emekli aylığınız kabaca 380 lira artar. 380 liralık emekli aylığı artışına karşılık, bir yıl boyunca mahrum kalacağınız 36 bin lira tutarındaki emekli aylığını 95 ayda, yani yaklaşık sekiz yılda telafi edebilirsiniz.
Her fırsatta okurlarımıza hatırlatıyorum. Çalışırken tüm kazançların bordroda gösterilmesi konusunda çaba sarfedin. İşverenden talepkâr olun. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı il müdürlüklerine şikayette bulunun. Hiçbir şey yapmazsanız ALO 170 hattına ihbarda bulunarak işveren üzerinde caydırıcı baskı oluşturun. İşverenin kazancınızı bordroda eksik göstermesi hem devlete ve çalışana karşı suç, hem de çalışanlarının tüm kazançlarını eksiksiz beyan ederek işini dürüstçe yapan diğer işverene haksızlıktır.
KULLANILMAYAN YOL İZNİ İÇİN GERİYE DÖNÜK HAK İDDİA EDİLEBİLİR Mİ?
Soru: Ben özel bir bankada çalışmaktayım yıllık izinlerimde 600 km’den uzağa gittiğim halde yol izni verilmemekte. İş akdim sona erdiğinde iş mahkemesinde ispatlamak için ne yapmalıyım? 17 yıldır gidip geldiğim için geçmişe yönelik ispatlamak zor, ne yapmalıyım? (P.E.)
Yanıt: Yol izni, yıllık iznini işyerinin bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara, talepte bulunmaları ve bu durumu belgelendirmeleri koşuluyla dört güne kadar verilebiliyor. Ancak, yol izni ücretsiz bir izindir. Yol izni kullanan işçinin ücretinden kesinti yapılır. Dört gün yol izni kullandıysa, ücreti dört gün eksik ödenir.
Geriye dönük olarak yol izni verilmediğini kanıtlamak veya bu konuda talepte bulunmak size bir şey kazandırmaz. Buradan bir hak elde edemezsiniz.
EKSİK PRİM YATIRILAN AYLARI 30 GÜNE TAMAMLAMAK İÇİN TOPLU ÖDEME YAPILABİLİR Mİ?
Soru: Annem 01/02/1959 doğumlu. SSK işe giriş tarihi 02/10/1990. Toplam gün sayısı 2624. Şu anda ek-5 tarım sigortası yatırıyor. Geçmişte bazı aylarda 9 gün, bazı aylarda 16 gün yatırılmış. Eksik prim yatırılan ayları nasıl 30 güne tamamlayabiliriz? Ne zaman emekli olabilir? (Uğur Ulueren)
Yanıt: Uğur Bey, eksik prim günlerini geriye dönük tamamlama imkânı bulunmuyor. Ancak, şayet annenizin 2 Ekim 1990 tarihinden sonra doğan çocuğu varsa, doğumdan sonraki 2 yıla kadarprim ödemediği süreler için borçlanma yapabilir. Anneniz 3600 prim günüyle 59 yaşında emeklilik hakkına sahip. Yaşı doldurmuş bulunuyor. Prim gününü doldurduğu tarihte emekli olur.
ASKERLİK NEDENİYLE İŞTEN ATILAN İŞE İADE DAVASI AÇABİLİR
Soru: Yeni bedelli askerlikte çalışanlara ücretsiz izin hakkı verilmedi. Hem 31 bin lira ödememizi, hem de askere gideceğimiz bir ay için 4-5 senedir çalıştığımız işyerlerimizden çıkmamızı istiyorlar. İzin durumu çok büyük bir sorun ve işveren “kanun yoksa izin de yok” diyor. Hem 31 bin lira ödeyip hem de işsiz kalmayalım. (Ali Karabulut)
Yanıt: Ali Bey, yeni bedelli askerlik uygulamasında ücretsiz izin verilmemesi, iş değişikliği yapmak isteyen çalışanlar için bir avantaj. Kıdem tazminatı normalde emeklilikte, işverenin işten atması durumunda veya işçinin haklı bir nedenle istifa etmesi halinde ödeniyor. Ayrıca askere giden çalışanlar, kendileri isterlerse kıdem tazminatını alarak işten ayrılabiliyor.
İşveren, 21 gün askere gittiği için işçiyi işten atamaz. Atarsa işe iade davası açıldığında 8 ile 12 aylık ücret tutarında tazminat ile karşı karşıya kalır. Kaldı ki, işçi kıdem tazminatını alıp ayrılsa bile askerlik sonrası iki ay içinde aynı işyerine iş başvurusunda bulunduğunda işveren bu kişiyi eski işi veya benzeri işte boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe öncelikli olarak almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren işe almazsa, işçiye işten ayrılmadan önceki üç aylık ücret tutarında tazminat ödemek zorunda kalır.
NASIL EMEKLİ OLABİLİRİM?
Soru: 01/02/1991-01/12/1994 ile 2013-2019 tarihleri arasında toplam 2973 gün sigortalı olarak çalıştım. 1994-2012 tarihleri arasında toplam 6210 gün BAĞ-KUR’lu çalışmam bulunuyor. BAĞ-KUR’daki son basamağım 12. Bu şartlarda hangi kurumdan ve hangi tarihte emekli olabilirim? (Celal Akyıldız)
Yanıt: Celal Bey, SSK’dan 25 yıl sigortalılık, 5525 prim günüyle 52 yaşında, BAĞ-KUR’dan ise 9000 prim günüyle 53 yaşında emekli olabilirsiniz.
Son yedi yılın yarıdan fazlasını SSK (4/a) statüsünde geçirmiş görünüyorsunuz. Bu durumda zaten SSK’dan emekli olabilirsiniz ki, bu sizin yararınıza. Prim gününüzü fazlasıyla karşılamış bulunuyorsunuz. Doğum tarihiniz itibarıyla 52 yaşını doldurduğunuzda emeklilik dilekçesi verebilirsiniz.
Soru: 10.09.1968 doğumluyum. Sigortalılık başlangıcım 01.02.2002. 5300 prim günüm var. Askerliğimi 1994 yılında yaptım. Askerliğimi borçlanmam halinde emeklilik yaşım 60’dan öne çekilir mi? (Ali Işıklı)
Yanıt: Ali Bey, işe girmeden önceki askerlik için 540 gün borçlandığınızda sigorta başlangıç tarihinizi 1 Eylül 2000 tarihine çekebiliyorsunuz. Ancak, bu tarih, 60 olan emeklilik yaşınızı değiştirmez.Dolayısıyla yapacağınız askerlik borçlanması sadece prim gün sayınızı artırır.
Şayet emeklilik yaşını dolduracağınız 2028 yılına kadar 7000 prim gününü tamamlayamazsanız, eksik günleriniz için askerlik borçlanmasını o zaman yapabilirsiniz. Aksi takdirde bugünden askerlik borçlanması yapmanıza gerek bulunmuyor.
Soru: 31.07.1978 doğumluyum. Sigorta başlangıcım 01.10.1993. Şu ana kadar 6550 prim günüm bulunuyor. Ne zaman emekli olabilirim? İşe girdikten sonra yaptığım 18 aylık askerliğimi borçlanıp, emeklilik yaşımı öne çekebilir miyim? (Taner Erdal)
Yanıt: Taner Bey, işe başlama tarihiniz itibarıyla 25 yıl sigortalılık, 5675 prim günüyle 54 yaşında emeklilik hakkına sahipsiniz. Sigortalılık süresi ve prim gününüzü doldurmuş bulunuyorsunuz. Askerliği işe girdikten sonra yaptığınız için askerlik borçlanması emeklilik yaşınızı öne çekmez. Sadece prim gününüzü artırır. İsterseniz artık çalışmadan emekliliği bekleyebilirsiniz. Ancak, emeklilik tarihinize daha uzun süre bulunuyor. Ne kadar çok çalışıp prim öderseniz, emekli aylığınız o kadar artar.
