Alfabedeki kalın ve ince sesli harfler nelerdir? Türkçede sesli harflerin arasındaki ahenk nedir?
Bir dilde yer alan tüm sesleri gösteren ve bu seslerin yazıya dökülmesine olanak sağlayan sembollere harf; harflerin bir araya gelmesi ve belli bir sıraya göre dizilmesine ise alfabe adı verilmektedir. 1928 yılında gerçekleşen Harf Devrimi ile Latin alfabesi esas alınarak, 29 harften meydana gelen Türk alfabesi oluşturulmuştur. 21 ünsüz ve 8 ünlü harften meydana gelen Türk alfabesinde harfler birtakım özelliklerine göre kalın, ince, yumuşak ve sert gibi kavramlarla ifade edilmiştir. Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Bir dilde kullanılan tüm sesler o dilin ses dağarcığını meydana getirirler ve Türkçede toplam da 29 sesten meydana gelmektedir ve Bu sesler, ünlü sesler ve ünsüz sesler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Peki, alfabede kaç sesli harf var? Türkçede sesli harflerin arasındaki ahenk nasıldır? İşte, alfabedeki sesi harfler hakkında tüm detaylar…
Alfabedeki Sesli Harfler Nelerdir?
Ağız açık bir konumdayken daha doğru bir ifadeyle ses yolu açıkken çıkarılan seslere, sesli ya da ünlü harfler adı verilmektedir. Hem tek başlarına hem de iki ünlü değerinde çıkartılabilen bu ünlü seslerden Türkçede 8 adet bulunmaktadır.
Türkçe alfabede yer alan sesli harfler tablosu şu şekildedir:
Yukarıda vermiş olduğumuz tabloda da açıkça görüldüğü gibi, Türk alfabesinde bulunan ünlü sesler bazı özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Şimdi gelin hep birlikte, bu sınıflandırmanın detaylarına birlikte göz atalım.
Kalın Sesli Harfler
Alfabemizde yer alan kalın sesli harfler, dilin geri çekilmesiyle çıkartılan seslerdir. Alfabemizdeki “a, e, o, ü” harfleri kalın sesli harfler olarak isimlendirilmiştir.
İnce Sesli Harfler
Alfabemizde yer alan ince sesli harfleri dilin ileri doğru itilmesiyle çıkartılan seslerdir. Alfabemizdeki “e, i, ö, ü” sesleri ince sesli harfler olarak isimlendirilmiştir.
Not: Alfabede sesli harfler ayrıca düz, yuvarlak, geniş ve dar ünlüler olarak da sınıflandırılmıştır. Dudaklar düz durumdayken çıkan sesli harflere düz, dudakların büzülmesiyle çıkarılan sesli harflere yuvarlak, alt çenenin açık ve ağız boşluğunun geniş olmasıyla çıkan sesli harflere geniş, alt çenenin az açık ve ağız boşluğunun dar olmasıyla çıkan ünlü harflere ise dar ünlüler adı verilmektedir.
Türkçede Sesli Harflerin Arasında Ahenk
Alfabemizde yer alan ünlü harflerin düzlük yuvarlaklık, incelik kalınlık ya da darlık genişlik özellikleri, büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu adı verilen iki ayrı kuralda karşımıza çıkmaktadır.
Büyük Ünlü Uyumu
Kalınlık incelik uyumu adı da verilen bu kurala göre Türkçe bir kelimenin içinde olan tüm ünlüler ya kalın ya da ince olmak zorundadır. Kalın ve ince ünlülerin bir arada bulunduğu kelimeler ise ya Türkçe kelimeler değillerdir ya da değişikliğe uğramış Türkçe kelimelerdir.
Örnek:
Sevilmek, defterden, ince, geldiğinde vb.
Küçük Ünlü Uyumu
Düzlük yuvarlaklık uyumu olarak da isimlendirilen bu kurala göre bir kelime düz bir ünlü (a, e, ı, i) ile başlıyorsa sonradan gelen ünlüler de düz olmalıdır. Eğer yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlıyorsa sonra gelen ünlüler ya dar yuvarlak (u, ü) ya da düz geniş (a, e) sesli harf olmalıdır.
Örnek:
Arkadaş, karanlık, koca, orak, bozulmuş, üzüm vb.
Not: Bir kelimde büyük ünlü uyumu ya da küçük ünlü uyumu aranabilmesi için o kelimenin en az iki heceden meydana gelmesi gerekmektedir. Bitişik olan kelimelerde ise her kelime ayrı ayrı incelenir ve bu kelimelerin birbirleriyle uyumlu olup olmadıklarına bakılmaz.
