Türkiye'nin ABD ve Rusya ile ticari ilişkileri nasıl?
ABD Hazine Bakanlığı geçtiğimiz günlerde TÜSİAD'a gönderdiği mektupta, Türk şirketlerini Ruslarla çalışmaması konusunda uyardı, ilerleyen zamanlarda Türk şirketlerinin yaptırıma maruz kalabileceğini söyledi. Peki Türkiye'nin Rusya ve ABD ile ticari ilişkileri nasıl? Habertürk'ten Merve Elmacı ve İrem Kuşoğlu Görgü'nün haberi...
ABONE OL
Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik 24 Şubat'ta başlayan saldırılarında 6 ay geride kaldı. Bu süreçte ABD ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere pek çok ülke Rusya'ya yaptırım uygulama kararı aldı. Son olarak ABD Hazine Bakanlığı Yardımcısı Adewale Adeyemo, Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği'ne (TÜSİAD) gönderdiği mektupta Türk şirketleri yaptırım uygulanan Ruslarla çalışmama konusunda uyardı.
TÜSİAD'dan yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi;
"24 Şubat'ta Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısını takip eden günlerde ABD ve AB başta olmak üzere 30'dan fazla ülke Rusya'ya yönelik yaptırım kararları almıştır. Bugün çeşitli basın organlarında yer aldığı üzere, ABD Hazine Bakanı Yardımcısı Adewale Adeyemo'nun, Rusya'ya yönelik yaptırımlar kapsamında, yaptırım uygulanan kişi ve kuruluşlar ile kurulabilecek ilişkilerin Türkiye'de faaliyet gösteren şirketlere de yaptırım riski olarak yansıyabileceğine yönelik mektubu TÜSİAD'a da iletilmiştir. İlgili mektup, TÜSİAD tarafından, Dışişleri Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı ile paylaşılmıştır."
Adeyemo'nun TÜSİAD'a gönderdiği mektupta, Mektupta, "Türk şirketlerinin yaptırım uygulanan Ruslarla iş yapmaları halinde yaptırımlara maruz kalma riskinin olduğu" ifade edilmişti. Peki Türkiye'nin ABD ve Rusya ile ticari ilişkileri nasıl?
İlk olarak, Rus ekonomisi yaklaşık 1,8 trilyon dolarlık gayrisafi yurt içi hasılasıyla dünyanın en büyük 12. ekonomisi.
Ticaret Bakanlığı'nın 2022 raporuna göre, Rusya'da bin 300'ün üzerinde Türk sermayeli firma faaliyette bulunuyor. Türk firmalarının en fazla yatırım/ticaret yaptığı bölgeler; Moskova, Kazan (Tataristan), Güney Rusya Federal Bölgesi (Rostov, Krasnodar, Soçi, Novorossisk) ile ülkenin önemli ticaret merkezlerinden olan Novosibirsk, Yekaterinburg, Samara, St. Petersburg ve Astrahan'dır.
Ticaret Bakanlığı'nın 2021 çalışmasına göre; Rusya'da bulunan Türk yatırımlarının (93 adet) sermaye pozisyonu 817 milyon dolara ulaştı. Öte yandan, firmaların üçüncü ülkeler üzerinden Rusya'ya yaptığı yatırımlar dikkate alındığında; Rusya'daki Türk yatırımlarının toplam tutarı 2 milyar doları aştığı tahmin ediliyor.
Rusya'daki başlıca Türk yatırımcılar arasında; Anadolu Efes Biracılık ve Malt Sanayi AŞ, Hayat Holding, Gama Holding, ENKA Holding, Rönesans, Şişecam, Credit Europe (Fiba Holding), Yıldırım Holding, Zorlu Holding, Koç Holding ve Coşkunöz Holding yer alıyor.
1 Ocak 2022 itibariyle Rusya'daki doğrudan yabancı yatırımların verilerine bakıldığında, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 160 milyon 217 bin dolar ile birinci sırada. Bermuda, 62 milyon 206 bin dolar ile ikinci, Birleşik Krallık ise 53 milyon 474 milyon dolar ile üçüncü. Dördüncü sırada 36 milyon 921 bin dolar ile Hollanda, beşinci sırada 34 milyon 65 bin dolar ile İrlanda var. Almanya, 25 milyon 414 bin ile yedinci sırada.
ABD, 6 milyon 197 bin dolar ile on üçüncü, Türkiye ise 2 milyon 60 bin dolar ile yirmi dördüncü sırada.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun derlediği ihracat verilerine göre, Mayıs-Temmuz döneminde Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı 2 milyar doları aştı. Sadece Temmuz ayında ise Rusya'ya yapılan ihracat geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 75 artışla 730 milyon dolara yükseldi. Rusya'nın Temmuz ayında Türkiye'nin toplam ihracatındaki payı geçen yıla göre yüzde 2,6'dan yüzde 3,9'a yükseldi.
Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri, Rusya'ya yapılan ihracattaki artışta tekstil, elektrik ve mobilya ile birlikte kimyasallar, yaş meyve sebze ve diğer gıda ürünlerinin başı çektiğini gösteriyor.
2020 yılında Rusya, Türkiye'den 13.1 milyar dolar ihracat yaptı. Rusya'nın Türkiye'ye ihraç ettiği başlıca ürünler; Rafine Petrol (2.49 milyar dolar), Buğday (1.66 milyar dolar), Kömür (941 milyon dolar)
2020'de Türkiye, Rusya'dan 4.5 milyar dolar ihracat yaptı. Türkiye'nin Rusya'ya ihraç ettiği başlıca ürünler; Narenciye (423 milyon dolar), Motorlu Taşıtlar; parça ve aksesuarları (221 milyon dolar), Çekirdeksiz Meyveler (210 milyon dolar)
Ekonomik Karmaşıklık Endeksi'nin 2020 yılı verilerine göre Rusya, toplam ihracatta 13. sırada 330 milyar dolar ile yer aldı. Aynı yıl Türkiye ise, 177 milyar dolar ile 29. sırada yer aldı.
Ocak 2022'de, Rusya'nın Türkiye'ye yaptığı en büyük ihracatlar;
Başka yerde belirtilmeyen emtialar (2.79 milyar dolar), Rafine Petrol (374 milyon dolar), Ham Petrol (215 Milyon dolar), Sıcak Haddelenmiş Demir (100 Milyon dolar) ve Yarı Mamul Demir (88.6 milyon dolar)
Ocak 2022'de Rusya'nın Türkiye'den yaptığı en büyük ithalatı 106 milyon dolar ile balıkçı gemileri oldu. Diğerleri ise şöyle;
Narenciye (74.3 milyon dolar), Motorlu taşıtlar; parçalar ve aksesuarları (33,3 milyon dolar), Ayçiçeği Tohumları (12 milyon dolar) ve Örgü Olmayan Kadın Kıyafetleri (11,4 milyon dolar).
TÜSİAD'a mektup sonrası Rusya ile ticari ilişkilerin ne kadar yüksek olduğu anlaşılıyor. Ancak ticari ilişkilerde incelenmesi gereken bir diğer ülke şüphesiz mektubun sahibi olan ABD.
Rusya'nın Batı ile özellikle de ABD ile ilişkileri her ne kadar gergin olsa da ABD, Türkiye ile ithalat ve ihracat konusunda önemli bağlara sahip.
2020'de Amerika Birleşik Devletleri, Ekonomik Karmaşıklık Endeksi'nde (ECI 1.56) 9. sırada ve toplam ihracatta (1.34 Trilyon Dolar) ile 2. sırada yer aldı. Aynı yıl Türkiye’nin bu endeksteki sıralaması 38. ve toplam ihracatta (177 Milyar Dolar) 29. sıraydı.
Dışişleri Bakanlığı, ABD ile ikili ticaret hacmi 2020 yılında 21,7 milyar dolar olarak gerçekleşirken 2021 yılında 27 milyar doları aştığını belirtti. İki ülke arasındaki ikili ticaret hacminin 100 milyar dolara çıkarılması yönünde ise ortak hedef açıklandı.
ABD Nüfus Sayım Bürosu verilerine göre, Türkiye ile ABD arasındaki ikili ticaret hacmi 2021’de 28 milyar dolara dayanarak rekor seviyeye ulaştı. İki ülke arasındaki ticaret hacmindeki artış yüzde 30'u aştı. ABD böylece 2021’de Türkiye’nin en büyük ikinci ihracat pazarı haline geldi. Son 10 yılda Türkiye’den ABD’ye ihracat 3 katına ulaştı.
Ekonomik Karmaşıklık Gözlemevi (OEC) verilerine göre 2020 yılında Amerika Birleşik Devletleri Türkiye'ye 10.7 milyar dolar ihracat yaptı. ABD’den Türkiye'ye ihraç edilen başlıca ürünler motorlu araçlar ve aksamları (1,42 Milyar Dolar), Petrol Gazı (1,35 Milyar Dolar) ve Hurda Demir oldu. (1,1 Milyar Dolar). Son 25 yılda Amerika Birleşik Devletleri'nin Türkiye'ye ihracatı yıllık %4,62 oranında artarak 1995'te 3,46 milyar dolardan 2020'de 10,7 milyar dolara kadar yükseldi.
Aynı yılki OEC verilerine göre Türkiye ise Amerika Birleşik Devletleri'ne 10.3 milyar dolar ihracat yaptı. Türkiye'den Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç edilen başlıca ürünler El Dokuması Halılar (884 Milyon Dolar), Altın (502 Milyon Dolar) ve Mücevherat oldu. (321 Milyon Dolar). Son 25 yılda Türkiye'nin Amerika Birleşik Devletleri'ne ihracatı yıllık %7,4 oranında artarak 1995'te 1,72 milyar dolardan 2020'de 10,3 milyar dolara yükseldi.
Son 10 yılda Türkiye’den ABD’ye ihracat 3 katına ulaştı. Ancak dünyanın en çok ithalat yapan ülkesi olan ABD ile ilişkilerde Türkiye bu pazardaki varlığını artırsa da, bu ithalatın sadece yüzde 0,6’sı kadarını karşılıyor.
TÜİK'in Ocak 2022 verilerine göre, Ocak ayında ihracatta ilk sırayı 1 milyar 618 milyon dolar ile Almanya alırken onu 1 milyar 221 milyon dolar ile ABD takip etti. İthalatta ise Rusya ilk sırayı alırken ABD 1 milyar 279 milyon dolar ile 4. sırada yer aldı.
Yani yaşanan Rusya-ABD krizinde aslında iki ülke de Türkiye için oldukça önem taşıyor.
Türkiye ile ABD arasındaki ticaret ilişkileri yıllara bağlı olarak artarken, sektörel dağılımlarına baktığımızda oransal olarak farklı dağılımlar söz konusu… Peki istihdam oranına baktığımızda nasıl bir durum mevcut?
Select USA verilerine göre ABD’de yatırımı bulunan Türk firmaları 4.100 kişilik istihdam sağlıyor. ABD’de Türk firmaları tarafından yapılan Ar-Ge harcaması ise ABD resmi rakamlarına göre 4 milyon dolar civarında. ABD’deki Türk firmaları yatırımları tarafından 23 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilirken, firmalarının katma değeri ise 454 milyon dolar seviyesinde gerçekleşiyor. Türkiye’ye baktığımızda ise halihazırda 1.971 ABD sermayesine sahip şirket faaliyet göstermekte.
Türkiye ile ABD ilişkilerinin her geçen gün geliştiği görülse de özellikle Türk firmaları açısından Rusya da büyük önem taşıyor. ABD'nin gönderdiği Rusya mektubunu ise uygulayıp uygulayamayacağı ise şimdilik belirsizliğini korumaya devam ediyor.