Tabanlı vadi nedir, nasıl oluşur? Tabanlı vadi Türkiye'de nerelerde görülür?
İki yüksek dağ sırasındaki çukurluk alan olarak da tarif edilen vadiler; bir akarsuyun belli bir eğim içinde aktığı yataklarda gerçekleşen aşınmalar neticesinde oluşan coğrafi şekillerdir. Birkaç kilometreden binlerce kilometreye kadar farklı boyutlarda olabilen bu vadiler, aynı zamanda iki ayrı bölge arasında birer geçit görevi de üstlenmektedir. Akarsuların aşındırmaları sonucu oluşan vadiler; derine aşındırma, yana aşındırma ve geriye aşındırma olmak üzere üç farklı şekilde meydana gelirler. Ayrıntılar içeriğimizi devamında…
Akarsuların taşıma kapasitesinin azalması ile tabanda meydana gelen birikme sonucu oluşan tabanlı vadiler, biriktirdikleri bu alüvyonlar ile verimli arazileri de meydana getirirler. Peki, tabanlı vadi Türkiye’de nerelerde görülür? İşte, tüm detaylar…
Tabanlı Vadi Nedir?
Bugünkü yazımızın konusu olan tabanlı vadi nedir sorusuna yanıt aramadan önce akarsuların oluşturduğu vadilerden kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Belli bir eğim içinde akan akarsuların, içinde aktığı yatakları aşındırması sonucu oluşan vadiler; geriye doğru aşındırma, yana doğru aşındırma ve derine doğru aşındırma olmak üzere 3 farklı yöntemle meydana gelmektedirler. Bu üç yöntemle meydana gelen ve her biri farklı özellikleri gösteren vadiler ise şunlardır:
Çentik Vadi
Boğaz Vadi
Kanyon Vadi
Kör Vadi
Asimetrik Vadi
Tabanlı Vadi
Tabanlı 6 vadi çeşidinden bir tanesi olan tabanlı vadiler ise akarsuyun yana doğru yaptığı aşındırmalar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kaynaktan ağıza doğru bir yatakta akan akarsuyun eğiminin azalması, o akarsuyun tabanında birtakım alüvyal malzemelerin biriktirmesine neden olur ve akarsu derine doğru aşındırma yerine yana doğru aşındırma yapar. Menderes adı verilen kıvrımlı bir şekilde akan bu akarsular tarafından oluşturulan bu vadi biçimine de tabanlı vadi adı verilmektedir.
Tabanlı Vadi Nasıl Oluşur?
Çıkmış olduğu kaynaktan denize döküldüğü ağza kadar belirli bir eğim içinde akan akarsuların bu eğimi belirli şartlara bağlı olarak azalabilmektedir. Eğimin azaldığı böyle arazilerde ise akarsuların yatakları, taban seviyesine yaklaşır ve derine doğru aşındırma mümkün olmaz. Derine doğru aşındırmanın olmadığı yerde ise akarsu içinde taşımadığı alüvyonları kendi tabanında biriktirmeye başlar ve menderes şeklini alarak kıvrımlı bir şekilde akmaya başlar. Hızı düşen ve kıvrımlı olarak akan akarsu ise yana doğru aşındırma yaparak tabanlı vadilerin oluşmasını sağlar.
Tabanlı Vadi Özellikleri
Tabanlı vadiler akarsuların eğimlerinin azaldığı ve buna bağlı olarak akarsuların hızlarının düştüğü şartlarda meydana gelirler.
Akarsuların taşıdığı alüvyonları tabanda biriktirmesi neticesinde oluşan tabanlı vadiler, yana doğru aşındırma ile oluşmaktadırlar.
Bu vadi türünün göründüğü bölgelerde akarsular, menderes adı verilen kıvrımlı bir şekilde akarlar.
Akarsu yataklarında biriken alüvyonlar verimli tarım arazilerinin meydana gelmesine olanak sağlarlar. Küçük ve Büyük Menderes ile Gediz nehirlerinin orta ve ağız kısmında meydana elen tarımsal araziler bu oluşumun en önemli örnekleri arasında yer almaktadır.
Tabanlı Vadi Türkiye’de Nerelerde Görülür?
Türkiye’de görülen tabanlı vadilerin ön güzel örneklerine aşağıdaki akarsuların yataklarında rastlanmaktadır.
Fırat Nehri: Güneybatı Asya’nın en uzun nehri olarak bilinen Fırat Nehri, 2800 kilometrelik bir uzunluğa sahiptir.
Kızılırmak: Türkiye’nin kendi sınırları içinde doğan ve denize dökülen en büyük akarsuyu olan Kızılırmak, 1300 kilometreden daha fazla uzunluğa sahip olmasıyla dikkat çekmektedir.
Seyhan Nehri: 560 kilometrelik uzunluğa sahip olan Seyhan Nehri de tıpkı diğer iki akarsu gibi, geçtiği bazı bölgelerde eğime bağlı olarak tabanlı vadiler oluşturabilmektedir.
