İşveren 2018'de İşsizlik Fonu’na 100 TL koyup 135 TL aldı

Türkiye Ekonomi Şurası’nda söz alan bazı oda başkanları, İşsizlik Fonu’nun kaldırılmasını, işsizlik maaşına son verilmesini, çünkü çalıştıracak eleman bulamadıklarını savundu. Oda başkanları, “8-10 ay işsizlik maaşı alan işçi bir süre çalışıp yeniden işsizlik maaşına başvuruyor. Böyle olunca gençler iş beğenmiyor, çalışmak istemiyor. Çalıştıracak adam bulamıyoruz” dedi. Başkanların işsizlik maaşının sona erdirilmesi çağrısı hükümetten karşılık bulmadı.

Söz konusu işverenlerin iddialarında haklı olup olmadıklarını anlamak için Türkiye İş Kurumu’nun herkese açık olan 16 yıllık verilerini ve bağımsız denetim raporlarını taradım. Fondan, ilk ödemenin yapıldığı Mart 2002 tarihinden bugüne kadar 6 milyon 659 bin 171 kişiye toplam 23 milyar 304 milyon lira işsizlik maaşı ödendi.

Buna karşılık fondan 2008-2013 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile Ekonomik Kalkınma ve Sosyal Gelişme Gideri için 11.5 milyar lira aktarıldı. Aktif işgücü programlarına 22.7 milyar lira, işbaşı eğitim programlarına 5.3 milyar, teşvik ve desteklere de 14.1 milyar lira harcandı.

Fonun ilk kurulduğu yıllarda vergi muafiyeti uygulanıyordu. 2007 yılında mevzuatta yapılan değişiklikle fondan vergi alınmaya başlandı. Fonun faiz gelirlerinden, 2008 yılından 2018’in haziran ayına kadar alınan vergi tutarı 6.3 milyar liraya ulaştı.

İŞVEREN 100 TL KOYDU, 135 TL ALDI

Aktif işgücü programları başlangıçta sadece işsizlerin meslek edinmelerine yönelik eğitim amacıyla kullanılırken, son yıllarda işverenler büyük pay almaya başladı. Kursları tamamlayanları istihdam edenlere belli sürelerle teşvikler uygulanıyor. İşbaşı eğitim programı kapsamında işveren ucuz işgücü sağlıyor. İşçinin ücret ve çoğu masrafları fondan karşılanıyor. İlave istihdam sağlayan işverene de 2016 yılından beri fon tarafından doğrudan teşvik ve destek veriliyor.

2017 yılında 2.5 milyar lira olan ilave istihdam için sağlanan teşvik ve destekler, 2018 yılında 10.7 milyar liraya ulaştı. İşbaşı eğitim programı kapsamında geçen yıl 1.9 milyar lira harcandı. Aktif işgücü programı kapsamında ise 4.9 milyar lira harcama yapıldı.

İşbaşı eğitim programı ile teşvik ve destekler kapsamında geçen yıl işverene aktarılan toplam kaynak 12 milyar 561 milyon liraya ulaştı.

İşveren geçen yıl fona ne kadar prim yatırdı, bir de ona bakalım. 2018’de fona işçi ve işveren primi olarak toplam 13.9 milyar lira yatırıldı. (Fona işçinin brüt ücreti üzerinden yüzde 2 işveren, yüzde 1 işçi primi kesiliyor). Geçen yıl yatırılan 13.9 milyar liralık primin 9 milyar 252 milyon lirası işverene, kalanı ise işçiye ait bulunuyor.

Buna göre, işveren geçen yıl fona koyduğu her 100 liraya karşılık 135 lira aldı.

İŞSİZİN ALDIĞI 1 LİRAYA KARŞILIK İŞVERENE 2.14 LİRA

Geçen yıl, ülkede yaşanan ekonomik durum dolayısıyla işsizlik maaşı alanların sayısı rekor kırdı. Örneğin, 2017’nin aralık ayında 408 bin kişi olan işsizlik maaşı alanların sayısı 2018’in aynı ayında 588 bin kişiye tırmandı. Geçen yıl toplam işsizlik maaşı ödemesi 5.9 milyar lira oldu. İşverenin geçen yıl fondan 17.5 milyar lira aldığını göz önünde bulundurursak, İşsizlik Fonu’ndan 2018’de işçiye ödenen her 1 liraya karşılık işverenin 2.14 lira aldığı görülüyor.

İŞÇİ SÜREKLİ ALAMAZ AMA İŞVEREN ALABİLİR

İşsizlik fonundan yararlanma bakımından bir başka ayrıntıya dikkat çekmek gerekiyor. İşsizlik maaşı alabilmek için işçinin son 3 yılda 600 gün prim yatırması gerekiyor. Prim gün sayısı 600 olan işçiye 6 ay; 900 gün olana 8 ay; 1080 gün olana da 10 ay işsizlik maaşı ödeniyor. Her işsize de işsizlik maaşı ödenmiyor. İşsizlik maaşı alabilmek için işverenin işten çıkış işlemini usulüne uygun yapması gerekir. İşveren kıdem tazminatı ödememek için işçiyi haksız göstererek işten çıkış işlemi yaptığında, işsizlik maaşı ödenmiyor.

On ay işsizlik maaşı alan kişinin yeniden işsizlik maaşına hak kazanabilmesi için 600 gün çalışması gerekiyor.

İşverenin fondan teşvik ve destek alabilmesi için ise bildirgelerini Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) süresinde göndermesi, prim ödemelerini düzenli yapması gerekiyor. Borcunu yapılandıran ve taksitlerini düzenli ödeyen işveren, fondan sağlanan teşvik ve desteklerden her yıl yararlanabiliyor.

EN YÜKSEK İŞSİZLİK MAAŞI 2 BİN 31 TL

İşsizlik maaşı, son dört aylık brüt ücretin yüzde 40’ı üzerinden ödeniyor. Asgari ücretle çalışan bir işçinin alabileceği işsizlik maaşı bin 15 TL’yi aşamıyor. Çalışırken aldığı ücret ne olursa olsun ödenebilecek en yüksek işsizlik maaşı da 2 bin 31 TL düzeyinde bulunuyor. Asgari ücretle çalışan bir işçinin bile çalışmak yerine işsizlik maaşını tercih edebilmesi için gelirinin yarıya düşmesine rıza göstermesi gerekiyor.

İşsizlik maaşı alanlar, toplam işsizler içinde azınlığı oluşturuyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun son verilerine göre, ekim ayı itibarıyla işsiz sayısı 3 milyon 788 bin kişi. Buna karşılık işsizlik maaşı alanların sayısı ekim ayında 476 bin kişiydi. Aralık ayında işsizlik maaşı alanların sayısı da 577 bin kişi oldu.

İŞSİZLİK FONU’NDA BÜYÜME YAVAŞLADI

İşsizlik Fonu’ndaki toplam varlıklar 2017 yılında bir önceki yıla göre 13.5 milyar lira artarken, 2018’de varlıklardaki artış 10.9 milyar lirada kaldı. 2016’da 22.3 milyar lira olan fonun gelirleri 2017’de 26.9 milyara, 2018’de 31.1 milyar liraya yükseldi. Geçen yıl gelirlerdeki artışın 5 milyarı, faiz gelirlerindeki artıştan kaynaklandı.

2016’da 12.1 milyar, 2017’de 13.3 milyar lira olan fonun giderleri ise 2018’de 23.7 milyar liraya fırladı. Bu gelişmelerin sonucunda fonun toplam varlıkları 2018’de 127.6 milyar lira oldu.