Yerli otomotiv sanayisi 90 yaşına girdi
Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu yerli otomobil çalışmalarına hız verirken, Volkswagen (VW) ve Ford'un hafta içinde yaptığı anlaşmaya göre de, VW'nin ticari araçlarını Türkiye'de üretebileceği gündeme geldi. Öte yandan, geçtiğimiz aylarda Alman basınında yer alan haberlere göre VW'nin Skoda ve Seat modellerini üretmek için Türkiye'de yer baktığının ortaya çıkması da, en son yatırımın 20 yıl önce gerçekleştiği otomotiv sektöründe heyecan uyandırdı. Bugünlerde 90'ıncı yaşına giren ve önümüzdeki dönemde de olumlu gelişmelere gebe yerli otomobil sanayisinin, hangi evrelerden geçerek bugünlere geldiğini anlamak için ise tarihsel sürece bakmakta fayda var. Yiğitcan Yıldız yazdı...
Detroit otomobil fuarında açıklandığı üzere, Volkswagen (VW) ve Ford arasında varılan anlaşma kapsamında, VW'nin ticari araçları önümüzdeki dönemde Ford fabrikalarında üretilecek. VW CEO'su Herbert Diess'in üretim için Türkiye'yi düşündüklerini açıklaması ve Otosan'ın Gölcük Fabrikası'nın Ford'un Avrupa'daki tek ticari araç üretim üssü olması ise, 20 yıl aradan sonra Türkiye'de yeni bir markanın üretilme ihtimalini güçlendiriyor.
Öte yandan, beş 'babayiğit' firmanın yerli otomobil çalışmalarına hız verdiği ve Alman basınında yer alan haberlere göre VW'nin Skoda ve Seat modellerini üretmek için Türkiye'de yer baktığının ortaya çıktığı şu günlerde, Türk otomotiv sanayisinin tarihsel sürecine bakmakta fayda var. Öyle ki, yeni gelişmelerin gebe olduğu yerli otomotiv sanayisi bugünlerde 90'ıncı yaşını kutluyor.
İLK ÜRETİM 1929'DA BAŞLADI
Türkiye'nin otomobil üretiminin tarihi Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar gidiyor. Buna göre, Türkiye'de ilk seri üretim 1929 yılında Ford Motor Company ile dönemin hükümeti arasında imzalanan 25 yıllık anlaşma ile başladı.
İstanbul Tophane'de açılan fabrikada, 450 işçi günde 50'ye yakın otomobil üretimi gerçekleştiriyordu. Fakat, dünya ekonomilerinde yaşanan 'büyük buhran' buradaki üretimi de etkiledi ve fabrikanın üretimine 1934 yılında son verildi.
Ülkenin ikinci ürettiği otomobil ise, 1955 yılında bantlardan inmeye başlayan Jeep'ler oldu. Yerli 'Jeep'lerin montajı, sermayesinin yüzde 25’i Willys-Overland'a ait olan Tuzla Çayırova'daki Türk Willys Overland Tuzla Montaj Fabrikası'nda yapılıyordu. İlerleyen yıllarda, aynı fabrikada Bussing marka kamyon montajı da gerçekleşmeye başladı.
1960 yılına gelindiğinde Ford Motor Company'nin ikinci Türkiye serüveni 30 yıl aradan sonra başlamış bulunuyordu. Ford ve Koç Grubu'nun ortak girişimiyle açılan Otosan fabrikasında, Ford'un Consul otomobili ve Thames kamyonlarının montajı gerçekleşiyordu.
Buraya kadar saydığımız tüm modeller, kuşkusuz Türkiye'nin otomotiv sanayisinin temelini oluşturmaları açısından ayrı bir öneme sahipler. Fakat, hiçbiri motoru dahil tüm parçaları Türk mühendisler tarafından üretilen 'Devrim' kadar 'yerli' değildi.
'YÜZDE YÜZ YERLİ İLK OTOMOBİL 135 GÜNDE ÜRETİLDİ'
1961 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in isteği ile hayat geçen Türkiye'nin ilk 'yerli otomobil' projesi, Eskişehir Devlet Demiryolları Fabrikası’nda başladı. Türk mühendisler tarafından tamamıyla Türkiye’de tasarlanıp, geliştirilen ilk yerli otomobil olan Devrim, 135 gün içinde üretilerek 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Törenleri'ne yetiştirildi.
Ne var ki, Cumhurbaşkanı Gürsel'in tören sırasında bindiği 'Devrim'in benzini biterek yolda kalması sonucu otomobil gözden düştü ve üretimi sonlandı. Böylece, 4 aylık bir süre içinde üretilmesi ile bir başarı hikayesi olan Devrim, seri üretime dönüştürülmeden rafa kalkması ile de, yerli otomobil tarihinde hüzünlü bir başlangıç olarak tarihe geçti.
YATIRIMLAR 1960'LARDA HIZ KAZANDI
Devrim'in ardından Türk otomotiv sanayisinde gelişmeler hızlandı. 1966 yılında, Otosan fabrikasında prototipi İngiliz Reliant firmasından, mekanik parçaları ise Ford’dan alınan ve ismi yarışma ile belirlenen fiberglass gövdeli Anadol'un üretimi başladı. Otomobil, 1984 yılına kadar 93 bin adetten fazla bir üretim sayısına ulaştı.
1960'ların ikinci yarısından sonra Türkiye'de ticari araç üretimine de ağırlık verildi. 1967 yılında Mengerler ve Mercedes ortaklığında kurulan Otomarsan'da Mercedes-Benz marka otobüslerin üretimi başladı. Aynı yıl, Alman ticari araç üreticisi Man'ın kamyonları da Türkiye'deki bantlardan inmeye başladı.
Takvimler 1968 yılını gösterdiğinde, Koç Grubu İtalya Fiat ile birlikte Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş.'yi kurdu. Bir yıl sonra da, Oyak Renault Otomobil Fabrikaları'nın temeli atıldı. Bursa'da yer alan her iki fabrikada da üretim 1971 yılında başladı. Tofaş Murat 124'leri üretirken, Oyak-Renault ise 381 işçisi ile Renault 12 üretimini gerçekleştiriyordu.
1990'LARDA UZAKDOĞULULAR GELDİ
Aradan geçen 20 yıl sonra General Motors'un sahibi olduğu Opel, İzmir Torbalı'da montaj fabrikası kurdu. Vectra modelinin montajının yapıldığı tesiste, üretimin başladığı ilk yıl olan 1990'da bin 156 otomobilin montajı gerçekleşti.
Otomotiv sanayisinde yatırımların hızlı başladığı 90'lı yıllarda, Toyota Corolla'nın 7'inci neslinin üretimine Japon markanın Sakarya fabrikasında başlandı. Toyota'nın yatırımından 3 yıl sonra 1997 yılında bir başka Japon Honda Gebze fabrikasında Corolla'nın rakibi Civic üretimine start verdi.
1997 yılına gelindiğinde ise, Güney Koreli Hyundai, Assan ile kurduğu fabrikasında hafif ticarisi H100 ve sedan modeli Accent'i üretmeye başladı.
Hyundai'in yatırımı, bir otomobil üreticisinin Türkiye'deki son yatırımı oldu. Fakat, 1970'lerin başından 1990'lara kadar da aynı süreçten geçen Türk otomotiv sanayisinde ise bugünler tarih kendini tekrar ediyor. Öyle ki, 2020'lerin başında satışa çıkacak yerli otomobil ve VW'nin üretmeyi planladığı ticari araçların, 20 yıl aradan sonra Türkiye'nin otomobil üretimine yeni bir soluk getireceği görülüyor.
