Mutfaklarda kullandığımız kap kacakların tehlikelerine dikkat!
Yemek pişirmede kullandığımız güveçler, teflon tavalar, alüminyum ve plastik kaplar işimizi görmekle birlikte bazı tehlikeler içeriyor olabilir. Bu ürünlerin kullanımlarıyla ilgili doğru bilgiye sahip olmak ve hasar görmeleri durumunda meydana gelebilecek riskleri öngörüp tedbir almak tehlikeleri önlemek anlamına geliyor. Uzmanlar ipuçlarını dikkate almamanın hastalıklara davetiye çıkarmak olduğuna dikkat çekiyor. Habertürk Sağlık Yazarı Ceyda Erenoğlu'nun haberi
Çok eski dönemlerden beri yemek pişirme, yeme yeme ve yapılan yemekleri saklama amacıyla, değişik maddelerden yapılan mutfak gereçlerini kullandık ve kullanmaya devam ediyoruz. “Kap kacak” olarak adlandırdığımız malzeme türlerinin tehlikeleri veya tehlikeye zemin hazırlayan durumlarla ilgili tartışmalar, sıklıkla kamuoyunun gündemine taşınıyor.
Halk Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Çağatay Güler, mutfaklarımızda sık kullanılan malzemelerin sanıldığı kadar masum olmadıklarını, dikkatli ve bilinçli olunmaması halinde tehlikeye yol açan özellikleriyle ilgili bilinmesi gerekenler olduğuna dikkat çekiyor. İşte sık kullandığımız mutfak malzemelerinin tehlikeye davetiye çıkaran yönleri.
GÜVEÇ VE TESTİ: Yıkandıktan sonra sır katmanının üzerinde gri bir toz oluşuyorsa kullanmayın
En yaygın ve en eski türlerin başında çok eski çağlardan beri kullanılan çanak çömlekler gelmektedir. Ülkemizde güveçte ve testide pişirilerek sunulan geleneksel yemek türlerinin çokluğu dikkat çekicidir. Bu malzemelerin sırlanmasında ve süslenmesinde kullanılan malzemenin bileşiminde kurşun varsa bu ürünler, yemek hazırlama, pişirme ve saklamakta kullanılmamalıdır. Kullanılması halinde bileşimdeki kurşun yiyeceklere sızar. Geleneksel yöntemlerle üretilen bu kapların çoğu kez denetim dışı kaldığı unutulmamalıdır. Yiyeceklere ve içeceklere sızan kurşun renk ve tat değişikliğine neden olmadığı için farkında olmadan kurşun zehirlenmesine yol açabilir. Bütün çevre kirliliği etkilenimlerinde olduğu gibi tehlike çocuk ve hamile kadınlar için daha büyüktür. Merdivenaltı üretim ürünü olan ya da denetim standardı düşük ülkelerden ithal edilen testi, maşrapa, kupa vb. kaplar konusunda çok dikkatli olunmalıdır. Yabancı ülkelerden gelen bu gibi kapların üzerinde yazan “sadece süs amaçlıdır” “yiyecek için kullanılamaz” gibi uyarıların ne anlama geldiği çoğu kişi tarafından bilinmemekte, yazılar Türkçe olmadığı için kişiler tehlikenin farkına varamamaktadır. Bu yazılar çoğu kez kolayca silinmekte ve birkaç kullanımdan sonra kaybolmaktadır. Bu tür kaplar yıkandıktan sonra sır katmanının üzerinde gri bir toz oluşuyorsa yiyecek amaçlı kullanılmamalıdır.
ALÜMİNYUM KAPLAR: İçlerine salça, turşu, ketçap, limon suyu gibi ürünler koymayın
Alüminyum doğada yaygın olarak bulunan bir mineraldir. Yumuşak ve ileri derecede tepkisel bir madde olduğu için günümüzde bütün dünyadaki kap kacağın yarısından fazlasında kullanılır. Bu tür kaplar genellikle yapışmayan bir katmanla kaplanır ya da çizilmeyi önleyecek biçimde sertleştirilir. Asitli ya da tuzlu yiyeceklerin (salça, turşu, ketçap, limon suyu vb.) alüminyum kaplarda saklanması önerilmez. Alüminyum eriyerek yiyeceklere karışınca kabın iç yüzünde mini çukurcuklar oluşur. “Eloksallı alüminyum, anodize (artı-uçlanmış) alüminyum” adıyla satılan alüminyum kaplarda yüzeyi sertleştirici bir işlem uygulandığı belirtilir. Bu uygulamanın amacı; yapışmayan, çizilmeyen ve kolay temizlenen bir yüzey oluşturmaktır. Artı-uçlanmış bir yüzey asitlere dayanıklı hale gelmiştir. Bu şekildeki alüminyum kaplar yukarıda sözü edilen yiyeceklere dirençli olsa da bu katmanların zamanla aşınması olasılığının akılda tutulması gerekir.
DÖKME DEMİR: Güçlü deterjanlarla yıkamayın, ovmayın, hemen kurulayın
Dökme demir dayanıklı, ısıyı eşit ileten ucuz bir malzemedir. Pişirilen yiyeceklerin demir oranını artırır. Paslanmayı önlemek için içi tuzsuz yemeklik yağla yağlanmalıdır. Güçlü deterjanlarla yıkanmamalı, ovulmamalı, duruladıktan sonra hemen kurulanmalıdır.
BAKIR KAPLAR: Kalaylanmamış ve paslanmaz çelikle kaplanmamışlarsa dikkatli olun
Bakır ısıyı çok iyi ileten ve yüksek standartta yemek pişirme işlerinde hâlâ yeğlenen bir malzemedir. Aşçılar hassas sıcaklık ayarı gerektiren sosların ve yemeklerin hazırlanmasında da bakır kapları tercih ederler. Genellikle kalaylanır ya da paslanmaz çelikle kaplanırlar. FDA kalaylanmamış ya da paslanmaz çelikle kaplanmamış bakır kaplar konusunda uyarmaktadır. Bunun nedeni bazı yiyeceklerin bakırı çözme özelliği ve sızan bakırın bulantı, kusma ve ishale neden olmasıdır. Bu, halk arasında “bakır çalığı” denen durumdur.
SİLİKON MALZEMELER: Herhangi bir sağlık endişesi bildirilmedi
Silikon, kum ve kayalarda bol bulunan silisyumun oksijenle bağlanmasıyla elde edilen yapay bir kauçuk olarak kabul edilebilir. Çok renkli olması, yapışmaması, lekelenmemesi, dayanıklılığı, çabuk soğuması, ve uç sıcaklık derecelerine dayanması nedeniyle kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Silikonla ilgili herhangi bir sağlık endişesi bildirilmemiştir.
TEFLON ÜRÜNLER: Bütün açıklamalara rağmen endişeler sürüyor
Yanmaz ya da yapışmayan özellikte maddelerle kaplanmış teflon kaplar, mutfaklarda yaygın kullanılmakta ve bütün açıklamalara rağmen bu ürünlerle ilgili endişeler sürmektedir. Teflon “perflorooktanoik asit” kullanılarak yapılmaktadır. Bu “olası kanser yapar maddeler” arasında sayılmaktadır. Kullanımı kolay olup daha az yağ gerektirir. Aşırı ya da uzun süreli kullanımı bu yapışmaz yüzeyin soyulmasına ve özelliğini yitirmesine neden olur. Bu nedenle kullanım ve bakımla ilgili olarak üreticinin önerilerine uyulması gereklidir. Teflon ve diğer yapışmaz kimyasal ürünlerle kaplı kapların aşırı ısıtılması sağlık açısından istenmeyen gazların yayılmasına yol açabilmektedir. Kaplardaki kaplamaların çizilmesi ve aşınması halinde asla kullanılmamalıdır.
PASLANMAZ ÇELİK KAPLAR: Yüksek sıcaklığa, aşınma ve çizilmeye dirençli olurlar
Paslanmaz çelik kaplar demir ve diğer metallerden yapılır. Bu kaplar genellikle krom içerse de yapımlarında nikel, molibden ve titanyum da kullanılabilir. Böylece yüksek sıcaklıklara, aşınma ve çizilmeye dirençli hale gelirler. Isıyı eşit dağıtmadığı için tabanları genellikle bakır ya da alüminyumdan yapılır.
SERAMİK VE EMAYE KAPLAMALAR: Aşırı toksik düzeyde kadmiyum tehlikesi
Seramik ya da emaye kaplamalar renk vermek; boyanmayı, kazınmayı ve yemek kokularını engellemek amacıyla kullanılır. Uzakdoğu üretimi seramik ve emaye kaplarda aşırı toksik düzeyde kadmiyum bulunabilmektedir. ABD’de FDA kurşun ve kadmiyum kullanımı konusunda uyarmakta ve denetim zorunluluğu getirmektedir.
PLASTİK AMBALAJLAR: Satın aldığınız plastik ambalajları yeniden kullanmayın
Teflon, bisfenol A (BPA), kurşun, alüminyum, fitalatlar ve melamin sağlık açısından en sık gündeme taşınan maddelerdir. Bu maddelerle ilgili tartışmalar, diğer seçeneklerin sunulmasında etkilidir. Yiyecek ve içecekleri satın aldığınızda içlerine konuldukları plastik ambalajlar yeniden kullanılmamalıdır. Sert plastikler gelişimsel, sinirsel ve üreme ile ilgili etkileri olan BPA içerme olasılıkları nedeniyle tehlikelidir. Bilimsel yayınlar düşük dozda BPA etkileniminin kanser, bağışıklık sisteminde zayıflama, ergenliğin erken başlaması, şişmanlık, hiperaktivite, şeker hastalığı gibi sorunlara yol açabileceğini belirtmektedir.
PLASTİKLERDEKİ TEHLİKELER: Çizilmiş, aşınmış, rengi matlaşmış ürünlere dikkat!
Plastiklerdeki BPA ve BPA içermeyenlerdeki diğer kimyasallar, içine konulduğu yiyecek ve içeceklere sızabilir. Plastik kaplar mikrodalga fırında ısıtma amacıyla kullanılmamalıdır. “Mikrodalga güvenli” ifadesi sadece o plastiğin mikrodalgada erimeyeceğini gösteren bir açıklama olduğu için sağlık güvencesi vermez. Yağlı ve asitli maddeler plastik kaplarda saklanmamalıdır. Çizilmiş, aşınmış, rengi matlaşmış plastikleri hiçbir amaç için kullanmamak gerekir. Saklama için cam, 304 no paslanmaz çelik ve yiyecek konulabileceği onaylanmış silikon kaplar seçilmelidir. Bir zamanlar çok yaygın olan melamin türü plastikler de kullanılmamalıdır. Bu ürünler melaminin formaldehitle sertleştirilerek yapıldığına işaret eder. Yapılan çalışmalar bunların içine konulan yiyeceklere formaldehit geçtiğini göstermektedir.
