İş hakları nelerdir? İşten çıkarılan işçinin hakları nelerdir?

İşçi hakları İş Kanunu ile belirlenir, Çalışma Bakanlığı ile denetlenir ve işçi işveren arasında yaşanan uyuşmazlıklarda ise işçi mahkemelerine başvurulur.4857 sayılı İş Kanunu'nda işçinin çalışma şartları ve ortamına ilişkin hak ve sorumlulukları belirtilmektedir. Herkesin, hiçbir fark gözetilmeksizin, bu kanunda yazan şartlara bağlı olarak çalışması gerekir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ise denetim ve teftiş durumlarında yetki sahibidir. Askeri iş yerlerinde Milli Savunma Bakanlığı da teftiş konusunda yetki sahibidir.

Öte yandan BM tarafından İnsan Hakları Bildirgesi'ne eklenen madde ile; "Her şahsın dinlenmeye, eğlenmeye, bilhassa çalışma müddetinin makul surette sınırlandırılmasına ve muayyen devrelerde ücretli tatillere hakkı vardır." Peki İş Kanunu'na göre işçi hakları nelerdir? İşten haksız yere çıkarılan işçiler neler yapabilir? İş sözlemeleri hakkında bilinmesi gerekenler ve işe iade davasına kısa bir bakış...

İŞÇİ KİME DENİR?

Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. Türk Dil Kurumu'na göre "Başkasının yararına bedenini, kafa gücünü veya el becerisini kullanarak ücret ya da maaş alan kimse" olarak tanımlanmıştır.

İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

4857 Sayılı İş Kanunu'nda işçinin hakları ile ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşabilirsiniz. Kısaca işçilerin çalıştıkları süre boyunca işveren tarafından karşılanması ve korunması gereken en önemli hakları; Eşit davranılma ilkesi, maaş, sosyal sigorta, fazla mesai ücreti, yıllık ücretli izin, hafta tatili, resmi tatil ve bayram tatilleri, kadın işçi için analık, doğum sonrası ücretsiz izin, günde 11 saatten çok çalıştırılmama, gece 7,5 saatten çok çalıştırılmama ile maddi ve manevi zararların tanzimidir. Ayrıca eşit davranılma ilkesine göre; "İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik,

siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. Ya da aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz."

Kanunla belirlenen bu haklarla ilgili yaşanan işçi işveren uyuşmazlıkları genellikle Asliye Hukuk Mahkemelerinde veya Asli Mahkeme niteliğindeki İş Mahkemelerinde görülür.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN HAKLARI

İşten kendi isteğiyle ya da işveren tarafından çıkarılan işçiler iş sözleşmeleri gereği bazı haklara sahip olurlar. Bunların başında; Kıdem ve ihbar tazminatı ile işe iade davası yer alır. İşten çıkış türüne göre işçi kanunla belirlenen haklarını kullanır.

İŞE İADE HAKKI: Haksız nedenle işten çıkarılan işçiler, İş Mahkemelerine başvurarak işe iadelerini talep edebilirler. İş Mahkemesi işten kovulan işçiyi haklı bulursa mahkemenin emri ile işine geri döner ya da işçinin zararını giderecek bir ücret ödenmesi emredilir.

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİNE EKLENEN 2 İŞÇİ HAKKI

Birleşmiş Milletler işçi haklarını desteklemek için İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'ne iki madde eklemiştir. Bu maddeler;

MADDE 23

"Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli çalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.

Herkesin, hiçbir fark gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit ücrete hakkı vardır. Çalışan her kimsenin kendisine ve ailesine insanlık haysiyetine uygun bir yaşayış sağlayan ve gerekirse her türlü sosyal koruma vasıtalarıyla da tamamlanan adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır. Herkesin menfaatlerinin korunmasi için sendikalar kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı vardır."

MADDE 24

"Her şahsın dinlenmeye, eğlenmeye, bilhassa çalışma müddetinin makul surette sınırlandırılmasına ve muayyen devrelerde ücretli tatillere hakkı vardır."

İŞ KANUNU MADDELERİ

4857 Sayılı İş Kanunu'nda aşağıda belirttiğimiz konular başlıklar halinde açıklanmaktadır.

İşyerini bildirme

İstisnalar

Eşit davranma ilkesi

İşyerinin veya bir bölümünün devri

Geçici iş ilişkisi

İş Sözleşmesi, Türleri ve Feshi

Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi

Kısmî süreli ve tam süreli iş sözleşmesi

Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma

Deneme süreli iş sözleşmesi

Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri

Süreli fesih

Feshin geçerli sebebe dayandırılması

Sözleşmenin feshinde usul

Fesih bildirimine itiraz ve usulü

Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları

Çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin feshi

İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı

İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı

Derhal fesih hakkını kullanma süresi

Yeni iş arama izni

Çalışma belgesi

Toplu işçi çıkarma

Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu

Askerlik ve kanundan doğan çalışma

Ücret ve ücretin ödenmesi

Ücretin gününde ödenmemesi

Ücretin saklı kısmı

Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin hakedişlerinden ücreti kesme yükümlülüğü

Ücret kesme cezası

Asgari ücretYarım ücret

Fazla çalışma ücreti

Zorunlu nedenlerle fazla çalışma

Olağanüstü hallerde fazla çalışm

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışma

Hafta tatili ücreti

Geçici iş göremezlik

Tatil ücretine girmeyen kısımlar

Yüzdelerin ödenmesi

Yüzdelerin belgelenmesi

Yıllık ücretli izin hakkı ve izin süreleri

Yıllık ücretli izne hak kazanma ve izni kullanma dönemi

Yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller

Yıllık ücretli iznin uygulanması

Yıllık izin ücreti

İzinde çalışma yasağı

İzinlere ilişkin düzenlemeler

Sigorta primleri

Ücretten indirim yapılamayacak haller

Çalışma süresi

Telafi çalışması

Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği

Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri

Ara dinlenmesi

Gece süresi ve gece çalışmaları

Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri

Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı

Yer ve su altında çalıştırma yasağı

Analık halinde çalışma ve süt izni

İşçi özlük dosyası

Yönetmelikler İş Sağlığı ve Güvenliği

İş ve işçi bulmaya aracılık

Devletin yetkisi