Berlin Konferansı sonrası Libya
Libya'da kalıcı ateşkes ve siyasi sürecin başlatılması amacıyla Almanya'nın başkenti Berlin'de düzenlenen Libya Konferansı'nın hangi sonuçları getireceği dünyanın merakla izlediği konu... Habertürk yazarı Nagehan Alçı, "Libya siyasetini doğru bulanlar da yanlış bulanlar da Türkiye'nin bu krizin çözümü ile ilgili en önemli aktörlerden biri haline geldiği konusunda hemfikir" değerlendirmesinde bulunurken bölgedeki gelişmeleri yerinde izleyen Habertürk yazarı Çetiner Çetin ise konferansın diplomatik dille "yapıcı muğlaklık" içinde sona erdiğini yazdı
Habertürk yazarları Nagehan Alçı ve Çetiner Çetin'in Libya Konferansı'na ilişkin yazıları:
NAGEHAN ALÇI
Türkiye, Berlin’de istediği sonucu aldı mı?
19 Ocak 2020 Berlin Zirvesi tarihe Libya’da barışı tesis eden toplantı olarak geçecek mi?
Bunu henüz bilmiyoruz. Ancak toplantı sonunda çıkan 55 maddelik bildirge, hayata geçse de geçmese de uluslararası iradeyi yansıttığı için önemli.
Tabii temel hedef Libya’da kalıcı barışın ve siyasi istikrarın sağlanması. Pazar günü Berlin’de Libya Temsilciler Meclisi’nin de onayladığı kapsayıcı bir hükümetin kurulması ve silah ambargosu kararlarının sıkı denetlenmesi yani delinmemesinin takip edilmesi kararlaştırıldı.
Bu aşamadan sonraki durak Cenevre süreci olacak. Orada da hem Sarraj cephesinden hem de Hafter cephesinden 5+5 kişilik askeri bir heyet oluşturulacak ve ateşkesin kalıcı çözüme evrilmesi için müzakere edilecek.
Tam olarak kimlerden nasıl bir heyet olacak bu ve neler üzerinde konuşulacak, netliğe kavuşmuş değil.
BARIŞA DAİR İYİ NİYET BEYANI
Berlin Bildirgesini uzun bir sürecin başlangıcı ve barışa dair bir iyi niyet beyanı olarak görmek gerekir.
Ben bu yazıda bir kaç husus üzerinde durmak istiyorum.
TÜRKİYE’NİN POZİSYONU VE ÇİZGİSİ
Libya siyasetini doğru bulanlar da yanlış bulanlar da Türkiye’nin bu krizin çözümü ile ilgili en önemli aktörlerden biri haline geldiği konusunda hemfikir.
Rusya ile birlikte aldığı inisiyatif ve biraz da Batı’nın geri çekilmesi Libya krizinin çözümünde en kilit konumlardan birine getirdi Ankara’yı.
BM’nin tanıdığı Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti Başbakanı Fayez el Sarraj’a Türkiye’nin verdiği tavizsiz destek Sarraj ve Hafter’in –aynı ortamda bulunmasalar bile- Berlin’e gelmelerini ve uzlaşmaz tarafın Hafter olduğunun anlaşılmasını sağladı.
Tabii bu otomatik olarak Sarraj’ı güçlü taraf haline getirdi dememiz imkansız. Bugün Libya’nın yüzde 90’ını son derece agresif ve uzlaşmaz tavırları ile gayri meşru bir şekilde ayakta duran Hafter cephesi kontrol ediyor.
Ancak Türkiye barış yönünde inisiyatif almış ve uluslararası toplumu da buna yönlendiren önemli bir ülke konumunda. Büyük bir kaosun içinde olan bölgede ısrarla istikrar ve barışı vurgulaması ve bu yönde çaba göstermesi bence hangi siyasi görüşten olursak olalım hepimizi gururlandırması gereken bir tavır.
MACRON VE ZİRVE FOTOĞRAFI
Berlin’de toplantı sonrası çekilen kare esnasında Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron’un Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yönelik tavrını son derece saygısız ve rahatsız edici buldum. Macron duygularını sık sık siyasete karıştıran amatör bir siyasetçi izlenimi veriyor. Bakın buraya ilgili videoyu koyuyorum…
Adeta sevmediği sınıf arkadaşını itmeye çalışan bir okul çocuğu havası yok mu Fransız siyasetçide?
*
ÇETİNER ÇETİN
Berlin’den Libya’ya kalan: Yapıcı Muğlaklık
Libya kaynayan bir kazan. Almanya önderliğinde geçtiğimiz hafta sonu düzenlenen Berlin Konferansı’ndan umutlu olmak, ilerleme beklemek pek mümkün değil.
Çünkü konferans, diplomasideki diliyle “yapıcı muğlaklık (constructive ambiguity)” içinde sona erdi. Zaten masada alınan kararların sahadaki uygulamasının pek mümkün olmadığını zamanla göreceğiz.
Berlin Konferansı’nın altı sayfalık sonuç bildirgesine bakarsak çok söz var ancak fikir birliği sağlanan yegane husus Libya petrolünü korumak oldu. Katılımcılar, çatışmalı tarafları bir araya getirmeyi başaramazken “petrol gelirlerinin adil, şeffaf biçimde dağıtılması” hususunda uzlaştı ve bütün taraflara “petrol tesislerine saldırmaktan imtina etme” çağrısı yaptı.
Petrol ihtiyacının yüzde 40’ını Libya’dan karşılayan Fransa, Almanya ve İtalya için bu konu öncelikli bir durumdu.
Enerji konusunda Rusya’ya göbekten bağlı Avrupa’nın, başka tedarik kaynakları üzerinden kendini garantiye alma çabası anlaşılabilir bir husus olsa da Libya’ya barış getirme konusundaki üstü örtülü riyakarlığı görmezden gelemeyiz sanırım.
Berlin’de zirve çalışmalarının başlamasıyla Halife Hafter güçleri ülkedeki başlıca petrol sahalarını kapatma yoluna girdi. Bu da üretimi önümüzdeki günlerde günlük 1.2 milyon varilden 72 bin varile düşürdü bile.
Bu arz kesintisi zirvenin ağırlık merkeziydi. Ulusal Mutabakat Hükümeti Başkanı Feyiz el Sarrac’a göre bu durum, askeri olarak başarısız kalan Hafter’in kullandığı bir baskı aracı oldu.
Zira zirvede Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron için bu bir koz haline dönüşmüştü. Konferansın katılımcıları krizin çözümü için birkaç paralel süreç üzerinde anlaştı;
Buna göre taraflar, çatışan iki tarafın askeri yetkililerinden oluşan ve ateşkesi güçlendirmek adına daimi ve etkin ateşkes denetleme mekanizması üzerinde çalışacak bir askeri komite kurulmasında karar kıldı. Komitenin üyeleri birkaç gün içinde belirlenecek.
Ancak bin üç yüz elli kilometre uzunluğundaki bir cephe hattında bu sürecin denetlenmesi pek mümkün gözükmüyor. Kaldı ki 19 farklı askeri birlikten oluşan, diğer bir deyişle 19 parçaya bölünmüş Hafter’in içinde bulunduğu hangi dengelere göre bu komitelere isim seçeceği meçhul…
TÜRK-RUS İNİSİYATİFİ KİLİT
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, Libya’da siyasi sürece dönüş istişarelerinin de başlayacağını açıklamış hem bölgesel hem de uluslararası tarafları kavgayı körüklemekten vazgeçmeye ve silah gönderme yasağına uymaya çağırmıştı.
Ama Mısır, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin bugüne kadar yaptığı yığınak ile ilgili hiçbir uyarı yokken ve bu grupların açıktan Methali Selefilerine verdiği desteğin hem siyasi hem askeri alanda kesmesinin imkansızlığı dikkate alındı mı? Elbette hayır…
Hatırlarsanız Berlin Konferansı çalışmaları başlamadan önce bir de Türkiye-Rusya zirvesi gerçekleşmişti. Görüşmede iki ülkenin liderleri “ortak çabalarının” cephede nispeten sükunet sağladığı hususunda mutabık kalırken Cumhurbaşkanı Erdoğan, “girişimlerinin asıl meyvesini Berlin zirvesiyle toplayacaklarını” dile getirmiş ve Libyalı tarafların ateşkesi kabul etmelerinin ayrıca siyasi sürece dönmelerinin temin edilmesinin önemine vurgu yapmıştı.
Erdoğan bu sürecin kilit ülkesinin artık Türkiye olduğunu karşısındaki muhataplarına hissettiriyor. Uluslararası kamuoyunun kayıtsızlığına da balta vuran zaten bu his. Sahada askeri olan, sahayı koordine edebilen bir yapıyı inşa edebilen ve hali hazırda Trablus’un dibine kadar gelen Hafter’i üç kilometre gerileten bir savunma refleksi daha şimdiden oluşturmuşken Türkiye artık en önemli aktör konumunda.
El Serrac’ın sıcak bakması ve Almanya ile İtalya’nın da bölgeye Avrupa barış gücü göndermeye hazır olduklarını açıklamalarıyla Libya’ya ateşkesini denetleyecek bir uluslararası güç gönderme fikri de böylece şekillenmiş oldu. Ancak bu Güvenlik Konseyinin kararıyla mümkün.
BMGK’DA YILAN HİKAYESİNE DÖNÜŞEBİLİR...
Dolayısıyla bu işin Berlin’de çözümsüz kalması ve BMGK’ya sarkmasının bizim açımızdan bir dezavantaja dönüşme ihtimali var. Beş üye ülke Türkiyesiz bir Libya çözümü olamayacağını bilmeli. Diğer bir ifade ile Fransa’nın baskısı ile Türkiye pasif konuma getirilmemeli. Zaten Cumhurbaşkanı Erdoğan da Berlin dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada Fransa’nın BMGK üyeliğinin sağladığı avantajları kullanıyor olma ihtimali üzerinde durmuş.
Yine de, hep diyoruz ya, sahada durum başka. Fransa kendi oyununu kurduğunu düşünedursun, Türkiye Libya’daki 64 kabilenin 41’i ile doğrudan diyalog sağlamış durumda. Libya gibi bir kabile devleti yapısında bunun ne denli önemli olduğunu ABD’li, Alman ve en çok da İtalyan diplomatlar biliyor.
Türkiye hali hazırda, Libya’da; Kaddafi döneminden buyana ülkenin en vurucu, belirleyici ve siyasetteki en etkili kabileleri olan Vel Fele, El Cezbi, Zuveyye, Musrata, El Tuvvacir, Furcani, El Eburi, El Kazzafiye (Kaddafi’nin mensup olduğu kabile) El Süleman, El Megeraha, El Ubeydi, Tanhune ve El Magaribe kabileleri ile olağanüstü bir ilişki içerisinde.
Avrupa ise, 2014 yılından beri Libya’da askeri varlık göstermekle ilgilenmiyordu bile. Ancak Türkler ile Rusların kriz hattına girmesi ve krizin taraflarını ateşkese ikna etmesi, onları Libya dosyasının en etkin aktörleri olarak öne çıkardı. AB’nin diplomatik kriz çözümündeki acziyetini yüzlerine vurdu.
Oysa Libya gerek enerji açısından gerekse yasa dışı göç, güvenlik ve terörle mücadele açısından Avrupa için stratejik öneme sahip. Nitekim AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borell de bu bağlamda Avrupalıları, aralarındaki ayrılıkları aşmaya ve çatışmayı sonlandırmak adına daha etkin katılım göstermeye çağırdı.
Darbeci general Hafter ise, Libya halkının akan kanını dindirmek ve barışı sağlamak için tahsis edilen konferanslardan kaçarak hala Libya halkının günahına girmeye ve kendi halkına saldırmaya devam ediyor.
Tarih, asker yönetimiyle kemalini tamamlayan hiçbir ülke olmadığını söylüyor. Yaşanan tecrübeler çok. Özgürlükten korkan Körfez monarşilerinin uşaklığını yapan Hafter, askerin de yardımıyla, yönetimde tek adam olmak istiyor. Libya’nın ve halkının çıkarı için kendisine iyi niyetle uzatılan eller yerine Libya hakkında hoş olmayan hırsları olan kirli ellere uzanmayı tercih ediyor.
YÜZYILLIK HESAPLAR MI ÖDENECEK?
Bu yıl, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılması sonrasında kurulan yeni ülkelerden bazıları üzerine komuta sistemi, yani manda düzeni koyan San Remo Konferansı’nın yüzüncü yılı dolacak.
Osmanlı, I. Dünya Savaşı'nda yenilen büyük ülkelerden biriydi ve topraklarını kaybetmekten kaynaklı travma Türk halkının zihninde canlılığını koruyor. Hatta bu travma şimdilerde tüm bölgede bir daha canlanıyor.
Avrupa ülkeleri kendi aralarındaki kavgayı yani II. Dünya Savaşı’nın hesaplarını kurdukları Avrupa Birliği ile birlikle kapattılar. Ancak I. Dünya Savaşı’nın hesaplarının görülmemiş kısımları Irak’ta, Suriye’de ve Libya’da kendini hissettiriyor. İnsan Libya’da yaşananlara bakınca düşünmeden edemiyor…
