Albert Einstein: Bilseydim bilim adamı değil, çilingir olurdum
Christopher Nolan'ın yeni filmi, II. Dünya Savaşı'nda 220 bin kişinin ölümüne neden olan atom bombasının üretimi aşamasında yaşananları konu ediniyor. Atom bombası üretiminin gerçekleştiği 'Manhattan Projesi'nin bilimsel başkanı fizikçi Robert Oppenheimer'in üzerinden işlenecek filmde Albert Einstein'ın ünlü mektubu yazmasının olup olmayacağı henüz bilinmiyor. Einstein, 1939'da dönemin ABD başkanı Franklin D. Roosevelt'e yazdığı mektupta atom bombası üretiminde ısrarcı olunması gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunmuştu. Üretilen iki atom bombasının 220 bin kişiyi öldürmesi üzerine Albert Einstein şu yorumu yapmıştı; "Bilseydim, bilim adamı değil çilingir olurdum"
1939'da II. Dünya Savaşı'nın patlamasına ramak kala Albert Einstein, Alman fizikçilerin uranyum atomunu parçalamayı başardığını öğrendi. Einstein ve kendisi gibi Nazilerden kaçarak ABD'ye mülteci olarak sığınan meslektaşları Leo Szilard, Edward Teller, Eugene Wigner, uranyum atomunun parçalanmasıyla birlikte Nazilerin atom bombası yapma konusunda çalışmalara başladığı yönünde Washington'u uyardı.
Bilim insanlarının bu uyarısı, Washington tarafından önceleri fazla ciddiye alınmadı.
1939'un temmuzunda Eugene Wigner ile Leo Szilard, bu konuda ne yapmaları gerektiği konusunda fikrini almak için Long Island'da tatil yapan Albert Einstein'ın yanına gitti. Üç bilim insanı, saatler süren fikir telakkisinden sonra ABD başkanı Franklin D. Roosevelt'e mektup yazmaya karar verdi. Sonra da verandadaki tahta masaya oturarak mektubu yazdılar.
Eugene Wigner, ertesi günü ofisinde mektubu temize çekerek Leo Szilard'a verdi.
Leo Szilard, bazı ifadeleri gözden geçirmek ve sözü geçer biri olması nedeniyle mektubu imzalaması için tekrar Albert Einstein'ın yanına gitti.
Adolf Hitler'in atom bombası üretmekte oldukça istekli davranacağını düşünen Albert Einstein, Leo Szilard ve Eugene Wigner, ABD'nin de bu konuda çalışmalar yapması gerektiğini yazdı.
"El yazmasıyla bana iletilen Enrico Fermi ve Leo Szilard'ın yakın zamandaki çalışmaları, uranyum elementinin yakın gelecekte yeni ve önemli bir enerji kaynağına dönüştürülmesini beklememe neden oluyor. Ortaya çıkan durumun bazı yönleri dikkatli olmak ve gerekirse idari konularda hızlı harekete geçmek gerektiğini gösteriyor. Bu nedenle aşağıdaki gerçekleri ve önerileri dikkatinize sunmanın benim görevim olduğuna inanıyorum.
Son dört ay boyunca, Fransa'daki Joliot'un yanı sıra ABD'deki Fermi ve Szilard'ın çalışmalarıyla büyük bir uranyum kütlesinde nükleer zincir reaksiyonu kurmanın büyük miktarda güç ve yeni radyum benzeri elementlerin üretilmesiyle mümkün olabileceği muhtemel hale getirildi. Şimdi, bunun yakın gelecekte gerçekleştirilebileceği neredeyse kesin görünüyor.
Çok daha az kesin olmasa da yeni tipte son derece güçlü bombalar inşa edilebileceği düşünülebilir."
Franklin D. Roosevelt'in "Gerçekten çok memnun oldum A. Einstein" sözleriyle cevap verdiği mektupta Albert Einstein, uranyum fisyon bombası teorisini ve enerji - kütle ilişkisini açıklayan ünlü E = mc2 formülünü özetleyerek ABD'nin de Almanya gibi atom bombası araştırmalarına başlaması gerektiğini üzerine basa basa tavsiye etti.
1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgal etmesiyle II. Dünya Savaşı'nın fitilini ateşlese de ABD, atom bombası üretimi çalışmaları için adım atmadı.
O adım 7 Aralık 1941'de atılacaktı.
Japonların, Pearl Harbor'a düzenlediği saldırı sonucu ABD'nin Pasifikte Japonya'ya Avrupa'da ise Almanya'ya karşı II. Dünya Savaşı'na katılmasıyla atom bombası çalışmaları konusunda Washington'un fikri değişerek Albert Einstein'in yazdığı mektup yeniden dikkate alındı.
Bunun sonucunda da atom bombası çağı başladı.
ABD, 1942'de 'Manhattan Projesi' adını verdiği nükleer silah üretim çalışmalarına başladı. İngiltere ve Kanada'nın da yer aldığı bu projenin bilimsel başkanlığına fizikçi Robert Oppenheimer, askeri başkanlığına ise General Leslie R. Groves getirildi.
Yaklaşık 3 yıllık bir çalışmanın ardından 5.700 kişinin görev yaptığı 'Manhattan Projesi' ile üretilen atom bombası, 16 Temmuz 1945'te 'Trinity' adı verilen denemeyle test edildi. New Mexico eyaletinin Alamogordo kenti yakınlarındaki çölde patlatılan atom bombası, yıkım gücüyle Washington'a istenilen sonucu verdi.
Atom bombasını üretme amacı başlarda kullanmak için değil, Nazilere karşı "Siz üretebilirseniz biz de üretebiliriz. Siz kullanmaya yeltenirseniz bir de aynı karşılığı veririz" şeklinde gözdağı vermekti. Hatta Franklin D. Roosevelt, atom bombasının kullanılmayacağına dair söz vermişti.
Ne var ki o sözü veren Franklin D. Roosevelt, 12 Nisan 1945'te hayatını kaybetti. Yerine de yardımcısı Harry S. Truman başkan oldu.
Almanya'nın 9 Mayıs 1945'te koşulsuz olarak teslim olmasıyla Avrupa'daki savaş sona erdi. Pasifik'te Japonya ile olan savaş ise devam ediyordu.
Harry S. Truman, teslim olmakta direnen Japonya ile savaşın daha birçok insan kaybına neden olacağı ve ekonomiye büyük darbe vuracağı gerekçesiyle Japonları teslim olmaya zorlamak için atom bombası kullanmaya karar verdi.
Fransız fizikçi Henri Becquerel'in 1896'da radyoaktiviteyi keşfetmesinden sonra bilim insanlarının nükleer enerjiyi insanlığın hizmetine sunma çabası, Albert Einstein'in mektubu sonucu insanlık tarihinin en büyük kitle imha silahına dönüştü.
6 Ağustos 1945... Saat 8.15'te 'Little Boy' adı verilen Uranyum-235 tipi atom bombası, 350 bin nüfuslu Hiroşima'ya atıldı.
Saldırıda 140 bin kişi patlama anında veya sonraki saatlerde hayatını kaybetti.
Japonya, ABD'nin atom bombalı saldırısına rağmen teslim olmadı.
9 Ağustos 1945... 11.02'de Japonya topraklarında yine bir atom bombası patladı. ABD, 'Fat Man' adlı Plütonyum-239 tipi atom bombasını 240 bin nüfuslu Nagasaki'ye attı. Bu saldırıda hayatını kaybedenlerin sayısı ise yaklaşık 80 bin kişi.
Albert Einstein, Leo Szilard, Edward Teller, Eugene Wigner'ın Almanya'nın atom bombası üreteceği konusundaki öngörüleri boşa çıkmıştı. Savaşın bitiminde Almanya'da atom bombası için çalışmalar yapıldığına dair kanıtlar bulunduğu açıklansa da fiziki bir atom bombası bulunamadı.
Dönemin ünlü bilim insanlarının Nazilerin atom bombası üreteceğine yönelik boşa çıkan öngörüsünün sonucunda ABD'nin ürettiği atom bombaları yaklaşık 220 bin kişinin ölümüne neden oldu. Atom bombaları, aynı zamanda sağ kalanlarda kalıcı sakatlıklara ve psikolojik sorunlara neden oldu.
Japonya, bir ay daha dirense de yeni atom bombalı saldırılar olabileceği endişesiyle 2 Eylül 1945'te teslim oldu. Böylelikle II. Dünya Savaşı'nın son cephesi olan Pasifik'teki savaş sona erdi.
ABD'nin sivillere karşı atom bombası kullanması konusu üzerinde neredeyse hiç durulmadı.
Avrupa'daki güçlü ülkeler, hem ABD'nin müttefikiydi hem de bıktıkları savaşın sona ermesinden mutluydu.
Peki 'Manhattan Projesi'nde fiilen yer almamış olsa da üretimine fikren katkı sağlayan Albert Einstein, atom bombasının kullanılması hakkında ne düşünüyordu?
Tarihe geçen cümleleri, nasıl bir ruh hali içinde olduğunu yeteri kadar ifade etti; "Bilseydim, bilim adamı değil çilingir olurdum."
Albert Einstein, vefat etmeden bir yıl önce arkadaşı Linus Pauling'e bu konuyla ilgili ek olarak şunları da söyledi; "Hayatımda tek bir büyük hata yaptım. Başkan Roosevelt'e atom bombası tavsiyesinde bulunmak. Ama yine de bir nedeni vardı. Almanların daha önce yapması tehlikesi."
Bugüne kadar haklarında çeşitli belgeseller çekilen atom bombasını üretenler Christopher Nolan imzasıyla beyazperdeye yansıyacak. Son olarak 'Tenet'i çeken Nolan, 'Manhattan Projesi'nin bilimsel başkanı olan Robert Oppenheimer'ın hayatını merkez edinerek senaryolaştırılan filmde atom bombasının üretim aşamasını film haline getirerek 78 yıl sonra atom bombasının üretilmesini ve kullanılmasını beyazperde aracılığıyla vicdan masasına yatıracak. Çekimlerine önümüzdeki ilkbahar aylarında başlanacak olan 100 milyon dolar bütçeli film, gösterime 2023'te girecek.
