2019 yılının en iyi 15 filmi

10. Joker
Yönetmen: Todd Phillips

Arthur Fleck'i ilgiye değer kılan özelliği, uzun bir süre boyunca dertlerine çözüm araması... Ezilen biri ama çıkış yolu arıyor. Psikolojik sorunlarını reddetmiyor, iyileşmek istiyor. En önemlisi, onun da hayalleri var. Bir komedyen olmak istiyor... Özetle, Arthur Fleck “kötü adam” olmadan önce topluma uyum sağlamak için elinden geleni her şeyi yapıyor... Peki, toplum onu kazanmak için ne yapıyor?

“Bir zincir, en zayıf halkası kadar güçlüdür” denir. Bir toplum için de aynısını söylemek mümkün... Arthur Fleck, Gotham şehrinin en zayıf “halka”larından biri... “Joker”, politik bir film. Bir toplumun en zayıf halkalarını güçlendirmesi gerektiğinin altını çiziyor. Ezilenlerin öfkesinin gün gelip patlayacağını söylüyor... “Joker”, alt sınıfları kendi haline bırakmayı öneren neoliberal politikalara açıktan açığa karşı çıkıyor. Film, Batman ve Joker'in yıllardır süren kavgasına yeni bir yorum da getiriyor... Aralarındaki sınıfsal fark ilk kez bu kadar açık şekilde vurgulanıyor. Batman / Bruce Wayne sermayenin, Joker / Arthur Fleck ise sokaktaki ezilenlerin temsilcisi... “Joker”in en güçlü yanları, Joaquin Phoenix'in oyunculuğuyla Todd Phillips'in yönetmenliği...

9. Van Gogh: Sonsuzluğun Kapısında
(At Eternity's Gate) Yönetmen: Julian Schnabel

Bugüne kadar Van Gogh deyince aklımıza “anlaşılamaz olduğu için toplum dışı kalan yalnız sanatçı” gelirdi... Burada ise insanlarla iletişim ve ilişki kurmakta yaşadığı o müthiş çaresizlik öne çıkarılıyor. Van Gogh, Paris'in sisinden, griliğinden kaçarak geliyor Güney Fransa'ya... Doğada sonsuzluğu ve Tanrı'yı görüyor. Resim onun için tuvalin başında günlerini geçireceği uzun bir yaratım süreci değil. Resim onun için anlık duyguların bir yansıması... Önceki filmlerde resim tutkusunun onu toplumdan kopardığını hissederdik. Burada Van Gogh için resim, insanların dünyasına girmenin ya da onlara ulaşmanın yollarından biri aslında...

“At Eternity's Gate”, Van Gogh'un insani yönleri, ressamlığı ve eserleriyle kurduğu ilişkiler açısından bize yeni perspektifler sunan, zihin açıcı bir film. Yönetmen Schnabel, Van Gogh'un resimdeki “tek fırça hareketi” tekniğinin sinemadaki karşılığını arıyor sanki... Hareketli bir el kamerası kullanıyor. Sabitlenmeyen, sallanan ve bize sık sık Van Gogh'un gördüklerini gösteren bu kamera kullanımı, ressamın fırça darbelerini hatırlatıyor... Montaj ise bir çekimden diğerine sıçrayarak zaman algımızı bozuyor. Van Gogh'un iç dünyasına ve sanatına daha önce hiçbir filmin bu kadar yaklaştığını hissetmemiştim.

8. Acı ve Zafer
(Dolor y Gloria) Yönetmen: Pedro Almodovar

Filmin ana karakteri yönetmen Salvador Mallo (Antonio Banderas), iskelet ve kas hastalıklarıyla boğuşan huzursuz bir adam... Asıl sorunu, yalnızlık ve sürekli kendini dinlemek... Kendi başına kaldıkça hastalıklarına daha çok gömüldüğünün farkında değil. Öte yandan, nasıl bir film çekmek istediğini, sanatsal olarak hangi yöne ilerleyeceğini de bilmiyor. Aklında sürekli çocukluk yılları ve annesi var... Annesi, yaşlılık yıllarında bile Mallo'nun hayatının nirengi noktası aslında... Sürekli onu hatırlaması, anne şefkatini özlemenin ötesinde, ruhunu kurtarma isteğinin de bir yansıması...

“Acı ve Zafer”, yönetmenlerin kendi geçmişlerini anlattıkları filmlere pek benzemiyor. Daha mütevazi, sakin ve olgun bir hali var. Almodovar sahneleri, duyguları köpürtmek için uğraşmıyor. Üslupçuluğa sapmıyor. Her zamanki tarzını koruyor, hikâye anlatıcılığından vazgeçmiyor... Filmin bütününde bir sadelik, usta bir yönetmenin yılların ardından ulaştığı bir duruluk var... Film boyunca Almodovar'ın 70 yaşında olduğunu ve aslında kendi öyküsünü anlattığını hep hissediyorsunuz. Bu, filme ayrı bir derinlik ve hüzün katıyor. Antonio Banderas da anlatımın sadeliğine uyum sağlayarak, gösterişsiz ve duyarlı bir portre çiziyor.

7. The Irishman
Yönetmen: Martin Scorsese

Scorsese finale kadar “elini belli etmiyor” aslında... Daha doğrusu, meseleye nereden ve nasıl yaklaşacağını, “filmin kalbi”nin nerede olduğunu tam olarak açık etmiyor. Adeta yorum yapmadan hikâye anlatıyor... Neye, niye dikkat kesilmemiz gerektiğini bize bırakıyor... Ama Detroit operasyonuyla birlikte alt metinler netleşip derinlik kazanmaya başlıyor.
Scorsese son 40 dakikada filmini tempo olarak yavaşlatıyor, çekimlerin resimsel anlamını daha çok öne çıkarıyor ve genel planların sayısını artırıyor. Amacı bizi pasif bir takipçi olmaktan çıkarıp daha çok düşündürmeye yönlendirmek... Düşünceyle birlikte filme duygu da geliyor. Özellikle Sheeran'ın kızı Peggy'le olan ilişkileri, bir anda “filmin kalbi” olup çıkıyor...

“The Irishman” 1960'lardan 1980'lerin başlarına kadar uzanan tarihsel süreci bir tetikçinin gözünden anlatıyor ama asıl güç savaşları, Jimmy Hoffa, Bufalino Ailesi ve ABD hükümeti arasında geçiyor... Film, Nixon ve Watergate skandalına kadar uzanıyor ve tüm bunlar, bir döneme farklı gözlerle bakmamızı sağlıyor. Karakterlerin finalde geldikleri nokta itibarıyla trajedi duygusunun ağır bastığı bir film “The Irishman” ama Scorsese ironik yaklaşımını baştan sona hiç kaybetmiyor. Scorsese seyirciyi coşkun duygulara sürükleyen gösterişli bir filmden özellikle kaçınmış. Hikâyesine ve karakterlere odaklanmış... Sinema tarihinin en iyi organize suç filmlerinden biri...

6. Sarayın Gözdesi
(The Favourite) Yönetmen: Yorgos Lanthimos

Kraliçe Anne'in (Olivia Colman) Büyük Britanya'ya hükmettiği yıllarda geçiyor film. Anne, yürümekte zorluk çeken, hayatın keyfini çıkaramayan, hastalıklarla boğuşan bir kraliçe... Devlet yönetimi dahil her konuda Marlborough Düşesi Sarah'nın (Rachel Weisz) etkisi altında... Ama saraya hizmetçi olarak giren Abigail (Emma Stone), bunu değiştiriyor. Abigail ile Sarah, arzuları ve hedeflerinin ne olduğunu anlamakta hiç zorlanmadığımız karakterler... Kraliçe Anne ise Abigail ve Sarah'nın aksine ne istediğini kestiremeyen birisi. İktidarının sınırsızlığıyla bedeninin ve ruhunun sınırları arasında sıkışmış bir kadın... Onunkisi gerçek bir trajedi ve çaresizlik... Daha da acı olan, kendisini gerçekten kimin sevdiğini anlayamaması... Bir yanıyla, çocuk gibi... Sürekli sevgi ve oyun arayışında. Son yıllarda, filmlerde gördüğümüz en karmaşık ve çelişkilerle dolu karakterlerden biri...

Film anlatımıyla da öne çıkıyor. Olup bitenleri onların gözünden görsek de Lanthimos bizi üç karakterle de özdeşleştirmemeye dikkat ediyor. Yakın ve orta ölçekli planlarda genellikle alt açıları ve geniş açılı lensleri tercih etmesi de karakterlerle aramızdaki mesafeyi koruyor. Lanthimos içinde yaşadığımız dünyayı içgüdüler ve anomaliler üzerinden anlamaya çalışan bir hikâye anlatıyor bir kez daha... Lanthimos, iktidarı bir tür hastalık ve anomali olarak görüyor. Saraydaki yaşam da bu anomalinin uzantısı olarak aşırılıklar ve bayağılıklarla dolu...

5. Arakçılar
(Manbiki kazoku – Shoplifters) Yönetmen: Hirokazu Koreeda

Geçtiğimiz haftalarda, “Star Wars: Skywalker'ın Yükselişi”nin ortaya attığı sorulardan biriydi, aileyle kan bağının ilişkisi... Ama bu filmden aylar önce seyrettiğimiz “Arakçılar” aynı konuyu çok daha can alıcı ve derin bir yerden yakalıyordu. Aile bireyleri arasındaki çatışmaları filmlerinin merkezine koymaktan hiç çekinmeyen Koreeda, bu kez bir tür “alternatif aile”yi mercek altına alıyor, “Aile nedir?” sorusunu sürüyordu ortaya.

Aile, Koreeda'nın gözünde daha çok bir sevgi ve dayanışma bağıydı. Kan bağı ise sadece bir ayrıntı... Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye alan “Arakçılar”, dünyada 2018 yılının en iyi filmlerinden biri olarak kabul edildi. Türkiye'deki vizyonu ise 2019'un ocak ayında gerçekleşti ve basın gösterisi yapmayan bir şirket tarafından dağıtıldığı için tanıtımı epey yetersiz kadı... Ben de yoğun film trafiği nedeniyle ne yazık ki yazamamıştım... Ama hiç kuşkusuz yılın en iyilerinden biriydi. Görmeyenler kaçırmasın...

4. Parazit
(Gisaengchung) Yönetmen: Bong Joon Ho

Yoksulluk, geçim zorluğu ve ağır hayat şartları, sinema tarihinin neredeyse ilk yıllarından itibaren ele alınan vazgeçilmez temalar… “Parazit”in gücü, yeni bir bakış açısıyla yeni şeyler söyleyebilmesi… Bong Joon Ho, 2000’li yıllara ait başka tür bir yoksulluğu anlattığının fazlasıyla farkında… Sonuçta, her çağın, her dönemin kendine özgü yoksulluk ölçüleri var. Kim ailesinin yoksulluğu, geçim zorluğu kadar düşmüşlük ve dışlanmışlık halleriyle ilgili… Alışageldiğimiz tarzda bir yoksulluk psikolojisine sahip değiller. Filmde anlatılan sınıf mücadelesi, sadece ekonomik değil, psikolojik cephede de geçiyor… Tek mesele geçim ya da para değil. Gurur da bir sınıf mücadelesi nedeni…

Film, alt sınıfların modern dünyadaki en önemli sermayesinin zekâ ve özgüven olduğunun altını incelikle çiziyor. Dolayısıyla, ilk bölümü “zenginlerin parası, yoksulların zekâsı” diye özetlemek mümkün… İkinci bölümde ise öykü beklenmedik sulara doğru yol alıyor. Yoksullar zekâlarıyla elde ettikleri her şeyi biraz da kibirleri ve açgözlülükleri nedeniyle riske atıyorlar. Asıl sorun ise alt sınıfların kendi içlerindeki rekabetten kaynaklanıyor. Finalin karamsar ve çıkışsız olmasına itirazım yok. Alt sınıfların hayatını daha da kötüleştiren ekonomik krizler, işsizlik ve yoksulluk, gelişmiş ülkeler dahil tüm dünyanın sorunu... Sınıflar arasındaki farkların giderek keskinleşmesi, dünyanın geleceğine dair umutları azaltıyor... “Parazit” bu yanıyla, biraz da umutsuzluğun filmi...

3. Şüphe
(Beoning – Burning) Yönetmen: Chang Dong Lee

“Şüphe” anlamaktan ziyade hissedilecek filmlerden... Aslında seyrederken zihninizi zorlayan bir akış yok. Hikâye düz ve sakin akıyor. Gerçekçi, doğal ve sahici... Öte yandan, belirli bir noktadan sonra filmin gerçekçiliğine kuşkuyla yaklaşmanız mümkün. Filmin ana karakteri Jong-su bir “Dünya, benim için bir gizemdir” diyor... Tutkuyla bağlandığı Hae-mi de onun için bir gizem... Jong-su için cinsel arzu, belirsizleştikçe derinleşen bir duygu sanki...

“Şüphe”yi, Jong-su, Hae-mi ve Ben arasındaki sınıfsal ilişkiler üzerinden de yorumlamak mümkün. Dışarıdan bir aşk üçgeni gibi görünse de üçünün arasında daha karmaşık bir ilişki var. Jong-su ve Hae-mi, düzenli işi olmayan, para sıkıntısı çeken gençler... Ben ise para ve zaman sıkıntısı olmayan varlıklı biri... Hae-mi ve Jong-su'ya bir tür vampir gibi, içlerindeki hayat enerjisini, duygularının gerçekliğini emmek için yaklaşıyor sanki... Onlarda kendisinde olmayan “birşeyler” olduğunun farkında. Hae-mi, tuhaf, kafası karışık ama içten biri... Jong-su ise üçünün arasında en kıskanç ve arızalı olan kişi. Üçü de arzularının peşinden gitmeye çalışıyor ama aslında neyi arzuladıklarını bilmiyorlar. Görsel açıdan mütevazi bir film ama yönetmen Chang Dong Lee'nin her ayrıntıya kafa yorduğu, sahneleri çok iyi tasarlayıp çektiği kesin. O sakin akışın altındaki yoğun duyguları ve saplantıyı serinkanlı bir tarzda anlatmasını çok sevdim. Film boyunca ve filmden sonra zihnimizi çalıştırmasını da...

2. Alev Almış Bir Genç Kızın Portresi
(Portrait de la jeune fille en feu) Yönetmen: Céline Sciamma

Onsekizinci yüzyılda Fransa... Marianne (Noémie Merlant), bir ressam... Sistemin kadınların karşısına çıkardığı blokların arasındaki çatlaklardan sızmayı başarmış, görece ekonomik özgürlüğünü kazanmış biri... Héloise (Adèle Haenel) ise erkek egemen toplumun kadınlar için daralttığı yaşam alanlarında sıkışıp kalmış bir genç kız... “Alev Almış Bir Genç Kızın Portresi” bir aşk filmi... Hem de son zamanlarda seyrettiğim en iyi aşk filmlerinden biri... Aynı zamanda özgürlük özlemine dair bir film... Tüm kadın karakterler düşünüldüğünde, alt metinlerde dönemin erkek egemen toplumunun manzarası çıkıyor ortaya. Feminist bir film olduğu da söylenebilir... Kadın dayanışmasına yapılan vurguyu da unutmamak gerek.

Belki çok iddialı bir öyküsü ya da konusu yok... Yasak âşk hikâyesini, sinemada ilk kez görmüyoruz. Ama öylesine iyi geliştirilmiş bir senaryo ve çarpıcı bir sinema duygusu var ki, hikâyeyi sanki ilk kez anlatılıyormuş gibi seyrediyoruz. Céline Sciamma, böylesi güçlü bir sinemaya nasıl ulaşıyor derseniz, öncelikle sadelik geliyor aklıma ve sinemanın resim sanatıyla kardeşliğini hiç aklından çıkarmayan kadrajları... Filmin içinde gördüğümüz resimler ne kadar anlamlıysa filmin içinden gelen müzikler de o kadar anlamlı...

1. Elveda Oğlum
(Di jiu tian chang - So Long, My Son) Yönetmen: Xiaoshuai Wang

Çin'in 1982'den 2016 yılına kadar uyguladığı tek çocuk politikasının sıkıntılarını ağır şekilde yaşayan bir çiftin 30 yıla yayılan hikâyesi... Bazı yönetmenlerin sinema duygusu çok güçlüdür. Biçimci, minimalist ya da üslupçu değillerdir. Sadece hikâyenin özündeki duyguya odaklanır, bütün filmi o duygu etrafında kurup şekillendirirler. Wang, filmini, onulmaz acıların etrafında kuruyor ama derdi, duygu sömürüsü yapmak değil. Tam aksine, özellikle filmin ilk yarısında her şeye uzaktan, belirli bir mesafeden bakmamızı istiyor. Telaşsız, sakin bir anlatımla bizi “filmin kalbi”ne doğru ağır ağır taşıyor...

Filmin en sevdiğim yanlarından biri, Çin'in yakın tarihini iddiasız bir tavırla, insanların gündelik hayatı üzerinden anlatmasıydı.. Wang, dönemin fabrikalarını, çalışma koşullarını, mütevazı işçi evlerini, gündelik hayatını özenli ve sağlam bir sinemayla getiriyor karşımıza... Zaman geçtikçe arka fonda Çin'in değişimi de geliyor karşımıza. Devletçi ekonominin son günlerinden piyasa ekonomisine geçişin sancıları, işlerini kaybedenlerin isyanı ve göz yaşları, geçip gidiyor gözlerimizin önünden... Finale doğru, bir zamanların yoksul komünist ülkesinin kapitalizmle birlikte yaşadığı zenginleşme ve gelişme, daha net şekilde görülür oluyor. Filmi seyrederken sinema sanatının bir ülkenin gayri resmi belleği olduğunu düşündüm bir kez daha... Çin'in tek çocuk politikasının yarattığı sorunlar üzerine yıllardır çok şeyler duyup okudum ama açıkçası hiçbiri bu film kadar derin iz bırakmadı...