10 yıl önce 10 yıl sonra borsa

Sanırım olay sosyal medyadan yayıldı. Fotoğraflar, rakamlar, durumlar 10 yıl öncesiyle karşılaştırılıyor. Hayat ne kadar değişti, hayat bizi ne kadar yıprattı, yorumları yapılıyor. 10 yıllık karşılaştırmaları biz de finansal piyasalarda makro ekonomide sık sık kullanıyoruz. 10 yıl, eğilimde, gidişte ve hayatta belirgin fark yaratacak kadar uzun vade. Yıl yeni bitti, veriler yeni ortaya çıkıyor. Bugün bu karşılaştırmayı borsa için yapıyoruz.

Borsa için 2018 ile 2008 yıllarını karşılaştıracağız ama bunu hem ortalama fiyatlarla hem de dolar bazında yapacağız. Türkiye’de enflasyon yüksek olduğundan dolayı da 10 yıllık zaman diliminin doğru resmini vermesi açısından dolar bazında karşılaştırma yapacağız.

YENİDEN YAPILANDIRMA YARAMADI

-10 yılda neler geldi neler geçti? Bir kere borsanın kendisi yeniden yapılandı. Adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’ndan Borsa İstanbul’a döndürüldü. Türkiye çapına yayılan 400 temel eğitim okullarının adı da İMKB okulu olarak kaldı.

-Yeniden yapılanırken İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nı da bünyesine kattı. Adının İstanbul Borsası değil de Borsa İstanbul konulması ise hedef kitlenin yabancı olarak seçildiğini gösteriyor bize. Ancak yabancı oranı piyasada zaten yüksekti, daha yükselmedi, aksine düştü. Yabancı oranı yüzde 70’ten yüzde 65’e geriledi.

-Borsanın teknolojisini yenilemek için Nasdaq’ı BIST’e ortak ettik. Ama teknik arızadan dolayı BIST’in en uzun süreyle işlemlere kapalı kalmasını önleyemedik. Sonunda Nasdaq’ı da gönderdik.

PİYASA İNSANSIZLAŞTI VE ROBOTLAŞTI

-2008’de piyasa yapıcı veya likidite sağlayıcı olarak gömlekçiler ya da bireysel spekülatörler vardı. 2018’e geldiğimizde artık yok. Onların yerini daha çok algoritmik işlem yapan bilgisayarlar aldı. Piyasa giderek insansızlaştı. Aracılık sektöründe çalışanlar da azaldı. İşlemlerin yarıdan çoğu artık elektronik ortamda, internetten yapılıyor. “Manipülatörler cirit atıyor” veya “hisse senedinden önce peşinden gideceğin manipülatörünü seç” gibi yanlış sözlerin yerini bu nedenle algoritmalar veya lakabı ile herif aldı.

KURUMSAL YATIRIMCI TABANI ZAYIF

-10 yıl önce de kurumsal yatırımcı tabanı zayıftı bugün hala zayıf. Bireysel emeklilik sistemi 10 yıl önce 8 milyar liraydı, şimdi 90 milyar liraya ulaştı. Ama fonların içinde hisse senetlerinin yeri hala çok sınırlı. Bunda haklılar mı haksızlar mı tartışma konusu.

-Çünkü borsanın 10 yıllık getirisi doların getirisini yenebilmiş değil. Bitişikte yer alan verilere göre BIST Endeksi’nin ortalaması 2008’de 37.801’den 2018’de 102.011’e yükseldi ve yüzde 169.9 arttı.

-Borsa endeksinin dolar kuruna bölünmesiyle bulunan ve piyasa tarafından ‘borsa 1 dolar’ veya ‘borsa 5 dolar’ diye ifade edilen dolar bazlı endeksin ortalaması ise 2008’de 2.92 dolar iken, 2018’de 2.12 dolara geriledi. 3 dolarlık borsa indi 2 dolara. Düşüş dolar bazında yüzde 27.4’e vardı. Yani borsa son 10 yılda dolar bazında dörtte birden fazla kaybettirdi. Uzun vadeli ve riskli yatırım aracı uzun vadede bile kazandıramıyor.

-Rakamlar yıllık bazda ortalama olduğundan tam da gerçek eğilimleri ve piyasayı yansıtır. Mesela hesap 2017’de yapılsaydı zarar daha büyük çıkacaktı. 2016 için de yine zarar söz konusu. Yani ortaya çıkan zarar tablosu yıllık ortalamada sadece bir sene için geçerli değil, geriye doğru üç yıl daha gidiyor.

O MUHTEŞEM YILDA TÜRKİYE FİYATI

-Peki dolar bazlı endekse göre borsanın en iyi yılı hangisi? Elbette 2013 yılı. Büyümenin yüzde 8’e vurduğu, Türkiye’nin kredi notunun 18 yılın ardından yatırım yapılabilir düzeye çıktığı veFed'in parasal genişlemeye devam ettiği, faizlerin yüzde 5’in altına düşerek tarihi en düşük düzeyine indiği bir yıl. Gezi olayları, 18-25 Aralık baskınları, 2016’daki kanlı darbe girişimi, Amerika ile kavga henüz yok. Şehirleri ve turizmi vuran terör de, Rusya ile ilişkileri bozan uçak düşürme ve büyükelçi suikastı da yok. 2013 ortasında Fed açıklaması ile kırılma yaşanmasına, yılın sonunda siyasi istikrarsız geçirilmesine karşılık borsa böyle bir yıl için Türkiye’yi 4.11 dolar üzerinden fiyatladı. 2000’den bu yana da, 2000 yılı öncesinde de böyle bir fiyat düzeyine ulaşılamadı.

GİDECEK ÇOK YOL VAR

-Hemen belirtelim ki endeksin en yüksek düzeyine çıkması da 2013’te 5.10 dolarla gerçekleşti. O muhteşem yıldaki 4.11 dolarlık düzeyin şimdi yarısında bulunuyoruz. Daha önümüzde gidecek çok yol var. Reel sektörün yeniden yapılandırılması ve ayağa kaldırılması, yapısal reformların yapılması öncelikle kaynak, zaman ve kararlılık gerektiriyor. Sonra da büyümeyi yeniden yüzde 5’in üzerine taşımak, yerli ve yabancı yatırımcıların güvenini yeniden kazanmak gerekiyor.