Yenisey Yazıtları kime ait ve nerede? Yenisey Yazıtları tarihi, özellikleri ve önemi
Göktürk Kitabelerinden önce yapıldığı kabul edilen ve genellikle mezar taşı biçiminde dikilmiş olan Yenisey Yazıtları Türkçe damgalar ile yazılmış olan bir eserdir. Rusya'da Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Cumhuriyetleri içinden geçen Yenisey Nehri boyunca, bugüne kadar bulunmuş olan toplam 158 adet Türkçe yazıt kurgan (mezar) ve kaya taşlarından oluşan Yenisey Yazıtları kim tarafından yazıldı? Yenisey Kitabelerini yazan Türk topluluğu kimdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
İçerik olarak görece kısa olan ve gömülü olan kişilerin yaşamlarından kesitler sunan Yenisey Yazıtları önemi nedir? Yenisey Yazıtları kime ait? İşte, tüm detaylar…
Yenisey Yazıtları Nerede?
Yenisey Yazıtları; Rusya’ya ait olan Güney Sibirya’da, bugünkü Hakas ve Tuva Cumhuriyetleri içinde kalan Yukarı Yenisey vadisinde, bu ırmağa veya kollarına dökülen Tes, Tuba, Uybat, Abakan; Kemçik, Çaa Köl, Bayın Köl, Uyuk, Turan Elegest gibi akarsuların yakınlarında bulunan Köktürk harfli yazıtlardır.
Yenisey Yazıtları Tarihi
Yenisey Yazıtları tarihi konusu; kitabelerin üzerinden herhangi bir tarih bulunmadığı tartışmalıdır. Danimarkalı bir dilbilimci ve Türkolog olan Vilhelm Thomsen; Yenisey Yazıtlarındaki harflerin daha ilkel olması sebebiyle, alfabenin Yenisey bölgesine, Köktürk (Göktürk) Bengü taşlarından önce 6. veya 7. yüzyılda ulaşmış olduğu görüşündedir.
Radloff’ a göre ise yazıtlar 7. yüzyıl sonu ile 8. yüzyıl başına; P. M. Melioranski’ye göre ise 5-7. yüzyıllara aittir.
Fransız bir Türkolog olan Louis Bazin’in gerçekleştirdiği yeniden tarihlendirme çalışmalarından sonra ise Yenisey Yazıtlarını 9 ya da 10. yüzyıl ürünü kabul eden görüş yaygınlaşmıştır.
Yenisey Yazıtları Kime Ait?
Yenisey Kitabeler’ni yazan Türk topluluğu çoğunlukla Kırgızlar olarak değerlendirilse de bu konu hakkında kesin bir kayıt bulunmamaktadır. Farklı Türk boylarına ait olabileceğini belirten işaretler içeren Yenisey Yazıtları’nın; bu özelliği sebebiyle birden fazla Türk boyuna ait olduğu düşülmektedir.
Yenisey Yazıtları Özellikleri
Genellikle mezar taşı olarak dikilen bu yazıtların bazıları birkaç kelimelik, çoğu 5-10 satırlıktır. Bu yazıtlar yalın abartısız bir dille yazılmıştır. Çoğunlukla yazı sahibinin bu dünyaya doymadan ayrıldığını samimi bir dille anlattığı görülür. Yenisey Yazıtları; Orhun Yazıtlarındaki yüksek heyecan ve lirizmden uzaktır. Kullanılan yazı Orhun Yazıtlarındaki kadar gelişmemiştir. Mezarların dikiliş tarihleri tam olarak belli değildir.
Taşlarda; yazı sahibinin ölüm sebebi, dünyaya ve sevdiklerine doyamadan ayrılışı eş ve çocuklardan yani aileden ayrılmanın derin acısı, gökyüzüne, güneşe ve suya duyulan hasret anlatılır. Özellikle Sibirya’daki yazıtlarda daha duygusal bir hava vardır. Ölüm ile gerçekleşen ayrılığın verdiği keder, adeta taşa kazınmıştır.
Yenisey Yazıtları içerik olarak kısadır, esas olarak gömülülerin adlarını, yaşlarını ve yaşam boyu aktivitelerini açıklar ve metinlerde doğrudan yılı işaret eden bir açıklama olmaması gelenekseldir. Ancak, kelime özellikleri veya klan işareti Tamga aracılığıyla metinlerin hangi yılda yazıldıkları ya da dikildiklerini tahmin etmek mümkün olabilir.
Yenisey Yazıtları ile alakalı dikkat çeken bir diğer önemli husus da tüm yazıtlarda aynı yazım düzeni kullanılmış olmasıdır. Ancak rasyonel bir üslupla yazılan bu metinlerde abartı ve övünmeye yer verilmemiştir. Çoğu mezar taşı niteliğinde olup şuana kadar tespit edilebilmiş 23 yazıt mevcuttur. Ancak son çalışmalarla 130 kadar daha yazıt bulunduğu ifade edilmektedir.
Yenisey Yazıtları Önemi
Türk dil tarihinin en net verilerini oluşturan Yenisey Yazıtları; abartısız ve rasyonel bir dille yazılan belgeler olması açısından büyük bir önem taşımaktadır. Ayrıca yazıtlarda kullanılan dilin incelenmesi de Türkçe’nin o dönem için ne denli gelişmiş bir dil olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır.
