MURAT GÜRGEN / HABERTÜRK
YAZI DİZİSİ 1
Eğlence mi, tehlike mi: DRONE
Drone ithalatında dünya 6’ncısıyız
Amerikalı fizikçi Nikola Tesla’nın projesi olarak 19’uncu yüzyılda ortaya konulan, Vietnam Savaşı’nda Amerika’nın 3 bin 500 operasyonda kullandığı ‘drone’ yani insansız hava araçları (İHA), artık ‘marketten ekmek alırken’ kullanılıyor. Batı’da ‘özel hayatın ihlali’ nedeniyle şikâyet konusu olan ‘drone’ için “Yakın zamanda ünlülerin atlatamayacağı paparazzi” deniliyor. İstanbul’da iniş-kalkış sırasında 4 yolcu uçağını tehdit eden bu insansız hava araçlarının pazarıysa 1.5 milyar dolar
ESKİDEN uzaktan kumandalı otomobillerimiz vardı. Sonra ekonomik durumu iyi olanlar, çocuklarına uzaktan kumandalı uçak, tekne ve helikopter almaya başladı. Derken teknoloji ucuzladı, elektronik oyuncaklar herkesin erişebileceği fiyatlara satılmaya başladı. Günümüzün modasıysa dünyada yaygın kullanılan ismiyle ‘drone’, Türkçe karşılığıyla ‘insansız hava araçları’...
İHA’lar çocuklar için oyuncak olarak değerlendirildiğinde insana hoş geliyor. Ancak günde bin 200 yolcu uçağının iniş-kalkış yaptığı İstanbul Atatürk Havalimanı çevresinde uçurulan İHA’lar, son birkaç ayda 4 kez büyük tehlikeye neden oldu. Uçuş güvenliğinin yanı sıra ‘drone’larla ilgili meselenin Batı dünyasında tartışılan bir boyutu daha var: ‘Özel hayatın gizliliği.’ İHA’ların üzerine takılan mini kameralar evlerdeki, işyerlerindeki, bahçelerdeki özel yaşamı da korumasız kılıyor, insanlar bu tehdit karşısında kendilerini ‘çıplak’ hissettiğini dile getiriyor.
SAVUNMAYA NİYET OYUNCAĞA KISMET
İHA’lar aslında savunma sanayii ürünü olarak geliştirildi. İlk kullanım amacı, üzerine yerleştirilen kameralar aracılığıyla ordulara istihbarat görüntüsü kazandırmaktı. İHA geliştirilmesi fikri aslında önceki yüzyıllara kadar uzanıyor. Nikola Tesla’nın 1898’de aldığı ve teleotomasyon diye tanımladığı insansız hava aracı patenti, bugünün teknolojisinin temellerini oluşturan prensiplerden biri olarak nitelendiriliyor.
İHA’ların harekât ortamında ilk ciddi kullanımıysa Vietnam Savaşı’yla özdeşleştiriliyor. ABD ordusu, Vietnam’da İHA’larla 3 bin 500 operasyon düzenledi. Kuzey Kore’nin nükleer silahlanmasını Global Hawk tipi İHA ile takip eden ABD, Japonya depremi sonrasında Fukuşima Daiçi Nükleer Santralı’nda hasar tespitini de İHA ile yaptı.
Zaman içindeyse silahlı İHA’lar geliştirildi. Bu kez ordular düşman tesislerine yönelik saldırılarında insan zayiatı vermemek için İHA’larla saldırı dönemini başlattı. Ve gün geldi, üzerine kamera takılı İHA’lar alışveriş merkezlerinde satılmaya başlandı.
MAKET YAPAR GİBİ
Kısaca ‘DIY’ (Do it yourself- Kendin yap) tipi helikopterler uygun fiyatlarıyla maket meraklılarını dahi cezbetti. Dört pervaneli helikopter (quadcopter) tipi İHA’ların düşme riskini azaltması, acemi pilotları da işin içine çekti. 2010’da piyasaya çıkan Parrot, sadece 2 yılında 300 bin satış rakamına ulaştı. Her geçen gün İHA kullanıcılarına yenileri eklendi. Düğünlerde, açılışlarda kimi zaman yetkin, çoğu zamansa bilinçsiz kullanıcılar tarafından uçurulan İHA’lar can güvenliğini tehlikeye atmaya başladı. İHA’ların terör örgütleri tarafından saldırı amaçlı kullanılması riski de güvenlik güçlerinin korkulu rüyası oldu.
İNSANSIZ SAVAŞ UÇAĞI
İHA teknolojisi yerinde durmuyor, büyük bir hızla gelişiyor. Örneğin Boeing insansız savaş uçağı üzerinde çalışma yürütüyor. Projelendirilen uçağın, 3 bin 900 kilometre menzile sahip olması, 50 bin feet irtifaya ve saatte 2 bin 400 kilometre hıza ulaşması hedefleniyor. ABD Hava Kuvvetleri şimdiden 6 uçaklık sipariş vermiş durumda.
İHA İLE KARGO VE İNTERNET
İHA’ların günlük yaşamda kullanımına yetişebilmek mümkün değil. Bir bakıyorsunuz, askeri amaçla kullanımında Usame bin Ladin’in Pakistan’da gizlendiği yeri tespit ediyor; bir bakıyorsunuz, Amazon gibi dev bir ticari şirket tarafından ‘kargo’ amaçlı kullanılmaya başlanacağı duyuluyor. Hatta paket servislerinin provaları dahi yapılıyor. Almanya’da Deutsche Post şirketi nehir üzerinden ilk taşımacılık deneyini ilaç taşıyarak yaptı. Facebook ve Google gibi şirketler de bu yolda ilerliyor. İnterneti bulunmayan alanların üzerinde güneş enerjisiyle çalışan İHA uçurarak, bu alanlara internet servisi sağlamayı planlıyorlar.
PAPARAZZİ İHA’LAR
Uzaktan kumandayla kullanılan, gelişmiş sensör ve kameralarla donatılan İHA’lar, artık önlerine çıkan engellerden rahatlıkla kurtulabiliyor. İntel’in RealSense teknolojisi ile donatılan İHA’lar, yüz tanıma teknolojisini kullanarak kapıları açıyor veya telefonların kilidini kaldırıyor. Makineler arası iletişim ve giyilebilir cihazların hayatımızın her alanına girmesiyle insanlar İHA’ların hedefi haline gelebilecek. Paparazziler de teknolojiyi yakalamanın peşine düşerken, İHA’lar artık sinema ve müzik dünyasının yıldızlarının yeni kâbusu olmaya aday gösteriliyor. Lady Diana, peşine motosikletle takılan paparazzinin kurbanı olmuştu. Ünlüleri İHA’ların ‘kovalayacağı’ günlerin yakın olduğu belirtiliyor.
İSTANBUL Atatürk Havalimanı’na iniş yapan pilotların başı, kuş sürülerinin ardından ‘drone’ olarak adlandırılan insansız hava araçlarıyla (İHA) dertte. Üzerine kamera takılı İHA’larla uçakların iniş ve kalkış görüntülerini çekerek sosyal medyada paylaşmaya merak saranlar, hava trafiğini engellemekle kalmıyor, yüzlerce kişinin yaşamını da tehlikeye atıyor. Haklarından bu nedenle dava açılanlarsa doğrudan İHA’larla ilgili bir yasa olmadığı için Türk Ceza Kanunu çerçevesinde yargılanıyor. Bu sorunu Türkiye gibi yaşayan pek çok ülke, amatör İHA kullanıcılarını ‘düzen’ altına alabilmek için çareler arıyor.
DÜNYADAKİ ‘DRONE’ PAZARI 1.5 MİLYAR $
İHA satışları tüm dünya pazarlarında patlama yaptı. Geçen yıl toplam 1.5 milyar dolarlık (3.9 milyar TL) İHA satışı gerçekleştirildi. Pazarın 2024 yılında 12 milyar doları (31 milyar TL) aşacağı tahmin ediliyor. İngiltere yüzde 33.9’luk payıyla dünyanın 1 numaralı İHA ithalatçısı konumunda. Ardından Hindistan, İtalya, Azerbaycan, Almanya geliyor. Türkiye yüzde 6.2’lik payla en fazla İHA ithal eden 6’ncı ülke. Bu verilere amatör ve profesyonel amaçlı tüm İHA’ların satış değerleri dahil edilmiş durumda. 2024 yılında 12 milyar dolarlık İHA pazarının 3 milyar dolarlık kısmının ‘tüketici ürünü’ olacağı tahmin ediliyor. Profesyonel kullanım bakımındansa askeri-sivil kullanım yaygınlığının değişeceği tahmin ediliyor. Buna göre, sivil kullanım askeri kullanıma göre çok daha hızlı şekilde ilerleyecek ve 3 kat artacak.
SHGM’DEN İHA TALİMATI
TÜRKİYE’de İHA’ların kullanımına ilişkin ilk düzenleme, 2013 yılında Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün (SHGM) yayımladığı İHA Talimatı’yla yapıldı. Ancak model uçaklar, hobi amaçlı ağırlığı 4 kilogram, hızı 50 kilometreden az ve irtifası yerden 100 metreden az olan İHA’lar talimatın kapsamı dışında bırakıldı.
Bu sınırların altındaki küçük İHA’lar için henüz yasal bir düzenleme yok. Sınırı aşan İHA’ların kullanımı içinse ‘pilot lisansı’ ve ‘uçuş izni’ zorunluluğu getirildi. Atatürk Havalimanı’nda uçakların güvenliğini ve yolcuların hayatını tehlikeye atan İHA olaylarından ikisi mahkemeye taşındı. Amatör İHA kullanıcılarının, havaalanına iniş ve kalkış yapan uçakların videolarını İHA ile çektiği ve Youtube’da yayınladığı belirlendi. Bu kişiler hakkında Türk Ceza Kanunu çerçevesinde ‘trafik güvenliğini tehlikeye sokma’ ve ‘uçuş emniyetini tehlikeye sokma’ suçlamasıyla 6 yıla kadar hapis istemiyle dava açıldı.
ANKARA VALİLİĞİ’NDEN İHA GENELGESİ
ANKARA Valiliği’yse Türkiye’de bir ilke imza atarak İHA Genelgesi yayımladı. Genelgede, başkentin hava sahasında sivil İHA’ların zaman zaman askeri güvenlik bölgeleri ve milli güvenlik bakımından hassasiyet arz eden kurum ve kuruluşlar üzerinde izinsiz olarak uçtukları, fotoğraf ve film çektikleri yolunda bilgilerin valiliğe intikal ettiği belirtildi. Genelgeyle, emniyet ve jandarmadan, izinsiz İHA uçuran amatörlerin tespit edilmesi halinde, uçuşları engellemesi durumunu tutanağa bağlayarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne suç duyurusunda bulunulması istendi.
YAZI DİZİSİ 2
HAYAT DA KURTARIYOR ENDİŞE DE YARATIYOR
Savunma ve istihbarat alanında kullanılmaya başlanan ancak günümüzde bir eğlence aracı haline gelen ‘drone’lar, terör korkusuna neden olsa da evinden çıkıp kaybolan ve 3 gün aranan Alzheimer hastası Guillermo DeVenecia’nın (82) bulunmasına da yardımcı olabiliyor. ABD ve Japonya, her şeye rağmen ‘drone’lara uçuş kısıtlaması getiriyor: 150 metrenin üzerine çıkamayacak ve havaalanlarından en az 9 kilometre uzakta uçacak
DRONE’ların, yani insansız hava araçlarının (İHA) gelişigüzel uçurulmasını önleyecek ya da kullanımını kurallara bağlayacak kanuni düzenleme sıkıntısı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yaşanıyor. Bazı ülkeler İHA uçuşlarına getirilecek sınırlamaların boyutunu tartışırken, her şeye rağmen İHA’ların ve kullanıcılarının yaygınlaşmasını teşvik eden Japonya gibi ülkeler de var. Dünya gündemine gelen İHA vakalarından dikkat çekici olanları ve farklı ülkelerin ‘drone’lar konusundaki düzenlemeleri şöyle:
KORSAN MAÇ YAYINI
İngiltere’de 43 yaşındaki Nigel Wilson, kamera kaydı yapabilen kişisel bir İHA ile futbol stadyumlarının üzerinde çekim yaparak, golleri daha önce hiç görülmemiş bir açıdan yayınladı. Bu denemenin milyarlarca dolar değerindeki Premier Lig yayınları üzerinde tehdit oluşturup oluşturmadığı tartışılmaya başlandı. Konu yargıya taşındı. İHA’nın sahibi Nigel Wilson, 20 önemli maçı kaydetmesi nedeniyle mahkemeye çağrıldı.
MARATONDA YASAK
2015 Boston Maratonu’nu düzenleyen komite, güvenlik nedeniyle bu yıl maratonda İHA uçurmayı yasakladı. Boston Maratonu 2013’te terör saldırısına hedef olmuştu. Bitiş çizgisine 200 metre kala iki ayrı patlama yaşanmış, 3 seyirci hayatını kaybederken 264 kişi yaralanmıştı. Maraton Komitesi, güvenlik önlemleri konusunda Boston Polis Departmanı ve insansız hava araçları üreten DroneShield firmasıyla birlikte çalıştı. DroneShield, 20 Nisan’da koşulan maratonda, izinsiz uçan İHA’ları tespit etmek için akustik sensörlere sahip bir sistem kurdu.
ABD’DE SINIR 150 METRE
‘Drone’ ile ilgili yasal düzenleme konusunda ilk adımı ABD attı. ABD Federal Havacılık Yönetimi’nin (FAA) tasarısına göre; ticari sınıftaki İHA kullanımında pilot lisansı zorunlu hale gelecek. 25 kilogramdan hafif, kolay uçurulabilen İHA’lar sadece gündüz uçurulacak ve en fazla 150 metre yükseğe çıkabilecek. Üreticilerin ‘drone’lara otomatik olarak 150 metre sınırı getirmesi zorunlu olacak. İHA’lar hava trafiğini tehdit edecek yüksekliğe çıkamayacak. Kullanıcılar uçurdukları İHA ile göz temasını kaybetmemek zorunda olacak. Bu düzenlemelerin İHA ile paket servisi yapmayı planlayan şirketleri nasıl etkileyeceğini zaman gösterecek.
LORDLAR KAMARASI DEVREDE
İngiltere de İHA düzenlemesi konusunda öncü ülkelerden. İHA’ların yarattığı tehlikeler Lordlar Kamarası’nda uzun uzun konuşuldu. İHA’ların sivil havacılık veri tabanına kayıt edilmesi gündeme geldi. Uygulamayla İHA sahipleri uçuş yapabilmek için sivil havacılık veri tabanında oturum açmak zorunda kalacak. Böylece yetkililer, konum bilgisi gönderme, lojistik, uçuş süreleri, kamu şikâyetleri ya da yaralanma gibi durumlarda hangi kullanıcının hangi İHA ile uçuş yaptığını kayıtlarından bulabilecek. Özellikle endüstriyel ve askeri casusluk girişimlerini önlemek amacıyla, İHA’ların günlük uçuş planlarını ve kimlik numaralarını otomatik olarak belirleyecek bir sistemin de kurulması düşünülüyor.
AB’DEN RİGA DEKLARASYONU
Avrupa Birliği (AB) İHA kullanımına kısa süre önce Riga Deklarasyonu ile düzenleme getirdi. Deklarasyonda, İHA pazarının hızla geliştiğine, ancak aynı zamanda güvenlik ve özel hayatın korunması bakımından sorunlarla karşılaşıldığına dikkat çekildi. Bu nedenle İHA ile sunulacak hizmetlerle Avrupalıların büyük önem gösterdiği güvenlik ve mahremiyet ilkeleri arasında denge kurulması gerektiği belirtildi. İHA kullanıcılarının tüm eylemlerinden ‘sorumlu’ olmaları, İHA ile sunulacak hizmetler konusunda da kamuoyu onayının gerektiği vurgulandı.
JAPONYA ENGELLERİ KALDIRIYOR
Japonya’da İHA’lar çiftçilik amaçlı olarak da kullanılıyor. Hatta Başbakan Shinzo Abe, tarım sektörüne hız kazandırma amaçlı düzenlemeler üzerinde çalıştıklarını açıkladı. Kurulan Robot Devrimi Gerçekleştirme Komitesi, mevcut düzenlemeleri inceleyip İHA sektörünün önündeki yapısal engelleri kaldırmakla görevlendirildi. Oluşturulan bir diğer komiteyse İHA’ların büyük şehirlerin yaşamına sağlayacağı katkılar üzerinde çalışıyor. Kısıtlayıcı tek düzenleme, 150 metre irtifanın altında ve havaalanlarından en az 9 kilometre uzakta İHA’ların uçması.
YAŞLI ADAMI ORMANDA BULDU
ABD’nin Wisconsin Eyaleti sınırları içindeki Fitchburg kasabasında, 82 yaşındaki Alzheimer hastası Guillermo DeVenecia kayboldu. Arama ekipleri, uzman köpekler ve gönüllüler ordusunun çabaları 3 gün boyunca sonuç vermedi. Olayı duyan David Lesh, spor aktivitelerinde kullandığı kameralı İHA’sıyla bölgeye gitti. İHA havalandıktan 20 dakika sonra, yaşlı adamın yakınlardaki bir fasulye tarlasının içinde dolaştığı tespit edildi ve ailesine teslim edildi.
KKTC’DE 13 BİN TL CEZA
KKTC de yasal düzenleme konusunda öncü ülkeler arasındaki yerini aldı. Yapılan düzenlemeye göre; izinsiz veya uzaktan kumandalı kameralı İHA uçuranlara 12 bin 560 TL para cezası kesilecek. Bu cezayı ödemeyenler 3 ay hapis cezasına çarptırılacak. Yasak bölgeler arasında askeri alan ve bölgeler, devlet binaları, tesisleri, havalimanı yer alıyor.
BEYAZ SARAY’DA 2 KEZ KORKUYA NEDEN OLDU
BU yılın ocak ayında ABD Başkanı Barack Obama ve eşi Michelle Obama’nın Hindistan gezisinde olduğu günlerde Beyaz Saray’ın güneydoğu tarafına bir drone düştü. Bu olaydan 4 ay sonra arkadaşından ödünç aldığı dört pervaneli helikopterin kontrolünü kaybeden bir ABD vatandaşının kullandığı İHA, Beyaz Saray’ın yakınındaki Lafayette Parkı’nın çimlerine çakıldı. Olay istihbarat birimlerini ayağa kaldırdı. 30 metre irtifada uçan ve çakıldıktan sonra Beyaz Saray’daki özel birliklerin yüreğini hoplatan İHA’yla ilgili soruşturma başlatılsa da vatandaşa bir ceza verilmedi. Her iki olay İHA’ların terör eylemlerinde kolaylıkla kullanılabileceği endişesini çarpıcı biçimde ortaya çıkardı.
TÜRKİYE MEVZUATINDAKİ YASAKLAR
TÜRKIYE mevzuatında, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün (SHGM) yayımladığı talimat dışında, İHA uçuşlarıyla ilgili doğrudan bir yasa yok. Bu nedenle mahkemeler, İHA’larla ilgili davalarda farklı kanunlardaki maddeleri değerlendirme yoluna gitti. İşte İHA kullanıcılarının karşısındaki o maddeler:
FOTOĞRAF ÇEKMEK: Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun “Yasaklar” başlıklı 93. maddesine göre; “fotoğraf çekme yasağı olan yerlerin fotoğrafını çekmek”, “herhangi bir madde veya nesneyi çekmek veya uçağı nizami kullanılma şeklinin dışında taşımak”, “silah, cephane, her nevi harp malzemeleri, patlayıcı, yanıcı, tahrip edici ve aşındırıcı madde, zehirli gaz, nükleer yakıt, radyoaktif madde, can ve mal güvenliği yönünden tehlikeli olduğu saptanmış her nevi katı, sıvı ve gaz halinde madde taşımak”, “görülen hizmetin ve içinde bulunulan durumun gerektirdiğinin dışında yayın ve haberleşme yapmak” yasak.
GECE UÇUŞU: Çok Hafif Hava Araçları Yönetmeliği’nin “Uçuş Şartları” başlıklı 5. maddesinde “motorlu çok hafif hava araçlarının Sivil Havacılık birimince önceden izin verilmiş hava sahasında, gündüz görerek uçabilecekleri, çok hafif hava araçlarında akrobasi yapılamayacağı, şehir-kasaba ve diğer yerleşim bölgeleri ile açık hava toplantıları üzerinden özel izin alınmaksızın uçuş yapılamayacağı, havaalanı trafik bölgesinde-kontrol bölgelerinde, terminal kontrol sahalarında ya da bu tür bölgelerde izin alınmaksızın uçuş yapılamayacağı, yasak ve girilmesi sınırlı bölgeler üzerinde o bölgelerin sorumlularından izin alınmaksızın uçuş yapılamayacağı” belirtiliyor.
ASKERİ BÖLGELER: Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu’nun 21. maddesi, “Askeri güvenlik bölgesi olarak tespit edilen, TSK’ya ait kışla, kıta, karargâh, kurum, ordugâh gibi tesislerin fotoğraf ve filminin çekilmesini, harita, resim ve krokisinin yapılmasını, not alınmasını veya harita uygulaması gibi faaliyetlerde bulunulmasını, bölgenin savunma ve güvenlik tedbirlerini aksatacak, bozacak ve açıklayacak cihazlar kullanılmasını, bu amaçla görevlendirilmiş olanlar ile ilgili birlik komutanlığı tarafından izin verilmiş olanlar dışındakilere yasaklıyor. ,
KİŞİSEL HAKLAR: Türk Ceza Kanunu’nun 179. maddesinde, “hava araçlarının kişilerin hayat, sağlık veya mal varlığı açısından tehlikeli olabilecek şekilde sevk ve idaresi” halinde hapis cezası öngörülüyor.
