Kısır yapıyor!
Doç. Dr. Gökhan Özışık, endokrin bozucular ve korunma yöntemleri hakkında bilgi verdi
Oyuncak, temizlik maddesi, şampuan, ambalaj ve günlük yaşamda sık kullandığımız pek çok üründe yer alan kimyevi maddeler çocuklarda gelişme geriliği, hiperaktivite, obezite; yetişkinlerde ise kısırlık ve çeşitli kanser türlerine neden olabiliyor. Bunun başlıca nedenleri arasında içeriklerindeki “endokrin karıştırıcı/jammer” olarak adlandırılabilecek hormon bozucu maddeler yer alıyor.
Tüm vücut dengesini alt üst ediyor
İnsan sağlığı ve neslinin devamı metabolizma, büyüme-gelişme, zihinsel fonksiyonlar, bağışıklık sistemi ve üreme için hayati rolleri bulunan hormon ve benzeri sinyal taşıyıcı maddelerin kusursuz çalışmasına bağlıdır. Endokrin ve nöroendokrin sistemler olarak bilinen ve vücut içinde bir noktadan diğerine sinyal ileten ağlarda herhangi bir sebeple karışıklığa yol açan kimyasal maddelere ise “endokrin karıştırıcı” adı verilmektedir. Radyofrekans iletiminin bozulmasına yol açan “jammer”lara benzetebilecek bu maddeler moleküler düzeyde sinyal taşıyıcı maddeleri algılayan sabit sensörleri geçici olarak köreltmek ya da bu sensörleri kandırarak aşırı uyarmak suretiyle etki gösterir.
Yaşamsal kodları yani DNA’yı etkiler
Hormon ve benzeri moleküller dolaşımda genellikle bir kargo proteinine bağlı halde taşındıklarından bu proteinlerin yapısını ve miktarını değiştiren kimyasal maddeler de sinyal iletimini bozabilir. Diğer taraftan, bazı kimyasal maddeler ise hormonların üretimi ya da aktive/deaktive olmasına karışarak endokrin sistemlerde arızaya yol açabilmektedir. Bazı sensörler ise sabit değil de hareketli olduğundan bağladıkları hormonları (sensör-hormon ilişkisi birleşen lego parçalarına benzer) doğrudan DNA’ya taşımak suretiyle bu moleküllerin yaşamsal kodlara erişmesini sağlayabilmektedir.
Günlük yaşamda sıkça karşılaşıyoruz
Bir hayvana ait hormon başka bir hayvan türüne toksik etki gösterebileceği gibi bitkisel hormonlar da farklı yollardan insan ve hayvanlara ulaşarak istenmeyen etkilere yol açabilir. İlaç endüstrisince üretilen sentetik hormonlar, kimya endüstrisinde kullanılan kimyasal ajanlar ve yan ürünler de endokrin sistemleri bozabilmektedir. Gelişme geriliği, dikkat dağınıklığı, hiperaktivite, entellektüel becerilerde azalma, erken ya da geç ergenliğe girme, obezite, iştahsızlık gibi yeme davranış bozuklukları, sperm sayı ve kalitesinde bozukluk-kısırlık, tiroid hormon yetersizliği, iskelet anormallikleri, yorgunluk, sık hasta olma, erken yaşlanma ve hatta bazı tür kanserlerle ilişkili olduğundan neredeyse çoğu bilim adamının şüphe duymadığı bu kimyasal ajanlara akla gelebilecek her ortamda, kullanılan çoğu malzemede (ambalaj, boya, oyuncak vs) ve hatta gıda maddelerinde (zirai kalıntılar, katkı maddeleri vs) rastlamamak/maruz kalmamak neredeyse imkansızdır.
Bu maddelere dikkat!
Tanımlanmış bine yakın endokrin bozucu arasında; ev ortamında bulunanlar aletler, yapı/izolasyon malzemeleri, mefruşat, mobilya ve temizlik ürünleri, kozmetikler, şampuan, losyon ve sabun gibi kişisel bakım ürünleri, gıda katkı maddeleri, plastik ve lastik ürünleri, haşere ve böcek öldürücüler, dezenfektanlar ve antimikrobik ürünler, tutkal, boya, ahşap ürünlerinde kullanılan yüzey koruyucular, çözücüler, alev almayı önleyecek kimyasallar, metalurjide kullanılan ürünler, fitoöstrojenler, flavinoidler, fenolik asitler ve hastane ortamında özellikle laboratuvarda kullanılan kimyasallar sayılabilir.
Alınması gereken önlemler
1) Bu kimyasal maddelere karşı bilinç daha çocukluk döneminde verilecek eğitimle artırılmalı
2) Hava, su kaynakları, bitki örtüsü ve yaşam alanlarımızdan uzakta dahi olsalar başka canlıların doğal ortamlarının korunmasına (endüstriyel atıkların filtrelenmesi gibi) özen gösterilmeli
3) Çocuk sahibi olmayı planlayan çiftlere, hamileler ve yeni annelere eğitim verilmeli
4) Dayanıklı tüketim malzemeleri, ev ortamında kullanılan ürünler alınırken bilinçli davranılmalı
5)Sebze ve meyvelerin tarımsal ilaçlardan arınmış olmasına özen gösterilmeli, gerekli durumlarda evdeki musluklarda filtre kullanılmalı
6) Gıda maddeleri ile temas halinde olan plastik ve benzeri petrokimyasallardan üretilmiş kaplar, ambalajlar bilinçli seçilmeli
7) Cam şişede sular tercih edilmeli
8) Kaynağı ve içeriği bilinmeyen bitkisel karışımlar sağlık profesyoneline danışılmadan tüketilmemeli, bilinmeyen mantarlar toplanıp yenmemeli
9) Bebek ve çocukların normal gelişim gösterip göstermedikleri mutlaka izlenmeli
10) Erken veya geç ergenlik belirtisi gösteren, hızla ve aşırı kilo alan çocuklar hekim muayenesinden geçirilmeli
11) Şüpheli gölet ve su birikintilerine yüzmek ve serinlemek amacıyla girilmemeli
12) Kullanılmayan deterjan, temizlik sıvıları ve ilaçlar (Örneğin doğum kontrol hapları, hormon içeren ilaçlar) lavabo, klozet gibi alanlara dökülmemeli
13) Sinek kovucu olarak doğal uçucu yağlar (lavanta, okaliptus, limon, nane gibi) tercih edilmeli
