İnsanlığın utanç tablosu: 'İnsan Hayvanat Bahçeleri'nin korkunç tarihi

*"Dünyanın En Büyük Doğal ve Ulusal Merakı" — Barnum'un Joice Heth reklamı, 1835 (Fotoğraf Wikimedia Commons'tan alınmıştır)

1835 tarihli bir posterde şunlar yazıyordu:

"Dünyanın En Büyük Doğal ve Milli Merakı"

Bu, nadir bir hayvan türünün ya da yeni bir Dünya Harikasının reklamı değil, bir kadının reklamıydı: Joice Heth adında siyahi bir kadın!

PT Barnum'un 11 Ağustos 1835'te New York City'de Joice Heth'i sergilemesi ilk 'insan sergilerinden' biri oldu. Barnum, Heth'i George Washington'un babası Augustine Washington'un 161 yaşındaki eski kölesi olarak tanıttı.

George'u bebekken giydiren ve onu büyüten ilk kişinin kendisi olduğu söyleniyordu. (Barnum'un iddialarının hiçbiri doğru değildi.)

Açılış gününde insanlar Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk Başkanını yetiştirdiğine inandıkları kadını görmek için sıraya girdiler. Sergi çok sayıda ziyaretçinin ilgisini çekti ve halk adeta akın etti. Kısa süre sonra çok daha fazlası ardı ardına yapıldı. Çok daha ilgi çekici olarak insanlığın acımasız yüzünü gösteren 'İnsan Hayvanat Bahçeleri' düzenlendi.

18. ve 19. yüzyıllar Avrupa seferlerinin yapıldığı dönemlerde yapılan keşiflerin amacı esas olarak bölgeleri ilhak etmek ve yeni ticaret alanları bulmaktı, ancak bu arada birçok başka keşif de yapıldı. Afrika'yı, Asya'yı, Güney Amerika'yı ve Avustralya'yı ziyaret eden insanlar, farklı görünüşlü insanlar, benzersiz diller ve ilginç geleneklerle ilgili canlı hikayelerle geri döndüler.

*1958'de Belçika'nın Brüksel kentindeki Dünya Fuarı'ndaki İnsan Hayvanat Bahçesi. Fotoğrafta bir Senegal köyünün yeniden inşası görülüyor (Fotoğraf Wikimedia Commons'tan alınmıştır)

Ama ne yazık ki gördükleri şey çeşitliliğin güzelliği değil, kârdı. Böylece bu bölgelerden binlerce yerli, finansal kazanç için sömürülmek üzere Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne getirildi.

*New York City'deki Coney Adası İnsan Hayvanat Bahçesi'nde daire şeklinde oturan Filipinlileri izleyen bir kalabalık, 20. yüzyılın başları (Kaynak: Rare Historical Photos)

Yerliler şüpheli koşullar altında memleketlerinden getirildi. Bazıları iş ve daha iyi bir yaşam vaatleriyle kandırıldı ama birçoğu satın alındı, aldatıldı ve köleleştirildi.

Onların 'doğal ortamları', tutuldukları kapalı alanlarda yeniden yaratıldı. Genellikle (sonbahar ve kış aylarında bile) giyecekleri kıyafetleri giydiler ve geleneklerini ve yaşam tarzlarını sergilediler.

Sert hava koşulları, hastalıklar ve kötü yaşam koşulları çoğu zaman yerlileri zayıf ve hasta yapıyordu. Sonuçlardan ölenler Hayvanat Bahçesi bahçelerine gömüldü.

*İnsan Hayvanat Bahçesi için Almanca yazılmış bir reklam posteri. Çevirisi şu anlama geliyor: "New Holland Kızılderili orman adamlarından oluşan meraklı, yaşayan bir toplum." “New Holland” Avustralya'nın eski adıydı. CA. 1831–1834 (Kaynak: Wikimedia Commons)

Paris, Hamburg, Londra, Milano, Chicago, Antwerp, Barselona gibi büyük şehirleri gezen sergileri milyonlarca kişi ziyaret etti. Hatta bazı şehirlerin kendi kalıcı İnsan Hayvanat Bahçeleri bile vardı.

Bu arada köleleştirilmiş insanlar travma ve kötü muameleden acı çekiyorlardı. Sadece sahipleri tarafından değil, ziyaretçiler tarafından da zalimce ve aşağılayıcı muameleye maruz kaldılar. Seyirciler sıklıkla yetişkinlerle dalga geçiyor ve onlara hakaret ediyordu.

Ayrıca kapalı alanlarda dolaşan çocukları da besliyorlar.

*İnsan Hayvanat Bahçesi - ziyaretçiler onu beslerken kapalı bir alanda yürüyen genç bir Afrikalı kız, 1958, Brüksel, Belçika (Fotoğraf Rare Historical Photos'tan alınmıştır)

*İnsan Hayvanat Bahçesi'nin bir parçası olarak bir tahta kütüğe bağlanmış genç bir Filipinli kız, Coney Adası, New York, 1906 (Kaynak: Rare Historical Photos)

1883'te Amsterdam'ın, Surinamlı yerlilerin tanıtıldığı kendi Uluslararası Sömürge ve İhracat Sergisi vardı. Üç yıl sonra benzer bir sergi İspanya'da Filipinler yerlilerini sergiledi.

1889 Paris Dünya Fuarı'nda 400 yerli halk sergilendi. 'Sergiyi' 28 milyon kişi ziyaret etti.

Şimdiye kadarki en büyük İnsan Hayvanat Bahçesi, 1904 St. Louis Dünya Fuarı'nda sunuldu. Fuarda Japonya'daki Ainu halkından Güney Amerika And Dağları'nda yaşayan Patagonyalılara kadar binlerce "egzotik yerli" sergilendi.

*Ota Benga'nın resimleri. İlk resimde Benga'nın dolgulu dişleri görülüyor. İkinci resimde New York Bronx Hayvanat Bahçesi'nde bir maymun ona tutunuyor (Görüntüler Wikimedia Commons'tan alınmıştır)

1906'da New York'un Bronx Hayvanat Bahçesi'nde Kongolu genç Ota Benga, maymunlarla birlikte bir kafeste sergilendi.

Her gün binlerce kişi Benga'yı görmeye geliyor ve çoğu zaman onunla dalga geçiyordu. Kendisi evrimsel olarak insanlardan çok maymunlara daha yakın olduğunu gösteren 'Kayıp halka' olarak etiketlendi. Benga'nın daha 'vahşi' görünmesi için dişleri törpülendi ve hayvanat bahçesi sahipleri onun 'yamyam' reklamını yaptı.

Aynı yılın Eylül ayında The New York Times genç adam hakkında bir haber yazdı. Eserin yayımlanmasından birkaç gün sonra Benga'nın sergisi kapatıldı. Ve birkaç yıl sonra serbest bırakıldı.

Ne yazık ki serbest bırakıldıktan altı yıl sonra Amerika'daki hayata uyum sağlayamayan sıkıntılı adam 20 Mart 1916'da intihar etti.

*"Gardiyan onu zaman zaman serbest bırakıyor" — New York Times'ın Ota Benga'nın Bronx Hayvanat Bahçesi'ndeki maymunlarla kafeste tutulduğu haberi, Eylül 1906 (Fotoğraf Rare Historical Photos'tan alınmıştır)İnsan Hayvanat Bahçelerindeki insanlık dışı uygulamalar bir asırdan fazla sürdü. Bu süre zarfında Afrika'nın her yerinden insanlar, Filipinler, Hintliler, Eskimolar ve daha birçok bölgeden yerliler kafeslere konuldu ve sömürüldü.

Beklendiği gibi, bu korkunç uygulamanın tutuklu insanlar üzerinde bıraktığı sonuçlar çok büyüktü. Aileler parçalandı, hayatlar yok edildi, yıllar çalındı.

Son İnsan Hayvanat Bahçesi, 1958'de Belçika'nın Brüksel kentinde düzenlenen Dünya Fuarı'nda sunuldu. Sadece 11 yıl sonra, 16 Temmuz 1969'da ilk insan aya ayak bastı.

İnsan hayvanat bahçesinde yaşayan Ota gibi ünlü diğer yıldız Saartjie Baartman’diydi ve "Hottentot Venus" olarak tanınıyordu.

*Sarah "Hottentot" Baartman'ın 1800'lerden fotoğrafı

Güney Afrikalı bir kadın olan Hottentot Venus, iri kalçaları ile dikkat çekici bulunuyordu. Bu nedenle neredeyse çıplak olarak sergileniyordu.

Kaynak: The New York Times, BBC, Ferris State University, Livingstone Online ve Lapham 's Quarterly