Hint Okyanusu'ndaki tsunami felaketinin 20. yıl dönümü: Felaket nasıl yaşandı?
20 yıl önce bugün meydana gelen Hint Okyanusu'ndaki tsunami, hem boyut hem de verdiği hasar anlamında hala şimdiye dek yaşanmış en büyük doğal felaket.
BBC
20 yıl önce, 26 Aralık'ta şimdiye kadar kayıtlara geçmiş en büyük depremlerden biri meydana geldi. 9,1 büyüklüğündeki sarsıntının merkez üssü Sumatra Adası'nın batısıydı. Deprem Hint Okyanusu etrafındaki toplulukları tamamen silip süpüren dev bir tsunamiye neden oldu.
Hem Hint Okyanusu tsunamisi hem de Noel tsunamisi diye adlandırılan felaket, Birleşmiş Milletlere göre yaklaşık 230 bin kişinin ölümüne yol açtı. Ölenler arasında 9 bin yabancı turist de vardı. Felaket 14 ayrı ülkede ölümlere neden oldu.
Tsunami Değerlendirme Koalisyonu'nun yayımladığı verilere göre ise en az 275 bin kişi ölürken, çok sayıda kişi de kayboldu.
Ölümcül dalgalar
PA Media
Ölümcül tsunamiye dair ilk uyarı işaretlerinden biri kıyı boyunca suyun çekilmesiydi. Sahil ve deniz yatağındaki yüzlerce metrelik bir alan açığa çıktı.
Depremden 30 dakikadan kısa süre sonra, dev dalgalar Kuzey Sumatra ve Hindistan'ın Nicobar Adalarını vurmaya başladı. İki saat içinde dalgalar Hindistan'ın güneyine, Sri Lanka'ya ve Tayland'a ulaştı. Yedi saat içinde de Afrika Boynuzu bölgesini vurdu.
Felaketin yol açtığı maddi hasarın 10 milyar dolara yakın olduğu tahmin ediliyor.
Tsunami nedir?
Tsunami Japonca Tsu (liman) ve nami (dalga) kelimelerinin birleşiminden oluşuyor.
Tsunami, depremden kaynaklanan enerjinin deniz yatağını dikine birkaç metre yerinden oynatıp, yüzlerce kilometrekarelik alandaki suyu harekete geçirmesiyle oluşuyor.
Birleşmiş Milletler tsunamileri "sıklıkla sudan duvarlar gibi gözüken, kıyılara saldırabilen ve saatlerce tehlikeli olabilen dalgalar" diye tanımlıyor.
Kıyıya ilk ulaşan dalga hep en büyüğü olmayabiliyor. 2004'teki Hint Okyanusu tsunamisinde en büyük dalga ikincisiydi, 1964'teki Alaska tsunamisinde ise en büyük dalga dördüncüydü.
Tsunamilere depremler, toprak kaymaları ve yanardağ patlamaları neden olabiliyor.
Tsunami uyarısı
1896 gibi erken bir dönemde, 22 binin üzerinde insanı öldüren Sanriku tsunamisinden sonra, tsunamileri sismik faaliyetlerle ilk ilişkilendirenler Japonlar oldu.
1923'te herhangi bir ülkede tsunami uyarısı yapma teknolojisi yokken, sismolog ve Hawaii Volkan Rasathanesi'nin kurucusu Thomas Jaggar, Doğu Rusya'daki Kamçatka depreminden sonra tsunami ihtimalinden bahseden ilk bilim insanıydı.
1941'de dünyanın ilk tsunami erken uyarı sistemi Japonya'nın Sendai kentinde kuruldu.
Getty
ABD hükümetinin ilk Tsunami Alarm Merkezi, 1949'da Honolulu Jeomanyetik Rasathanesi'nde kuruldu. Daha sonra da Büyük Okyanus Tsunami Uyarı Merkezi'nin önemli bir parçasına dönüştü.
Ancak Hint Okyanusu bölgesindeki ülkelerin 2004'te uyarı sistemi veya kıyılarda yaşayan tehdit altındaki nüfusu tahliye edecek bir mekanizması yoktu.
Hint Okyanusu Tsunami Uyarı ve Hasar Azaltma Sistemi, 28 ülkenin katılımıyla 2005'te oluşturuldu ve 2011'de faal hale geldi.
Bölgedeki birçok ülke ayrıca, kendi tsunami uyarı sistemlerini devreye soktu.
