Fotoğraf çekmeyi sevenlere kötü haber: Hafızayı kötü etkiliyor!

ABD’deki Fairfield Üniversitesi’nden Psikoloji Profesörü Linda Henkel’in yaptığı araştırmalar buna işaret ediyor. Henkel’e göre, fotoğraf çekmek bir olayla ilgili ayrıntıları sonra hatırlama yeteneğinin kaybolmasına neden oluyor.

Journal of Applied Research in Memory and Cognition dergisinde yayımlanan bir çalışmaya göre ise anıların ne süreyle ve ne kalitede korunduğunu etkileyen önemli bir faktör, onları fotoğraflamaktır.

Uzmanlar buna yük boşaltımı diyor. Bir anı fotoğrafladığınızda, o anı hatırlamak için bir makinaya güvenmiş oluyorsunuz. Böylece beyniniz, nasılsa sonra fotoğrafa bakarak hatırlayabileceğinizi düşünerek, güçlü bir anı üretmiyor.

Eğer Mona Lisa'yı görmek için Louvre Müzesi'ne gittiğinizde ufacık resmi fotoğraflarsanız, ona dair anılarınız daha zayıf oluyor. Çünkü zaten fotoğrafı çekerken "Nasılsa sonra görebilirim." diye düşünüyorsunuz. Aksi takdirde fotoğraflamazdınız, öyle değil mi?

Araştırma sonuçları şaşırttı: Hafızaya zarar veriyor!

Linda Henkel tarafından 2014 yılında yapılan çalışmada, 42 öğrenci üç gruba ayrılarak bir müzeye götürüldü.

Henkel, müzede öğrencilerin bir kısmına gördükleri sanat eserlerinin fotoğraflarını çekmelerini, bir kısmına ise bu eserleri seyretmelerini söyledi.

İlk grup cep telefonlarıyla bir resmin fotoğraflarını çekti, sonrasında ise 15 saniye boyunca resmi inceleme imkanı buldular.

İkinci gruptakiler fotoğraf çektiler; ancak sonrasında hemen silmeleri istendi (böylece sonradan fotoğrafa bakamayacaklarını biliyorlardı). Sonrasında 15 saniye boyunca resmi inceleme fırsatları oldu. Bir diğer deneyde ise bu grup fotoğrafı Snapchat uygulaması ile çekmişlerdi; yani otomatik olarak silineceğini biliyorlardı.

Üçüncü grup ise hiç fotoğraf çekmedi, resmi 15 saniye boyunca incelediler.

Sonrasında her birinin telefonlarına 10 dakikalığına el kondu. Bu sürenin sonundaysa onlara gördükleri resimle ilgili birkaç sorudan oluşan bir test verildi. Kim daha iyi hatırladı dersiniz?

Ertesi gün fotoğraf çekenler baktıkları eserlere dair ayrıntıları hatırlamakta zorluk çekiyordu. Henkel bunu fotoğraf çekmenin yol açtığı bir olumsuzluk olarak değerlendirdi.

Resimlerin fotoğrafını hiç çekmeyen üçüncü grup, her iki deneyde de (ikinci grubun elle sildiği ve Snapchat ile fotoğraf çektiği iki ayrı deneyde) diğer iki gruba göre resimlerin detaylarını çok daha iyi hatırladı. Hatta ikinci grubun Snapchat fotoğrafı çektiği deneyde üçüncü grup, bu gruptakilerden neredeyse 2 kat daha iyi performans gösterdi.

Bunun iki olası nedeni var:

İlki, fotoğraf çekme sırasında dikkatimizin telefonun (ya da profesyonel kameranın) mekanik aksamına kayıyor olması. Fotoğrafın parlaklığı, açısı, vb. teknik özellikleri üzerine kafa yormak için, gözlediğimiz nesnenin detaylarına odaklanmakta zorlanıyoruz. Bu durum, bir başka deneyle de doğrulanmış vaziyette: Eğer otomatik kayıt yapan GoPro gibi cihazlarla bir müze incelenecek olursa, kişiler normal şekilde anılarının gücünü koruyabiliyorlar.

İkinci olası açıklama ise, bir fotoğraf çekerken odaklandığımız teknik özellikler (yine parlaklık, açı, vb. durumlar), bu fotoğrafı çektiğimizde bize bir başarma hissi veriyor. Dolayısıyla sonrasında eşit süre boyunca (15 saniyeliğine) resme bakılıyor olsa da, kişi zaten iyi bir iş başardığı ve güzel bir fotoğraf çektiği hissine kapıldığı için, resmin detaylarına odaklanma ihtiyacı hissetmiyor: "Nasılsa detayları sonradan tekrar görebilirim." diye düşünüyor. Bu durum, bir konsere gidip de fotoğraf ve video çekmeye çalışmayan kişilerin, fotoğraf ve video çekenlere göre ânı daha iyi yaşayabildikleri ("âna gömüldükleri") düşüncesi ile de uyumlu görülüyor.

Henkel, "Fotoğraf makinesini bir tür harici bellek aracı olarak görüyoruz. Onun olayları bizim için hatırlamasını bekliyoruz. Bu yüzden de o olayı hatırlamamıza yardımcı olacak şeylerle angaje olmuyoruz" diyor. Fakat fotoğraf çekmenin kısa dönemli hafıza oluşumuna zarar verse de uzun vadede hatırlamamıza yardımcı olabileceğini de ekliyor.

Buna ek olarak öğrenciler üzerinde yapılan deneyde, baktıkları nesnenin bir ayrıntısını görüntülemeleri istendiğinde, bunun için ayrıca yoğunlaşıp özel çaba göstermenin hafıza zayıflatıcı etkiyi ortadan kaldırdığı görüldü.

Batı Avrupa ve Amerika’da hemen hemen her evde bir fotoğraf makinesi var ve yıllardır fotoğraf çekiliyor. Ancak dijital makineye geçişle birlikte fotoğraf çekme nedeni ve kullanma biçimi de değişime uğradı. Artık fotoğraflar özel günlere ve olaylara, aile yaşantısına ilişkin olmaktan çok, arkadaşlarımızla iletişim kurmak, kendi kimliğimizi oluşturmak ve sosyal bağlarımızı geliştirmek için kullanılıyor. Genç kuşaklar fotoğrafları iletişim aracı olarak kullanma eğilimi taşıyor.

Henkel insanların artık fotoğrafı bir olayı daha sonra hatırlamasını sağlayacak bir şey olarak değil, o andaki hislerini başkalarıyla paylaşma aracı olarak gördüğünü söylüyor.

Microsoft’un geniş açılı SenseCam otomatik makineleri de günlük hayatın akışı içinde belli aralıklarla ya da ortam değişimlerinde sürekli fotoğraf çekiyor. Ancak bu verilerin sonradan nasıl kullanılacağı sorunu var. Uzmanlar bu alandaki çalışmaların ilerlemesiyle gelecekte bu tür cihazların insana hatırlatıcı ipuçları vererek "takma bellek" olarak kullanılabileceğine inanıyor. Bunlardan biri, makinenin kalp atışına göre uyarlanması yoluyla doğru zamanlarda fotoğraf çekmeye başlamasını sağlamaya çalışıyor.

Dijital kameralar sadece fotoğraf çekme şeklini değil, sosyal medya nedeniyle, kaydedilmiş olayların hatırlanma biçimini de değiştiriyor.

Warwick Üniversitesi’nde yanlış hafıza oluşturma konusunda çalışma yapan psikoloji doçenti Kimberley Wade, "Hafıza yeniden inşa edilen bir şeydir. Çekilen fotoğraflara uygun bir hafıza inşası bu nedenle muhtemeldir" diyor.

"Biri size kendi çekmediğiniz bir fotoğraf gösterdiğinde, sizin katılmış olduğunuz ama hatırlamadığınız bir olayı kısmen gösteriyordur. Belki de belleğiniz buna göre şekillenecektir ve o fotoğraftaki görüntünün sizin gerçekten o etkinlikte gördüğünüz bir şey olup olmadığını ayırt edemezsiniz artık."

Olayları dışarıdan birinin bakış açısıyla hatırlamanın sakıncaları da vardır. Araştırmalar, herhangi bir tecrübeyi üçüncü bir şahsın perspektifine göre hatırladığınızda o anıya dair duygusal bağların daha zayıf olduğunu gösteriyor. Fakat böyle düşünmeyenler de var.

Wade birçok yanlış hafıza uzmanının doğru hatırlamamayı iyi bir şey olarak değerlendirdiğini söylüyor. "İnsan istikrarlı olduğunu düşünmek ister. İlişkilerimizi ve kendimizi olmasını istediğimiz gibi hatırlarız. Bu nedenle biraz çarpıtma sağlığımız açısından iyidir."

Peki, ne kadar sık fotoğraf çekmeliyiz? Henkel, profesyonel fotoğrafçı değilseniz çektiğiniz fotoğraf sayısını sınırlamak ve daha seçici olmak gerektiğine inanıyor. Böylece fotoğrafın yararlı etkilerinden faydalanmış ve zararlarını sınırlamış oluruz.

"Güzel bir yere gitmişseniz birkaç fotoğraf çektikten sonra makineyi bir kenara bırakıp manzaranın tadını çıkarın. Sonra bu fotoğrafları seçin ve baskıya verin, o anları başkalarına anlatıp paylaşın. Bu yolla belleğinizi ve anılarınızı canlı tutmuş olursunuz."

Kaynak: BBC, Psychologist