Yeni akım: Böceklere öncelik veren bahçecilik
Dünyanın dört bir yanında bahçıvanlar yeni bir anlayışla artık bitkilere değil böceklere öncelik veren bir bahçecilik yapıyor. Benim bahçem öncelikle böcekler içindir diyen ve saatlerini sadece karınlarını doyuran çeşitli böcekleri izleyerek geçiren insanların sayısında da dünya genelinde atış var. Bu neden olabilir?
Hepimizin başına gelmiştir; gözümüz gibi bakıp büyüttüğümüz yeşil bitkimizin yapraklarının arasında böcekler dolanır, bir süre sonra bu böcekler yaprakları kemirir, parçalar, inceltir, rengini değiştirir ya da yiyip bitirir.
Başlangıçta tamamen suçsuz bir bitkiye yapılan korkunç bir saldırı gibi görünen bu olay, aslında, doğada her zaman meydana gelen basit bir değiş tokuş. Olaya böcekler açısından bakacak olursak dünyanın her yerinde böcekler yiyecek olarak bitkilere bağımlı. Yani besin kaynakları bitkiler. Her ne kadar biz bunu unutsak da...
Böcekler neden var?
Böcekler olmasaydı; bitki örtüsünün önemli bir bölümünü, kuş türlerinin çoğunu ve sürüngenleri çok kısa bir süre içinde kaybederdik. Tabi yok olan her bir tür, beraberinde birçok türü de kaybetmemize neden olurdu. Bu durumun biz insanlara ulaşması da tahmin edilebileceği gibi çok uzun sürmezdi. Sonuçta; böcekler olmasaydı gezegendeki yaşamın sonuna doğru hızlıca yol alıyor olurduk.
Bazı bahçıvanlar için bu durum nefret uyandırıcı
Bazı bahçıvanlar böcek gördüğü zaman çıldırır. Baktığı koruduğu bahçelerde böcek görünce hemen mücadeleye girişirler. Ancak son zamanlarda bazı bahçıvanlar yeni bir trend olarak bunun ekosistemin işleyişinin doğal bir parçası olduğunu ve böcekler açısından zengin bir ekosistem olmadan bahçelerin de olamayacağı fikrini kabullenmeye başladı.
Son birkaç on yılda, böcek popülasyonları her yıl %1 ile %2 arasında bir oranda azalıyor. Bu da bu canlılara yardımcı olabilecek her türlü müdahalenin değerli olduğu anlamına geliyor. Artık daha fazla insan böcekler için çiçek beslemeye başladı. Çünkü böceklerin asıl görevi bitkilerin tozlaşmasını (polenleşmesini) sağlayarak dünyadaki yaşamın devamlılığını korumak. Eğer tozlaşma olmazsa doğadaki hiçbir bitkinin kalıcılığı da olmaz. Bu nedenle besinlerin ve bitkilerin devamlılığı açısından polenleşme önemli.
2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, ABD'li her üç yetişkinden biri yaban hayatına yardımcı olmak için bahçesini ekip biçmeye, çiçeklendirmeye, bakım yapmaya başladı. Bu oran 2020 yılına göre %26 artış gösterdi. Bu, arılara, sineklere ve kelebeklere nektar sağlamak için çok sayıda kır çiçeğinin olması demek. Yani tozlaşma konusuna yardımcı.
Böceklerin afiyetle yiyeceğini bile bile bir şeyler mi ekmeliyiz?
Peki ot yiyerek beslenen böcekler için de bahçe yapmalı mıyız? Eğer bahçenize böceklerin yiyeceği şeyler ekerseniz, kuşlar gibi yırtıcılar da bahçenize geldiği için doğal olarak besin zincirinin bir sonraki halkasını da beslemiş olursunuz. Bahçelerin bakılması, ekilmesi ve çoraklaşmaması gerekiyor, biyolojik çeşitliliğe sahip bir sistemde bunun asla olmaması gerekiyor.
Böcekler "zararlılar" değil
Araştırmalara göre giderek daha fazla bahçıvan ot yiyen böceklere karşı tolerans gösteriyor. Paranoyak bahçıvanların böcekleri nasıl yok edebilirim şeklindeki çılgınca sorularının artık pek de yaygın olmadığını söyleniyor.
Uzmanlar bitkileri yiyen böceklerin "zararlılar" olarak adlandırılmaması gerektiğini savunuyor, çünkü onlar sadece otçullar. Benim bahçem öncelikle böcekler içindir diyen ve saatlerini sadece karınlarını doyuran çeşitli böcekleri izleyerek geçiren insanların sayısında da dünya genelinde atış var. Bu sistemde tek bir canlı türünün bile yok olması, zincirleme devam eden negatif etkiler yaratıyor.
Doğanın dengesi böyle
Yeşil bitki örtüsü ekosistemin can damarı ve bu ortamı yaşam alanı olarak kullanan hayvan türlerinin çok kritik bir önemi var. Kuşlar ve böcekler bu grupta yer alıyor. Belirli bir türün çok fazla ve çok çabuk üreyebiliyor oluşu, önünde hiçbir engel olmadığı takdirde yine bu dengeyi tehdit eden büyük bir tehlikeye dönüşüyor. Bu yüzden kuşlar, böceklerle avlanarak sayılarını belli bir düzeyin altında tutmaya yardımcı oluyorlar. Doğanın dengesi bu şekilde işliyor.
Böceklerin sayısını etkileyen faktörler
Böcekler her türlü tehditle karşı karşıya ve bu tehditler gerçekten büyük boyutlarda. Örneğin, geniş tarım arazilerinde pestisit kullanımı. Böyle düşününce küçücük ev bahçelerinde ilaçlamayla öldürülen böceklerin, sayılarının azalmasına katkı sağlamadığı düşünülebilir. Ancak uzmanlar bunu da önemsiyor: Küçük hayvanlardan bahsediyoruz, bu yüzden küçük alanlarda yaşayabilmeleri de ekosisteme faydalı...
Çeşitli çalışmalar, bahçıvanlar tarafından alınan basit kararların böcek bolluğunu etkileyebileceğini gösteriyor. Örneğin 2016 yılında yayınlanan bir makale, Kaliforniya'daki bahçelerin büyüklüğü ve özelliklerinin arı sayısını nasıl etkilediği incelenmiş. Çok sayıda çiçeğe ve arı yuvasına ev sahibi olmanın böceklerin sayısını olumlu yönde etkilediği bulunmuş.
Londra'daki Kew Garden bahçıvanlık yapan Sam Stapleton yaprak yiyen bir tırtıl gördüğünde aşırı heyecanlandığını anlatıyor. Çünkü Stapleton bahçedeki minik tırtılların ısırgan otlarını nasıl iştahla yediklerini seyrederek büyümüş bir çocuk, her ne kadar ısırganlar bizim derimizi acıtsalarda. Kew Garden, neredeyse 200 yıldır nadir bitkilere ev sahipliği yapan geniş, özenle ekilmiş bahçeleri ve seralarıyla ünlü. Stapleton'ın, hayvanların ve böceklerin bitkileri yemesi amacıyla oluşturulmuş bir yaşam alanına gözkulak olmak için para aldığını düşünmek biraz çılgınca geliyor. Stapleton'a Kew'de bir alan tahsis edilmiş ve burada aktif olarak bitki örtüsünün böcekler tarafından yenmesini teşvik ediyor. Öyle ki birçok böceğin saklanmayı sevdiği eski kütük yığınları ile böcekler için güzel bir habitat oluşturulmuş.
Tarım ortaya çıktığından beri insanoğlu böceklerle savaşıyor
İnsanoğlu tarımla ilgilenmeye başladığından beri yetiştirdiklerini korumanın yollarını arıyor. Araştırmacılara göre biyoçeşitlilik için bakımı yapılan bir bahçe bir yıl boyunca potansiyel olarak binlerce türü destekleyebilir. Gözünüz gibi baktığınız rengarenk çiçeklerle bezenmiş bahçenize hayran olmak ne kadar hoşsa, bu düşünce de artık pek çok insanı büyülüyor.
Bitkilerin böcek istilalarına tepkisi
Unutulmaması gereken bir diğer şey de bitkilerin tüm bu olup bitenler karşısında tamamen çaresiz olmadığıdır. Houston Üniversitesi'nde Biyoloji ve Biyokimya Profesörü olan Heidi Appel, bitkilerin böcekler tarafından canlı canlı yenmeye nasıl tepki verdiğini ortaya koyan 2014 tarihli bir makalenin baş yazarıdır. Çalışma, Arabidopsis bitkisi bir böcek tarafında yenmeye başladığında, belirli genlerin ifadesi değişiyordu. Bu durum bitkilerin potansiyel olarak kendilerini savunmak için bir araca sahip olduklarını düşündürdü. Sadece bu da değil, gen ifadesi hangi tür tür böceğin, tırtıl veya yaprak biti, ziyafet çekmekle meşgul olduğuna bağlı olarak değişiyordu.
Diğer bitkiler de böcek istilalarına karşı aynı ustalıkta tepki verme yöntemlerine sahip. Örneğin lahana ve hardal bitkileri, üzerine bir kelebek yumurtası bırakıldığını tespit ettiklerinde yapraklarının küçük bir bölümünü öldürebiliyor ve böylece bir tırtılın yumurtadan çıkmasını engelliyor.
Böceğin yolunu şaşırtıp sebzenizi koruyacak kurban bitkiler
Belki de böceklere karşı en dikkatli olan bahçıvan, sebze bahçıvanıdır. Domates bitkileri üzerindeki yaprak bitlerinden oluşan devasa bulutlar, ıspanak üzerinde yemek yiyen sümüklü böcekler veya lahanalar üzerindeki tırtıllar... Bu doğal süreç lezzetli bir mahsulü mahvedebilir. Bu nedenle bazıları, örneğin beyaz lahana kelebeklerini çekecek ve onların değerli lahanalarınıza yumurta bırakma olasılığını azaltacak nasturtiumlar gibi “kurban bitkiler” ekiyorlar.
GrowVeg adlı YouTube kanalını da yöneten Ben Vanheems, bahçesinde tırtılları izlemeyi çok seviyor. Ancak her yıl baklalarının üzerinde büyük kara sinek toplulukları görüyor. Ancak onlara tahammül etmeyi ve bahçesinin daha vahşi, daha düzensiz kısımlarında bekleyen sinek ve uğurböceği gibi avcılara güvenmeyi öğrendi. Vanheems bunun yerine bitkilerini ilaçlasaydı, bitkileri anlık olarak karasinekten kurtaracak olsa da, muhtemelen bu uğur böceklerinin varlığını da etkileyecekti. Bu durumda fasulyeleri bir sonraki kara sinek sürüsüne karşı korunmasız olacaktı. Bahçesinde sağladığı bu denge tüm türlerin fayda gördüğü ve kimyasallara ihtiyaç duymadığı bir yaşama sebep oluyor.
