Güneydoğu’nun Efes’i: Dara Antik Kenti

İzmir&acute;deki Efes Antik Kenti&acute;ne benzerliği nedeniyle G&uuml;neydoğu Anadolu B&ouml;lgesi&acute;nin Efes i olarak da anılan Mardin&acute;deki Dara Antik Kenti, kayalara oyularak yapılan oda mezarları, surları, kapıları, k&ouml;pr&uuml;leriyle &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. Mardin kent merkezine 30 kilometre mesafedeki Oğuz Mahallesi&rsquo;nde bulunan 5 bin yıllık antik kentten &ccedil;ıkan buluntular her ge&ccedil;en g&uuml;n yeni bir gizemi a&ccedil;ığa &ccedil;ıkarıyor. Tarihte Yukarı Mezopotamya&rsquo;nın en &ouml;nemli yerleşim yerlerinden olan Dara Antik Kenti, 1986 yılından beri kazılıyor. DARA İSMİ NEREDEN GELİYOR? 6. y&uuml;zyılda Bizans İmparatorluğu&rsquo;nun Doğu&rsquo;daki son kalesi olarak kabul edilen Dara, ismini ise Pers Kralı III. Darius&rsquo;tan alıyor. Tarihi kaynaklarda Pers Kralı III. Darius&rsquo;un (M&Ouml; 336-330) B&uuml;y&uuml;k İskender&rsquo;e (M&Ouml; 336-323) karşı yaptığı savaşta &ouml;ld&uuml;ğ&uuml; yerin, sonrasında Dara olarak adlandırıldığı ve Dara isminin k&ouml;keninin buraya dayandığı belirtiliyor. DARA ANTİK KENTİ&rsquo;NİN &Ouml;NEMİ Dara Antik Kenti&rsquo;nin tarihi İpek Yolu &uuml;zerinde bulunması nedeniyle de dinsel, sosyal ve ticari anlamda b&uuml;y&uuml;k bir &ouml;neme sahip olduğu belirtiliyor. Zira yılın başında bulunan silindir şeklindeki zeytin ezme taşı, 6. y&uuml;zyılda antik kentin zeytin &uuml;retim yeri ile bir ticaret merkezi olduğunu g&ouml;steriyor. Ayrıca antik kentin, konumu itibariyle olduk&ccedil;a korunaklı ve g&uuml;venli olduğu biliniyor. Kaya i&ccedil;ine oyulan yapılardan oluşan ve geniş bir alana yayılan Dara Antik Kenti&rsquo;nin &ccedil;evresinin 4 kilometrelik bir surla korunduğu ifade ediliyor. ANTİK KENT HANGİ D&Ouml;NEMLERE EV SAHİPLİĞİ YAPTI? Dara, M&Ouml; 3. y&uuml;zyıl ortalarından M&Ouml; 1. y&uuml;zyıla kadar Parth ve Seleukos Krallıkları arasında el değiştirdi. MS 6. y&uuml;zyıl başlarında k&uuml;&ccedil;&uuml;k bir yerleşim olan Dara, Doğu Roma İmparatoru Anastasius (491-518) tarafından garnizon kent olarak se&ccedil;ildi ve kentte 503-507 yıllarında inşa faaliyetleri yapıldı. Antik kent 577-591 ve 606-620 yılları arasında Sasani İmparatorluğu h&acirc;kimiyetine girdi. MS 620 tarihinden MS 639 tarihine kadar Doğu Roma İmparatorluğu&rsquo;nun h&acirc;kimiyetinde kaldı. 640&rsquo;da Dara ile birlikte Kuzey Mezopotamya&rsquo;nın b&uuml;y&uuml;k bir kısmı Arap h&acirc;kimiyetine girdi. 10. y&uuml;zyılda yeniden Doğu Roma h&acirc;kimiyetine kısa s&uuml;reliğine giren Dara, 11. y&uuml;zyılın sonlarına kadar Sel&ccedil;uklu Devleti ve Doğu Roma İmparatorluğu arasında el değiştirdi. Dara, 1150 yılında Artuklu Beyleri&rsquo;nden Timurtaş tarafından kuşatılıp alındı ve Mardin Artuklu Beyliği&rsquo;ne bağlı bir kent haline geldi. 16. y&uuml;zyılda ise Osmanlı İmparatorluğu&rsquo;nun sınırlarına katıldı. DARA ANTİK KENTİ&rsquo;NDE KEŞFEDİLMESİ GEREKEN YERLER NEKROPOL (MEZARLIK ALAN) Antik kentin batısında uzanan geniş tepelerde, doğal kaya k&uuml;tlesi oyularak derin ve geniş vadiler bi&ccedil;iminde oluşturulan kaya mezarlık alanı, Dara&rsquo;yı ilgin&ccedil; kılıyor. Bu alanda kaya mezarları, lahit tipi mezarlar ve basit sandukalar olmak &uuml;zere 3 farklı mezar tipi bulunuyor. Dara&rsquo;daki halk Hristiyanlığa ge&ccedil;mesine rağmen halkın pagan geleneklerine ve bu oda mezarlara &ccedil;oklu g&ouml;m&uuml; yapma geleneğine bir s&uuml;re daha devam ettiği ifade ediliyor. B&Uuml;Y&Uuml;K GALERİ MEZAR Dara Antik Kenti&rsquo;nde tamamen ana kayaya oyularak oluşturulan b&uuml;y&uuml;k bir mezar alanı bulunuyor. Yapının kuzeyindeki anıtsal girişte bitkisel s&uuml;slemeler ile birlikte dinsel sahneler işlenmiş. Kutsal kitaplarda &ldquo;ruhlara nefes verilmesi ve yeniden dirilişin&rdquo; canlandırıldığı Ezekiel (&ouml;l&uuml;leri dirilten peygamber) sahnesinin işlendiği bu galeri mezar, 577 istilasından sonra Sasaniler tarafından savaşta &ouml;ld&uuml;r&uuml;len kendi halkına ithafen, 591&rsquo;de s&uuml;rg&uuml;nden d&ouml;nen Doğu Romalılar tarafından yaptırılmış. SURLAR Dara Antik Kenti&rsquo;nin &ccedil;evresi 4 kilometre uzunluğundaki surlarla korunmuş. Dara&rsquo;da i&ccedil; sur ve dış sur olmak &uuml;zere iki sur sistemi &uuml;zerinde 28 kule bulunuyor. Ayrıca doğuda yer alan surun yaklaşık 20 metre kadar doğusunda da hendekler yer alıyor. KAPILAR Dara&rsquo;da, şehrin sur sistemi &uuml;zerinde d&ouml;rt y&ouml;n&uuml;nde de ana kapı izlerine rastlanıyor. Bu kapılar; G&uuml;ney, Kuzey, Doğu ve Batı Kapısı olarak isimlendirilmiş. Şehrin g&uuml;ney ve kuzeyinde Cordis (Kordes) Nehri&rsquo;nin surun altından ge&ccedil;tiği kemerli b&ouml;l&uuml;mler i&ccedil;inde de Kuzey ve G&uuml;ney Su Kapıları yer alıyor. AGORA CADDESİ Kentin g&uuml;ney kapısından itibaren b&uuml;y&uuml;k blok taşlarla d&ouml;şenmiş olan cadde, g&uuml;ney kapıdan başlayarak kuzeye doğru 45-50 metre kadar uzanıyor. Kent i&ccedil;inde nehir boyunca uzanan caddenin, doğu kenarı dereye bakarken batı kenarı boyunca d&uuml;kk&acirc;nların/at&ouml;lyelerin bulunması ve caddenin İpek Yolu ile bağlantılı konumu, Mezopotamya&rsquo;dan gelen ticaret kervanlarının buradan giriş yaptığını ve alanın alışveriş yerlerine ayrıldığını g&ouml;steriyor. SARNI&Ccedil;LAR Y&uuml;ksek dağlardan gelerek depolanan ve su ihtiyacını karşılamak &uuml;zere kanallarla t&uuml;m kente dağılan su sistemleri ve sarnı&ccedil;lar, kentin savunmasında da &ouml;nemli bir yer tutmuş. Zira antik kent, sarnı&ccedil;lar sayesinde su sorunu yaşamayarak kuşatmalara karşı uzun s&uuml;re dayanabilmiş. MAKSEM Maksem, diğer bir deyişle &uuml;st&uuml; &ouml;rt&uuml;l&uuml; su deposu kentin akropol&uuml;n&uuml;n g&uuml;ney yama&ccedil;larına, ana kaya i&ccedil;ine oyularak yapılmış. Toplanan su, kanallar vasıtasıyla kentin yapılarına ve diğer sarnı&ccedil;lara dağıtılmış. KİLİSE &ndash; ZİNDAN SARNI&Ccedil; Agora caddesinin yaklaşık 100 metre kuzeybatısında kalan b&uuml;y&uuml;k sarnı&ccedil;, g&ouml;rkemini h&acirc;l&acirc; koruyor. İki katlı yapının &uuml;zerinde şehrin katedrali (B&uuml;y&uuml;k Kilise) bulunuyor fakat kilisenin sadece batı kısımdaki bir duvarının ayakta kaldığı biliniyor. VAFTİZ TEKNESİ B&uuml;y&uuml;k Kilise&rsquo;nin kuzeydoğusunda iyi korunmuş bir vaftiz havuzu bulunuyor. Yetişkinlerin Hristiyanlığa ge&ccedil;işi i&ccedil;in yapılan vaftiz havuzunun her iki tarafında basamaklar yer alıyor. 1. MOZAİKLİ YAPI B&uuml;y&uuml;k kaya mezarlık alanının 50 metre kadar g&uuml;neyinde yer alan mozaikte &ccedil;oban, bitki ve hayvanların resmedildiği bir sahne ve ortasında 11 satırdan oluşan bir yazıt var. Yazıtta şehrin 507 yılında I. Anastasius&rsquo;a ithafen Diyarbakır (Amida) kiliselerinin katkısı ile kuruluşu aktarılıyor. 2. MOZAİKLİ YAPI G&uuml;ney surun yaklaşık 20 metre kuzeyinde ortaya &ccedil;ıkarılan mozaiğin genelinde bezeme olarak balık pulu motifi işlenmiş. İSLAM D&Ouml;NEMİ MEZARLARI Nekropol alanında Rus-&Ccedil;e&ccedil;en savaşından (1870) g&ouml;&ccedil;erek Dara&rsquo;ya yerleşen ve ge&ccedil;irdikleri salgın bir hastalık sonucu hayatını kaybeden &Ccedil;e&ccedil;enlerin mezarları da bulunuyor. *Fotoğraflar AA tarafından servis edilmiştir.