Japonlar depremi erken uyarı sistemi ile önceden biliyor
Habertürk yazarı Esra Boğazlıyan, Japonların deprem sırlarını yazmaya devam ediyor… Japonlar güçlü bir depremin geldiğini ne kadar süre önce biliyor? Erken uyarı sistemi nasıl devreye giriyor? Erken uyarı, hangi kanallardan yayınlanıyor? Japonya Ulaştırma Bakanlığı'nda afet riskinin azaltılması konusunda uzun süre çalışan Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Kıdemli Danışmanı Dr. Hitoshi Baba anlatıyor…
İzmir’i vuran depremin ardından Japon bilim insanlarına ulaşmış ve Japonların 9 büyüklüğündeki bir depreme dahi dayanıklı bina inşa etmelerinin sırlarını sormuştum. Kagawa Üniversitesi Sismoloji ve Afet Azaltma Bilimi Anabilimdalı’ndan Profesör Yoshiyuki Kaneda ve Japonya Ulaştırma Bakanlığı’nda afet riskinin azaltılması konusunda uzun süre çalışan Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Kıdemli Danışmanı Dr. Hitoshi Baba, ‘Türkiyede’de deprem yapı yasaları ve şartnameleri iyi fakat asıl önemli olan şantiye denetimi’ demişti. İki Japon bilim insanının önerilerini dün uzun uzun yazmıştım. İki deprem bilimci de büyük depremleri en az hasarla atlatma formüllerini anlatırken erken uyarı sisteminin öneminden bahsetmişti. Japonya’da çok yaygın bir şekilde uygulanan, deprem olmadan hemen önce TV ve radyolardan yapılan anonslarla, cep telefonlarına gelen mesajlarla Japon halkı güçlü sarsıntılara karşı uyarılıyor ve kendilerini korumaları isteniyor. Peki erken uyarı sistemi nedir? Depremden ne kadar süre önce devreye girer? Nasıl uygulanır? Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Kıdemli Danışmanı Dr. Hitoshi Baba, deprem ve tsunami erken uyarı sistemini şöyle anlattı…
BİRKAÇ DEĞERLİ SANİYE…
“Güçlü sarsıntılar gelmeden önce uyarı sağlayan sistem, insanların kendilerini korumaları için onlara birkaç değerli saniye verip trenlerin yavaşlamasına ve sarsıntı başlamadan önce fabrika hatlarının kontrol edilmesine imkân vererek depreme bağlı hasarın azaltılmasına yardımcı oluyor. İyi bilinen Deprem Erken Uyarıları (Earthquake Early Warnings-EEW) sistemi, deprem konusunda kesinlikle Japonya’daki en iyi uygulamadır. Deprem Erken Uyarıları (EEW), Japonya Meteoroloji Ajansı (JMA) ve Demiryolu Teknik Araştırma Enstitüsü’nün ortak teknolojik gelişimiyle beraber, Ulusal Yer Bilimleri ve Afet Önleme Araştırma Enstitüsü’nün teknolojik gelişmelerdeki başarılarının bir sonucudur. 1 Ekim 2007’den bu yana, bu hizmet Japonya genelinde birden fazla cihaz aracılığıyla çalışır durumda olup güçlü sarsıntılar gelmeden önce uyarı sağlar.
DEPREM TESPİT EDİLDİĞİNDE…
Deprem erken uyarıları (EEW’ler) temel olarak JMA tarafından kendine ait yaklaşık 300 sismometrelik sismik ağı aracılığıyla gerçek zamanlı verilerle bir deprem tespit edildiğinde bildirilir. Burada sismik dalga formlarını analiz eden ve yedekleme için uydu mobil telefon iletişim kapasitesine sahip çok fonksiyonlu modeller uygulanmaktadır ve güç kesintisi durumunda yaklaşık 72 saat boyunca tüm sistemi operasyonel tutabilecek bir güç kaynağı mevcuttur. Japonya’nın tamamını kapsayacak şekilde 190 ayrı bölge tanımlanmıştır ve deprem erken uyarıları etkilenmesi muhtemel olan her bölge için bildirilir.
TRENLER YAVAŞLATILIYOR
Deprem erken uyarıları, tahmini sismik yoğunlukları önceden haber verir ve deprem meydana geldikten hemen sonra ana hareketlerin varış zamanını bildirir. Güçlü sarsıntılar hızla gelmesine rağmen (en fazla birkaç on saniye içinde), deprem erken uyarıları (EEW’ler), insanların kendilerini korumaları için onlara birkaç değerli saniye verip trenlerin yavaşlamasına ve sarsıntı başlamadan önce fabrika hatlarının kontrol edilmesine imkân vererek depreme bağlı hasarın azaltılmasına yardımcı olur. EEW’ler kriterlere bağlı olarak uyarı veya tahmin şeklinde olabilir.
5 VE DAHA YÜKSEKSE…
JMA’nın iki EEW kriteri mevcuttur: biri genel halk için, diğeri de özel işletmeler için sağlanan Ulusal Meteoroloji ve Hidrolojik Hizmetler. Japonya sismik ölçeğinde 5 veya daha yüksek büyüklükte bir deprem beklendiği zaman, genel halk için bir EEW bildirilir. Bunun amacı, depremin hasarını en aza indirmek ve insanların güçlü yüzey dalgaları gelmeden önce sığınacak yerlere gitmelerini veya tehlikeli bölgeleri boşaltmalarını sağlamaktır.
TV’DEN ‘GÜÇLÜ SARSINTILARA HAZIRLANIN’ ANONSU
Ulusal Meteoroloji ve Hidrolojik Hizmetler için sunulan bir EEW tahmini ise Japonya sismik ölçeğinde 3 veya daha yüksek (ya da Richter büyüklük ölçeğinde 3,5 veya daha yüksek) büyüklükte bir deprem tespit edildiğinde ya da P- veya S- dalgalarının genişliği 100 gal’den yüksek ölçüldüğünde verilir. Demiryolları tarafından trenleri yavaşlatmak ve fabrikalar tarafından depremden önce montaj hatlarını durdurmak için kullanılır. TV, radyo, cep telefonu, akıllı telefon, afet yönetimi radyo iletişim sistemleri, EEW alıcıları, özel sistemler, akıllı telefon için EEW alım uygulaması gibi çeşitli EEW iletim yöntemi mevcuttur. Japonya Yayın Kuruluşu (NHK) aracılığıyla genel EEW örneğini görüntüleyerek bunun uyarı sesini https://www.nhk.or.jp/sonae/bousai/ üzerinden dinleyebilirsiniz. NHK kanalında ve diğer Japon TV kanallarında uyarı, deprem merkez üssü ve muhtemelen güçlü sarsıntıdan etkilenecek alanları gösteren bir mesaj penceresi olarak ekranda görüntülenir. İki set uyarı tonundan sonra Japonca anons geçilir: “Bu bir Deprem Erken Uyarısıdır. Lütfen güçlü sarsıntılara hazırlanın.”
TSUNAMİ UYARISI
Uyarılar aynı zamanda izleyicileri depremin etkilediği bölgede olası heyelan veya tsunami hakkında bilgilendirir. Tsunami uyarısı verildiği takdirde, sistem riskli bölgelerde 1seg teknolojisini kullanarak otomatik olarak tüm radyoları ve televizyonları açmak (ve NHK’ye bağlanmak) için 1seg’i kullanır. Uyarılar Japonca’ya ek olarak İngilizce, Mandarin, Korece ve Portekizce dillerinde yayınlanır.
CEP TELEFONUNA UYARI
Japonya’nın üç büyük mobil telekomünikasyon kuruluşu olan NTT DoCoMo, au (KDDI ve Okinawa Cellular) ve SoftBank Mobile, birden fazla kullanıcıya EEW bildirimi göndermek üzere Hücresel Yayın sistemleri geliştirmiştir. 2007’den sonra satılan 3G ve 4G cep telefonlarının bu hizmeti alması zorunludur, fakat Nokia, Apple, HTC, LG ve Samsung gibi yabancı üreticiler bundan muaftır. Ağustos 2011’de Apple da iOS iPhone platformunun EEW bildirimini destekleyeceğini duyurdu.
9’LUK DEPREMİ ÖNCEDEN TESPİT ETTİ
Uyarıların amacı, depremin hasarını en aza indirmek ve insanların güçlü yüzey dalgaları gelmeden önce sığınacak yerlere gitmelerini veya tehlikeli bölgeleri boşaltmalarını sağlamaktır. Doğu Japonya Demiryolu Şirketi (JR East) de depremleri erken tespit etmek ve Shinkansen hizmetlerini acil durdurmak için Shinkansen Hatları, kıyı çizgileri ve iç kısımlar üzerine sismograflar yerleştirerek erken uyarı hizmetini tanımladı. 2011’deki Büyük Doğu Japonya Depremi (9 büyüklüğünde) sırasında, etkileri karada hissedilmeden önce kıyı sismografları depremi önceden tespit etmiş ve Shinkansen hizmetlerini güvenli bir şekilde durdurmak için demiryolu operasyonuna yardımcı olmuştur.
Ulusal Yer Bilimleri ve Afete Dayanıklılık Araştırma Enstitüsü (NIED), 2016 yılında Chiba-oki’den Hokkaido-oki’ye uzanan Japonya vadisi boyunca meydana gelen depremleri izlemek için deniz dibi sismografları kullanmaya başladı. Eğer bu deniz dibi sismograflarından elde edilen veriler depremlerin erken tespiti için kullanılırsa, Pasifik Okyanusu’ndaki Büyük Doğu Japonya Depremi gibi gelecekteki depremlerin tespit edilmesi ve Shinkansen Hatlarına ulaşmadan hizmetlerin daha erken durdurulması mümkün olabilecektir. Bu nedenle, JR East deniz dibi sismograflarından elde edilen verileri kullanarak erken uyarıyı geliştirmiştir. Bu gelişmenin sonuçlarına bağlı olarak, JR East Kasım 2017’de Boso-oki (S1) deniz dibi sismograf verilerini ve Ocak 2019’da Ibaraki-o ki’den Kushiro-oki (S2-S5)’ye kadar olan alanın verilerini Shinkansen Hatları için erken uyarı olarak kullanmaya başladı. JR East, şu anda konvansiyonel hatlarda erken uyarı için sismograflardan gelen verileri kullanmak için yöntem araştırmaktadır.
ERKEN UYARIDAN HEMEN SONRA…
Erken uyarıdan hemen sonra, JMA sismik yoğunluk gözlemlerine dayalı deprem bilgileri yayınlar ve depremin oluşum zamanını, iç merkezini ve büyüklüğünü belirler. Deprem, hükümet ve diğer ilgili kuruluşlar tarafından acil müdahale gerektiren büyüklükte ise, JMA yaklaşık 90 saniye içinde sismik yoğunluğu 3 veya daha yüksek olan bölgelerde sarsıntıya dair Sismik Yoğunluk Bilgisi yayınlar ve daha sonra ayrı alanlarda sismik yoğunluk düzeyi gibi daha detaylı veriler paylaşır. Bu tür bilgiler TV, radyo ve diğer kanallar aracılığıyla yayınlanır ve aynı zamanda afet önleme kuruluşları tarafından uygulanan acil müdahale ve acil afet kontrol tedbirlerini başlatmak için kullanılır.
