İşte Soma gerçekleri!

Madencilik faaliyetinin sona erdirildiği panolarda (bölümlerde) bulunan kömür, zaman içinde oksijenle temasının devametmesi halinde önce kızışıyor, sonra da yanıyor. Kömür, madene öldürücü karbonmonoksit gazı yayıyor.

Uzmanlar, Soma’da çıkarılan kömürün 4 bin 500 kaloriye sahip olduğunu belirterek, “Bu sahadan çıkarılan kömür, kendi kendine çok çabuk tutuşabilecek özelliktedir. Bu kömürün kükürt oranı da yüksektir. Madeni işletenlerin ya da yöneticilerin bu tür kızışmaları önceden saptamaları büyük önem taşır” diyor.

‘GALERİDE BAŞLAMIŞ OLABİLİR’
İkinci güçlü olasılık, ana havalandırma galerisinin (gidiş-gelişin yapıldığı koridorun) çoğu zaman üst bölümünde ya da yanlarında açıkta kalan kömürdeki kılcal çatlakların, yüksek hava akışkanlığı sonucu kızışması ve sonra tutuşmasına bağlı olarak yangının çıkmış olabileceği.

Bu olasılığa göre tutuşan kömür, zemindeki bandı, elektrik kablolarını yaktı. Yangın nedeniyle elektrikler kesildi. Ortamdaki kömür tozları da tutuştu. Maden çok hızlı şekilde karbonmonoksitle doldu.

YANGIN ALANI NİÇİN İZOLE EDİLEMEDİ?
Yanıtı aranan en kritik sorulardan biri de şu: “Yangının çıktığı tahmin edilen terk edilmiş pano (kömür çıkarma işleminin sonlandırıldığı bölge) ya da galeri, madenin diğer alanlarını etkilemeyecek biçimde izole edilebilirmiydi?”

Uzmanlar, bu tür bir yangına müdahalenin zorluğuna işaret ediyor. Ancak “Burada yapılması gereken olası kızışmaların önceden saptanıp, kızışmaya yol açan kömürün önce soğutulup, kül ve çimentoyla kapatılmasıdır. Madencilikteki teknik ifadesiyle barajlama işleminin yapılmasıdır” deniyor.

Uzmanlar, karbonmonoksit miktarının madende hızla arttığı bilgisinden hareketle, yangının bir anda ve müdahaleye olanak vermeyecek nitelikte olduğu sonucuna da ulaşılabileceğini söylüyor.

‘ZEHİR BİR ANDA YAYILDI’
Bölgede incelemelerde bulunan kaynaklardan alınan bilgiye göre, sahadaki yangına bağlı olarak karbonmonoksit miktarı madende saniyeler içinde hızla arttı. Karbonmonoksit, insanların yaşayabileceği düzeylerden (3-5 ppm’lerden) 3 bin ppm’ye kadar yükseldi. (50 ppm’den sonra can güvenliği sorunu başlıyor.)

Karbonmonoksit renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz. Yoğunluğu havanınkine çok yakın, bu nedenle ocak havası içinde her noktada yayılabilir. Düşük miktarda bile zehirleyici. Ve maden yangınlarındaki ölümlerin yüzde 90’dan fazlası bu nedenden oluyor.

Bu sebeple hassas sensörlerle çok iyi ölçülüp sürekli izlenmesi gerekiyor. Bu şekilde ani bir karbonmonoksit yükselmesinin dahi fark edilmesi gerekiyor.

Karbonmonoksitin insan üzerindeki etkisi, kandaki hemoglobin ile birleşmesi ve dokulara oksijen taşınması kabiliyetini felç etmesi. Hemoglobin, karbononoksiti oksijene göre 300 kat daha fazla çekiyor.

Ortamda oksijen yeterli olsa bile bu nedenle zehirlenme yaşanabiliyor. Önce baş ağrısı, baş dönmesi, sonra bulantı ve halsizlikle kendini gösteriyor. İleri safhada felç ve ölüm geliyor.

YANGIN NİÇİN FARK EDİLEMEDİ?
Uzmanlar,madenlerdeki karbonmonoksit oranının sensörler aracılığıyla sürekli izlendiğini söylüyor. Bu amaçla maden sahası dışına bir kontrol odası inşa ediliyor. Kontrol odasında görevli teknisyen anlık olarak verileri takip ediyor.

Ortamda olağanüstü sayılacak bir gelişmenin olması halinde haberleşme sistemleri (megafon gibi) aracılığıyla madendeki işçiler uyarılıyor. Önlem almaları isteniyor. Gerekirsemaden boşaltılıyor. Kaza yaşanan madende, sensörlerin ayarları veya yerleştirildiği bölgeler açısından yaşanabilecek sorunlara dikkat çekiliyor.

MASKELER TAKILAMADI
Karbonmonoksite karşı işçilerin maske takması ve ortamdaki havayı solumaması gerekiyor. Ancak bazı işçiler, maskelerini takacak zaman bulamadı. Bazıları ise maskeyi burun ve ağızlarına geçirecek biçimde refleks gösteremedi.

İŞÇİLER NİÇİN KAÇAMADI VEYA TAHLİYE EDİLEMEDİ?
Uzmanlar, madencilerin neden hızla tahliye edilemediği sorusuna karşılık, “Yangın, tam vardiya değişimi sırasında çıkıyor. Bu nedenle kimin nerede olduğunu, hangi panoda kaç kişinin bulunduğunu bilmek mümkün değil. Bu durumun, tahliyeleri zorlaştırdığını söylemek mümkün” diyor.

Bu tür durumlarda içeride kalan işçiler için ocağın iç düzeninde kaçış yolları ve havalandırma için yeterli kanal bulunup bulunmadığı büyük önem taşıyor.

TÜNELLERE HAVA BASILDI, KAÇIŞ SAĞLANAMADI
Yangından sonra tünele yüksek oranda karbonmonoksitin yayıldığı tespit edilince işletme, zor bir kararla karşı karşıya kaldı. Saniyelerin büyük önem taşıdığı bu anlarda işletme, fanlar aracılığıyla tünellere temiz hava bastı. Bu yolla temiz havanın bulunduğu bölgedeki çok sayıda işçi kurtarıldı.

Ancak temiz hava girişi alt bölümlere karbonmonoksitin hızla sirayet etmesine neden olmuşsa; karbonmonoksitin hızla ulaştığı madenin alt galerileri ve panolarında bulunan işçileri kurtarmak mümkün olmamış olabilir.

ÖNCE SUYLA SOĞUTULUYOR
Kızışmanın erkenden tespiti büyük önem taşıyor. Kızışma olan bölgeler, önce suyla soğutuluyor. Sonra bu bölge kül ve çimentoyla kapatılıyor. Oksijenle ilişkisi kesilip yalıtılıyor. Yangına yol açmasına engel olunuyor.

MADEN OCAĞINDA ÇÖKME Mİ OLDU?
Yangının taşıyıcı kalasların yanmasına, taşıyıcı demirlerin erimesine yol açtığı, bu nedenle çökmenin meydana geldiği ya da ocağın ana alanına üst bölümlerden yanar halde çöküntü olabileceği de öne sürülüyor.

Ancak uzmanlar, ölümlerin büyük ölçüde karbonmonoksit zehirlenmesinden kaynaklandığını söylüyor. Yangın nedeniyle galerilerde biriken zehirli gaz ve görüş mesafesinin çok kısa olması nedeniyle yardım ekipleri işçilere ulaşamadığı gibi, tahliyeler istenilen hızda gerçekleşmedi.

'EĞİTİM VE TATBİKAT EKSİKLİĞİ VAR'
Yüksek Maden Mühendisi Prof. Dr. Şinasi Eskikaya, Soma’da yaşanan maden faciasıyla ilgili Habertürk TV’de yaptığı açıklamada, bu yangının trafodan çıkma ihtimalinin düşük olduğunu söyledi.

Eskikaya, “Kömürün yanması olağandır. Ama böyle bir faciaya sebep olmaması gerekir. İhmal kelimesi kullanılırmı bilmiyorum ama bu kazanın olmaması gerekirdi” dedi.

“Devlet büyükleri, bu facialar olduktan sonra harcamış oldukları sürenin yarısını bu facialardan önce harcasalardı, bu tür olayların önüne geçilebilirdi.Maalesef 40-50 yıldırmaden kazalarında en üst sıralarda yer alıyoruz” diyen Prof. Dr. Eskikaya, işletmede tatbikat yapıldığı açıklamalarına ilişkin olarak şöyle konuştu:

“Kömür madenlerindeki kazaların üç ana nedeni var. Yangın, grizu, göçük. Bunlar için ayrı ayrı önlemler alınması gerekir. Sahipleri, ‘Tatbikat yaptık’ dedi. Ne yaptılar, o anlaşılamadı. Büyük kömür madenlerinde, kaza olduğunda neler yapılması gerektiğinin tatbikatı yapılmalıdır. Askeriyedeki gibi tatbikat yapılmalı. İşçinin ne yapacağını bilmesi lazım. Eğitim ve tatbikat eksikliği var. Yanlış yere gidildiği için ölenlerin olduğu iddiaları var.”
AHT