Atatürk'ün görüntülerinin olduğu ilk sinema filmi

HALİDE EDİP ADIVAR'IN ROMANINDAN UYARLANDI

• Kurtuluş Savaşı ile ilgili ilk film ise beyazperdeye Halide Edip Adıvar’ın aynı adlı romanından 1923’te uyarlanan, Muhsin Ertuğrul’un senaryolaştırdığı ve yönettiği ‘Ateşten Gömlek’ oldu.

"TAMAM" DEDİ DEMESİNE AMA

• Bedia Muvahhit ile Neyyire Neyir, bir sinema filminde rol alan ilk Türk kadın oyuncular olarak sinema tarihine geçti. Muvahhit ile Neyir’in kamera karşısına geçme hikâyesi oldukça ilginç... Şöyle; 1922’de İkdam Gazetesi’nde yayımlanan ‘Ateşten Gömlek’ romanı büyük ilgi uyandırdı. Dönemin güncel konularını filme çekme arzusu içindeki Muhsin Ertuğrul, gördüğü ilgiden yola çıkarak romanı sinemaya uyarlamak istedi. Halide Edip Adıvar, “Tamam” dedi demesine ama bir şartı vardı.

Muhsin Ertuğrul (1892 - 1979)

TÜRK KADINLARININ ROL ALMASINI İSTEDİ

• O dönemlerde Türk sinemasında birkaç istisna dışında kamera karşısına gayrimüslim kadınlar geçiyordu. Müslüman kadınların sinema filmlerinde rol alması uygun bulunmuyordu. Ne var ki Halide Edip Adıvar, ‘Ayşe’ ile ‘Kezban’ karakterlerini gayrimüslim oyuncuların değil, Türk oyuncuların canlandırmasını istedi. Muhsin Ertuğrul’a da bu şartla izin verdi.

Halide Edip Adıvar (1884 - 1964)

KADIN OYUNCU GAZETE İLANIYLA BULUNDU

• Romanı mutlaka filme çekmek isteyen Muhsin Ertuğrul, Halide Edip Adıvar’ın bu şartını kabul ederek kadın oyuncu arayışına başladı. ‘Ayşe’yi canlandıracak kadını aradan çok zaman geçmeden buldu. Doğum adı Emine Bedia Şekip olan Bedia Muvahhit...

Neyyire Neyir (1902 - 1943)

SADECE MÜNİRE EYÜP BAŞVURDU

• 'Kezban'ı canlandıracak kadını ise bulamayan Muhsin Ertuğrul, en sonunda gazeteye ilan verdi. Rol için sadece Münire Eyüp başvuruda bulundu. Ertuğrul, ‘Kezban’ı canlandıracak oyuncuyu da bulduktan sonra ‘Ateşten Gömlek’in çekimlerine başladı.

Münire Eyüp’ün adı filmin afişine Neyyire Neyir olarak yazıldı.

Muhsin Ertuğrul ile Neyyire Neyir'in ‘Ateşten Gömlek’in setinde başlayan aşkları, 1929’da evliliğe dönüştü.

Bedia Muvahhit (1896 - 1994)

GALASI İŞGAL GÜNLERİNDE YAPILDI

• ‘Ateşten Gömlek’in galası, 23 Nisan 1923’te Beyoğlu’ndaki Palas Sineması'nda yapıldı.

30 Ağustos 1922’de gerçekleştirilen Başkomutanlık Meydan Muharebesi, mutlak bir zaferle kazanılmıştı kazanılmasına ama Kurtuluş Savaşı henüz sona ermemişti. İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde gösterime giren ‘Ateşten Gömlek’, şehirde büyük bir coşku yaşattı.

• Yapımcısının Türkiye’nin ilk film şirketi olan Kemal Film’in olduğu ‘Ateşten Gömlek’, iki ayrı bölüm halinde çift bilet karşılığında gösterime çıkarıldı.

• Muhsin Ertuğrul, 1928'de yine bir Kurtuluş Savaşı konulu film olan 'Ankara Postası'nı çekti.

Reşat Nuri Güntekin, Fransız yazar François de Curel’in ‘Terre Inhumaine’ adlı oyununu ‘Bir Gece Faciası’ adıyla uyarladı.

‘Terre Inhumaine’nin konusu I. Dünya Savaşı sırasında Alsace Lorraine’de, ‘Bir Gece Faciası’nda ise Kurtuluş Savaşı’nda Adapazarı’nda geçiyor.

Muhsin Ertuğrul’un ‘Bir Gece Faciası’nı ‘Ankara Postası’ adıyla beyazperdeye uyarladığı filmde başrolleri Neyyire Neyir, Nafia Arcan, İsmet Sırrı Sanlı, Behzat Butak ve Ercüment Behzat Lav paylaştı.

İlk gösterimi 2 Ekim 1929’da gerçekleştirilen ‘Ankara Postası’nı İstanbul’da 15 bin kişi izledi. Bu gişe, o güne kadar ulaşılmış en yüksek izleyici sayısıydı.

Muhsin Ertuğrul, ‘Ateşten Gömlek’ ve 'Ankara Postası'ndan sonra Kurtuluş Savaşı ile ilgili filmlere devam etmek istiyordu.

‘Bir Millet Uyanıyor’…

• Muhsin Ertuğrul, Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu'nun aynı adlı eserinden senaryolaştırdığı ‘Bir Millet Uyanıyor’u Çanakkale ve İstanbul’un Maltepe ile Kağıthane semtlerinde çekti. Film, gösterime 7 Aralık 1932’de girdi.

• ‘Bir Millet Uyanıyor’un başlıca özelliği görüntülerinde Mustafa Kemal Atatürk’ün olduğu ilk sinema filmi olması. Gerek Kurtuluş Savaşı hikâyesiyle gerekse ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk ile Mareşal Kazım Karabekir’in görüntülerinin yer alması, 53 dakikalık ‘Bir Millet Uyanıyor’u Türk sinemasının özel filmlerinden biri haline getirdi.

• 'Bir Millet Uyanıyor' için Mustafa Kemal Atatürk ile de çekimler yapıldı. Atatürk'e önce senaryo gönderildi ve filmde rol alıp alamayacağı soruldu. Atatürk'e teklif edilen rol, 10'uncu Yıl Nutku'nu okumasıydı. Atatürk, teklifi kabul ederek çekim ekibini Ankara'ya davet etti. Sonrasında yaşananları Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu, şöyle anlatmıştı: Atatürk, Çankaya’da bizi kabul etti. Biraz izahat istedikten sonra fon olarak getirdiğimiz kara örtünün önüne geçti ve nutkunu irada başladı. Bu arada sol taraftaki bir kapının önünde bayan Afet Hanım, bir milletvekili ve Mareşal Kazım Karabekir beliriverdi. Üçü de yüksek sesle konuşuyorlardı. Atatürk’ün yüzünde ani bir değişiklik oldu, onlara dönüp seslendi; "Susunuz! Film çeviriyoruz. Salona gidiniz." Atatürk’ün siniri bozulmuştu bir kere... “Bırakalım” dedi. Filmcilerin ısrarıyla devam etti. O sırada bahçıvanla birkaç kişi kapının yanında gülüşmeye başlamasın mı? Atatürk, bu kez gürledi; "Ne o? Biz burada komedya mı oynuyoruz, yoksa bir devlet şefi gibi halka mütalaamızı mı bildiriyoruz. Bu ne terbiyesizliktir? Gülmeyiniz, çekiliniz, yıkılınız, gidiniz?” Sonra nutkunu tamamladı. Filmcileri uğurladı.

• Ne var ki Çankaya Köşkü'nde çekilen sahneler, 'Bir Millet Uyanıyor'da yer almadı. Bunun nedeni de yönetmen Muhsin Ertuğrul ile reji asistanı Nazım Hikmet'in laboratuvarda yıkandıktan sonra filmi izlerken seste sorun olduğunu fark etmeleri. Zira, ilk sesli Türk filminin (İstanbul Sokaklarında) 1931'de çekildiğini göz önünde bulunduracak olursak, Türk sineması ses konusunda henüz acemilik dönemindeydi.

İÇ DÜŞMANLARLA MÜCADELEYİ DE ANLATIYOR

• ‘Bir Millet Uyanıyor’, 1920‘de Kuvay-i Milliye askerlerinin Akbaş cephaneliğini basmasıyla başlıyor. Film, gerek Yunanlılar ile gerek iç düşman olan Said Molla ve Kuvay-i İnzibatiye güçleriyle mücadelesiyle devam ederken Kurtuluş Savaşı zaferi ve Türk ordusunun İzmir’e girişiyle sona eriyor.

Filmin finalinde, Mustafa Kemal Atatürk'ün askeri geçit sırasında çekilen görüntüleri yer alıyor.

'Bir Millet Uyanıyor'un galası, 7 Aralık 1932'de Elhamra Sineması ve Melek Sineması'nda gerçekleştirildi.

'Bir Millet Uyanıyor'un başrol oyuncularından Emel Rıza.

İKİ FİLMDE DAHA ROL ALACAKTI AMA...

• Mustafa Kemal Atatürk, Münir Hayri Egeli’nin yöneteceği 'Ben Bir İnkilap Çocuğuyum' adlı filmde rol alacaktı. Ne var ki sağlığını bozulması nedeniyle bu proje gerçekleşmedi.

Atatürk’ün rol almak istediği bir diğer film ise belgesel türündeki 'İstiklâl – Zafer Yollarında'ydı. Ne var ki yine sağlığı nedeniyle Kurtuluş Savaşı’nın nasıl kazanıldığını anlatacak olan bu filmde de kamera karşısına geçemedi.

• 'Bir Millet Uyanıyor', 1966'da Ertem Eğilmez tarafından yeniden çekildi.

1967'de Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde tarihsel filmler dalında birinci olan filmin çekimleri Bilecik'te 45 günde gerçekleştirildi.

ATIF KAPTAN HER İKİ FİLMDE DE ROL ALDI

• 1966 yapımı 'Bir Millet Uyanıyor'un özelliklerinden biri, 1932 yapımı ilk uyarlamada da rol alan Atıf Kaptan'ın 34 yıl sonra yeni versiyonunda da rol alması. Atıf Kaptan, her iki filmde de 'Yahya Kaptan'ı canlandırdı.

• Asıl adı; Atıf Terzioğlu olan Atıf Kaptan, sonraki yıllarda sahne adı olarak ilk filmde canlandırdığı ‘Yahya Kaptan’dan esinlenerek soyadını ‘Kaptan’ olarak kullanmaya başladı.

Atıf Kaptan (1908 - 1977)

Simge anıtın hikâyesi

100 yılın ilkleri

100'üncü yıl marşları