'Fenilketonüri'de ölümcül tehlike

Fenilketonüri Aile Derneği Başkanı ve Ülke Kordinatörü Deniz Yılmaz Atakay, fenilketonüri hastalığında özellikle bilinçsiz şekilde fenilalanin ağırlıklı gıdalarla öğünlerin geçirildiğine dikkat çekerek; "Çocuklarda zeka geriliği meydana gelebiliyor ve önlem alınmadığı durumlarda ise hastalık ölümle sonuçlanabiliyor" dedi.

İstanbul'da bir vakıf üniversitesinin Gıda Mühendisliği Bölümü, kişilerde proteinli besinlerde bulunan "Fenilalanin" yani amino asidinin enzim eksikliği nedeniyle metabolize edilememesi sonucunda gelişen ve kalıtsal bir hastalık olan Fenilketonüri hastalığına dikkat çekmek için bir konferans düzenledi. Konferansta konuşan Klinik Biyokimya Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mine Ergüven, "Genetik geçişli bir hastalık olan Fenilketonüri hastalığının 'kader böyleymiş' algısından çıkartılarak önlenebileceğini vurgulamak ve sosyo-kültürel alanda yerini bulmasını hedeflemektir." dedi.

Çocuklarda besin alerjisine dikkat!

Bir anda musluk gibi akmaya mı başladı burnu? Ya da gözlerinden şıpır şıpır yaşlar damlamaya? Acaba grip mi oldu derken, öksürüğüne cildinde kırmızı kırmızı döküntüler mi eklendi?

Tam bir panik haline sokuveriyor anneleri bu semptomlar. Zira minik yavruları tam da ek besinlere başlamıştı. Anne sütüne katı gıdalara alışacak olma mücadelesi eşlik edecekti ki bir de bu şikayetler baş gösteriverdi!

İşte tam da sorun burada. Altı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor.

Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor. Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmek yeterli!

Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin. Ve üç gün bir tek o besini verirseniz, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilirsiniz.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılmasını önerisinde bulunuyor.

Mevsim meyve sebzelerinden yedirin - ZBebek beslenmesinde anne sütünün eşsiz üstünlüğü tartışılmaz. Bebeğiniz altı aylık olduğunda ise artık ek besinlerin zamanı gelmiş bulunuyor...

O güne dek sadece sıvı beslenmeye alışkın olan minik yavrunuz artık katı gıdalarla tanışacak olmanın biraz hazzını biraz da sıkıntısını yaşayacak şüphesiz.

Zira çiğneme faktörü girecek işin içine. Anne sütü yeterli olmadığı durumlarda, aylık kilo alımları yetersiz olan (ayda 500 gr'dan az) bebeklerin ek gıdalarla tanışması en erken 4 aya kadar da inebiliyor.

Ek besinlere geçişte öncelikle mevsim sebze ve meyvelerinin tüketilmesi önemli. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, patates, havuç ve kabak ile başlanıp mevsimine göre karnabahar, brokoli, brüksel lahanası, bal kabağı...

Ispanak, pırasa, semizotu, fasulye, bezelye, lahana, kereviz, kuşkonmaz ve enginarın dönüşümlü olarak ve üçlü gruplar halinde verilebileceğini belirtiyor.

Listeye ilerleyen günlerde sarımsak da eklenebiliyor. Havuç, bezelye, kuşkonmaz, enginar, maydonoz ve semizotunun tam mevsimi.

Meyvelerden ise, elma, armut ile başlanabiliyor ve mevsimine göre şeftali, kayısı, muz, karpuz ve kavun ile devam ediliyor.

Dr. Yücel, çeşit çeşit mevsim meyvelerinin tezgahlarda bolca yerini aldığı bugünlerde elma, muz, şeftali, kayısı, mürdüm eriği, karpuz ve kavun püresi verilebileceğini belirtiyor. Meyveleri önce tek tek tattırmak, sonra iki meyveyi kombinlemek gerekiyor.

1 yaşına kadar yasak olan besinler - 1 yaşına kadar bebeklere yasak olan besinler de var. Örneğin patlıcanda nikotin olduğu ve besleyici değeri az olduğu için...

Bakla da nadir bir hastalık olan "Glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği" olan kişilerde sarılığı tetiklediği için 1 yaşına kadar önerilmiyor. Çilek, domates, tropikal meyveler de alerjik olduğu için 9 ay ile 1 yaşından önce denenmemeli.

İnek sütü, bal, fındık, fıstık ve yumurta beyazının da 1 yaşından önce verilmemesi gerekiyor. Dr. Yücel, inek sütünün 9 aydan sonra karışımlarda kullanılabileceğini, mecbur kalınırsa sulandırılarak kullanılması gerektiğini belirtiyor.

Portakal ve mandalina suyu asitli olduğu için reflüyü artırabildiğinden direkt değil muz, havuç suyu gibi diğer besinlerle karıştırılarak verilmeli. Üzüm suyu ise fazla tatlı olduğundan çocuğun tatlıya alışmaması açısından yine tek başına verilmemeli.

8'nci aydan sonra pütür boyutunun artırılması önemli

Bebeklerde 8. aya kadar muhallebi kıvamında verilen ek besinleri 8. aydan sonra pütür oranı yükseltilmiş olarak vermek önemli bir püf noktası. Örneğin bezelyenin yarısı veya üçte biri oranında büyük parçaları bebek rahatlıkla yutabiliyor.

9 aylık bebeğin artık sofra yemeklerine geçebileceğini, tuzsuz olmak kaydıyla ve çatalla ezilerek tüm gıdaların verilebileceğini, 9 aylık bebekler için artık blender kullanılmaması gerektiğini belirten Dr. Yücel...

"Katı besinlere geçiş sağlıklı bir şekilde yapılabilirse 3 yaşına kadar blender bebeği denilen en ufak pütürde öğüren çocuklar yaratmamış oluruz" diyor.

Annelerin yaptığı yanlışlardan birisi "Bebeğim bu sebze çorbasını sevmedi" deyip bir daha vermemek. Dr. Yücel, bu durumda annelere değişik sebzeler denemelerini, sevmediği çorbaya bir süre ara verip 1 hafta sonra tekrar deneyebileceklerini belirtiyor.

Sebze pürelerinin zeytinyağı ve tahıllarla (bulgur, irmik, pirinç, tarhana, mercimek vb) ile zenginleştirilmesi, 6 ve 7. aydan sonra et ve tavuk, 7-8 aydan sonra da balık ile kombinlenmesi gerekiyor.

Besin alerjilerinin belirtileri - Bağışıklık sistemi aracılığı ile besinlere gösterilen aşırı duyarlılık reaksiyonlarına "besin alerjisi" deniliyor.

Besin alerjisi olan bebeklerde sıklıkla ailede besin alerjisi veya astım, alerjik nezle, egzema gibi diğer alerjik hastalıklar bulunabiliyor. Yani genetik yatkınlık söz konusu. Peki bebeğinizde, çocuğunuzda besin alerjisi olduğunu nasıl anlayabilirsiniz?

İşte belirtileri...

Deride: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen, dudak ve göz kapaklarında şişlik, egzema

Üst solunum yollarında: Burun tıkanıklığı-kaşıntısı-akıntısı, hapşırma, geniz akıntısı, boğazda kuruluk veya kaşıntı, damakta kaşıntı, kuru öksürük

Gözlerde: Sulanma, kaşıntı, kızarıklık ve göz kapaklarında şişlik

Alt solunum yollarında: Nefes darlığı, hışıltı-hırıltı, öksürük

Sindirim sisteminde: Bulantı-kusma, karın ağrısı, kanlı ve müküslü ishal, kramplar, besini reddetme

Kalp-damarda: Çarpıntı, morarma, tansiyon düşüklüğü, baş dönmesi, bayılma

Anneler dikkat! Besin alerjisini anlamanın püf noktası...

Bir anda musluk gibi akmaya mı başladı burnu? Ya da gözlerinden şıpır şıpır yaşlar damlamaya? Acaba grip mi oldu derken, öksürüğüne cildinde kırmızı kırmızı döküntüler mi eklendi bir de? Tam bir panik haline sokuveriyor anneleri bu semptomlar.

Oysa 6'ncı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor. Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor.

Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmeniz gerekiyor. Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin.

Ve üç gün bir tek o besini verin ki, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilin.

Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılması. Örneğin inek sütü alerjisi en sık görülen alerjilerden biri.

İlk 6 ayda başlıyor genellikle 2 yaşında düzeliyor, nadiren ileri yaşlarda devam ediyor. Tedavide inek sütü ve sütten yapılan gıdalar diyetten tamamen çıkarılıyor. Özel bir formül mama ile beslenme destekleniyor.

Anne-babaların çocuk hastalıkları uzmanı veya çocuk alerji uzmanları bilgisi dahilinde bu alerjileri takip etmesi gerekiyor. Kan veya deride yapılan testler ile alerji takip altında tutuluyor. Bu testlerde düzelme olduğunda yavaş yavaş gıda deneniyor.

Dr. Yücel bazı hafif gıda alerjilerinde örneğin domates yenildiğinde ağız kenarında bir iki döküntü oluyorsa, bir iki ay sonra denendiğinde döküntü ve ek bulgu yoksa gıdanın yavaş yavaş artırılarak verilebileceğini belirtiyor.

Fenilketonüri Aile Derneği Başkanı ve Ülke Kordinatörü Deniz Yılmaz Atakay de asıl mesleğinin hosteslik olduğunu, 2001 yılında kızı Lal'in doğumunun 18. gününde bu hastalıkla tanıştığını belirterek başladı. Atakay bu nedenle, "Lal ile gelen PKU aileleri" adı altında bir dernek kurduklarını ve aynı kaderi paylaşan kişilerle bir araya geldiklerini belirtti.

''HAYAT KURTARAN YENİ DOĞAN TARAMA TESTLERİ VE GIDA KONTROLÜ"

Atak, Fenilketonüri (PKU) hastalığını tanımlayarak şunları söyledi: ''Hastalık genetik geçişli olmasına rağmen yeni doğan bebeklerde tarama testleri ile erken tanı konulamayabiliyor. Bunun sonucunda bilinçsiz şekilde fenilalanin ağırlıklı besinlerle öğünler geçirilebiliyor. Ayrıca aspartam gibi fenialaninden sentezlenen tatlandırıcılar ve fenialanin içeren ilaçlar kullanılabiliyor. Sonrasında ise çocuklarda zeka geriliği meydana gelebiliyor ve önlem alınmadığı durumlarda ise hastalık ölümle sonuçlanabiliyor."

Çocuk beslenmesinde yapılan yanlışlar

Bebeğin doğumundan itibaren ilk altı ay anne sütüyle - beslenmesi büyük önem taşıyor.

Bu sürede bebeğin gelişimi ve kilo alımı yeterli ise anne sütü dışında - herhangi bir ek gıdaya veya mamaya ihtiyaç kalmıyor.

Eğer bebeğiniz anne sütünü düzenli olarak alıyorsa - hastalık durumlarında bile su, bitki çayı veya meyve suyuna - ihtiyaç duymaz.

Dünya Sağlık Örgütü 1-7 Ağustos - haftasını "Emzirme Haftası" olarak kutluyor.

Bu hafta - kapsamında yaptığı bilgilendirmelerde anne sütünün - verimli olabilmesi için annenin huzurlu olması, besin değeri - yüksek gıdalarla beslenmesi ve problemli durumlarda - uzmanlardan yardım almaktan çekinmemesi gerektiğini - vurguluyor.

Eğer annenin sütü yeterli değilse ve bebeğin büyümesini - olumsuz etkiliyorsa, hekimin kontrolünde doğum - ayına uygun mamalara veya ek gıdalara başlanılıyor.

Anne sütü az da olsa ek gıdalara geçişin en erken - 4. aydan itibaren olması kabul gören bir uygulama.

Gelişimi normal sadece anne sütü alan bebeklerde - ek besinlere başlanması en erken 6. ay.

Ek besinlere - başlamanın iki ana nedeni vardır.

Birinci ve gerekli ilk - neden anne sütünün artık yeterli olamadığı besin öğelerini - aya göre takviye etmektir.

İkinci önemli diğer neden - de bebeği katı kıvamlı olduğu kadar değişik tattaki çeşitli - besinlere alıştırmak ileriki yaşlarda daha kolay ve - çok yönlü yeme alışkanlığı kazandırmak, sağlıklı, kaliteli - bir yaşama hazırlamaktır.

Ek gıdalara geçişlerde annelerin yaptığı en önemli - hatalardan biri tek tek gıdaları denemeden tüm - yiyecekleri karıştırarak ve blender'den geçirerek bebeğe - vermeleri.

Oysa ki bebekler katı gıdaya geçmek için - illa öğütülmüş yiyeceklere ihtiyaç duymazlar.

Bunun yerine - birkaç dişiyle kemirebileceği, emebileceği (armut, - buharda pişmiş havuç, muz gibi) gıdaları ellerine vererek - hem bebeğin gıdayla daha hakiki bir ilişki kurmasına - zemin hazırlamak hem de kendi zahmetinizi azaltmak - mümkün.

Tek tek besinleri verdiğimizde bulamaçtaki gibi çeşitli - gıdaları bir seferde yemediğini düşünen anneler, - yaşını geçmiş çocuklarına hâlâ bulamaç kıvamında - yiyecekler vermeye devam ederler.

Ama bebekler bir - yumurtanın veya peynirin tadını ayrı ayrı almalı ve damak - zevkleri gelişmelidir.

Çocuk beslenmesindeki ana kurallardan biri tuz ve - şekeri kullanmamak.

Hayatının geri kalanında bunlara - aşırı eğilim gösteren bir toplumda yaşayacak olması bir - yana; tuz kullanımının bebekler için zararlı olduğunu - gösteren araştırmalar var. Yani tuzu unutun.

Çocuk televizyonun karşısında hipnotize olmuş otururken - ağzına kaşık kaşık yemek tıkmak aslında çok kolay.

Lakin kolay olduğu kadar da zararlı. Bu, çocukluk - çağındaki obeziteyi körükleyen en önemli davranış biçimlerinden - biri olarak ifade ediliyor.

Yemeğin aileyle - aynı zamanda, yemek masasında yenilmesi konusunda - alışkanlığın erken yaşta kazandırılması hem çocuk hem - de aile açısından çok önemli.

Çocuklar katı gıdalara tam olarak geçiş yapıp evde - pişen ne varsa onu yemeye başladıklarından itibaren - bazı yiyecekleri diğerlerine tercih etmeye de başlıyorlar.

Bu konunun çözümü sevmediği gıdayı zorla, illaki yedirmekten - değil, alternatifler hazırlamaktan, sunumu ya da - pişirme yöntemini değiştirmekten geçiyor.

Bir de çocukların - damak zevki diğer birçok başka şey gibi çabucak - değiştiğinden "ıspanağı hiç sevmez" diye etiketlemeyip - sevmediği gıdayı zaman zaman tekrar önüne - sunmakta fayda var.

Bir gün yemediği ıspanağı başka - bir gün zevkle yiyebilir.

İştahsız çocuklara "Aman yesin de ne yerse yesin" - anlayışıyla hazır gıdalar, paketli gıdalar, bisküviler, - cipsler vermek hatalı.

Bunların yanı sıra sucuk, salam, - sosis gibi yiyecekler de çocukların öğünlerinden uzak - tutulmalı.

"Ne yersen osun" diye bir söz olduğunu aklımızdan - çıkarmadan; sadece yemenin değil sağlıklı yemenin - önemini idrak ederek çocuğa sağlıklı gıda seçenekleri - sunulması gerekiyor.

Meyve, fındık fıstık, havuç, - salatalık, tost gibi atıştırmalıklar paketli abur cuburlar - yerine ara öğün olarak kullanılabilir.

"Toplumdaki kişilerin, bilgi eksilikliğinden ötürü bu hastalıkla mücadele eden çocuklara Fenilalanin içeren gıdalar yemesi için ısrarcı tutumlarda bulunması, fiziksel ve psikolojik yönden çocukları ve ailelerini zor duruma sokuyor." diyen Deniz Yılmaz Atakay, Fenilketonüri hastalığı ile ilgili bir annenin müthiş mücadelesini anlatan ''Zekam Senin Elinde Beni Doğru Besle'' isimli bir kitap çıkarttığını, kitabın sadece Türkiye'de değil yabancı dillere çevrilerek dünyanın birçok ülkesinde ilgi gördüğünü ve hatta okullarda yardımcı kitap olarak kullanıldığını da sözlerine ekledi.

Konferans sonunda, konferansı düzenleyen üniversitenin Dekanı Prof. Dr. Osman Nuri Uçan ve üreme sağlığı üzerine çalışmaları da bulunan Biyokimya Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mine Ergüven; sosyal sorumluluk ve etik projeleriyle tanınan üniversitenin "Fenilketonüri Hastalığı"na da tam destek verdiklerini ifade ederken, Deniz Yılmaz Atakay'a "Anne ve Baba Adaylarına Bebeğe Hazırlık Eğitimi" başta olmak üzere birçok yeni projede sonuna kadar destek vereceklerini belirttiler.

İHA