Gazavatname nedir? Edebiyatta gazavatnameler, örnekleri ve yazarları
Klasik Türk edebiyatı olarak da bilinen Divan edebiyatında düz yazı ile yazılan ve nesir adını verilen edebi tür, kendi içinde farklı yazı çeşitlerine ayrılmaktadır. Her biri birbirinden farklı olaylar, gelişmeler ve kişiler üzerine yazılan bu edebi eserlerin de kendilerine has birtakım özellikleri bulunmaktadır. Divan edebiyatının bir türü olan ve ordunun akınları, savaşları ve başarılarını konu eden eserlere ise gazavatname adı verilmektedir. Bir diğer ismi de cenkname olan ve Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan gazavatname nedir? Gazavatname özellikleri nelerdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Din uğruna yapılan savaş manasına gelen gaza kelimesinden türetilmiş olan gazaname, en gelen tarifi ile Müslüman olmayanlarla yapılan savaşları ve bu savaşlar esnasındaki kahramanlıkları anlatmaktadır. Peki, ilk gazavatname örneği nedir? Gazavatname ne demek? İşte, tüm detaylar...
Gazavatname Nedir?
Türk edebiyatında, orduların gerçekleştirdikleri akınlar, savaşlar ve bu savaşlar esnasında gösterilen kahramanlıkları konu alan bir edebi türdür. Kelime anlamı olarak savaşmak manasına gelen gaza kelimesinden türetilmiş olan gazanameler, Müslüman olmayan düşmanlara karşı elde edilmiş olan zaferleri çoşkulu ve sanatsal bir dille ifade etmeleriyle dikkat çekmektedirler.
Türk edebiyatındaki gazavatnamelerin tarihinin Selçuklular ile başladığı tahmin edilse de bu tür eserlerin en fazla verildiği dönem 16. yüzyıldır. Osmanlı Devleti’nin yükselme devrine denk gelen ve savaşlarda alınan askeri başarıların ardından sıkça yazılan gazavatnemeler, ileriki yıllarda askeri başarıların azalması ve fetih hareketlerinin durma noktasına gelmesiyle daha az yazılmaya başlanmıştır.
Gazavatnameler kendi içinde de türlere ayrılmaktadır. Kazanılan bir askeri zaferin ardından yazılan bu gazavatnameler; kahramanlık gösteren komutanlara yazılanlar, dini liderleri konu alanlar, yalnızca padişaha yazılanlar, savaşın kendisini konu alanlar, savaşın gerçekleştiği coğrafya ya da bölgeyi konu edinenler ve fethedilen toprakları ele alanlar olmak üzere 6 farklı türe ayrılmaktadır.
Gazavatname Özellikleri
Gazavatnameleri, Divan edebiyatı başlığı altında bulunan diğer edebi eserlerden ayıran önemli özellikler ise şu şekilde sıralanabilir:
İlk Gazavatname Örnekleri
Selçuklu Devleti döneminde yazılan Danişmendnameler ve Battalnameler, bazı kaynaklarda ilk gazavatname örnekleri olarak gösterilse de bu eser türünün tanımına uyan ilk örnekler 15. yüzyılda verilmeye başlanmıştır.
Osmanlı tarihindeki ilk gazavatname örneği ise Kaşifi’ye aittir. Gazaname-i Rum isimli bu eserde, II. Murad döneminde yaşanan II. Kosova ve Varna Savaşları ayrıntılı bir şekilde tasvir edilmektedir. Yine II. Murad döneminde Balkanlar’da yapılan savaşları ve kazanılan başarıları konu alan Gazavat-ı Sultan Murad, gazavatname türünün önemli örnekleri arasında yer almaktadır.
Osmanlı Devleti’nde kaleme alınan gazavatnamelerin son örneklerinden birisi ise Rizaı’ye ait olan Manzume-i Sivastopol isimli eserdir. Kırım Savaşı’nı konu alan bu eseri, türünün diğer örneklerinden ayıran en önemli özellik ise kazanılan zaferden çok, Kırım Savaşı esnasında gösterilen direnişin övülmesidir.
