Çökertme türküsünde ismi geçen 'kolcular' kimdi?
Osmanlı Devleti'nin borçlarını halktan kesilen vergilerle doğrudan ödeme amacı ile kurulan Düyun-ı Umumiye İdaresi'nden Reji Şirketi'ne... Reji şirketinden türkülere konu olan 'Kolcular'a... Kolcular'dan tütün kaçakçılarına... Öncesi ve sonrasıyla bir dönemin arka planı... Habertürk'ten Mehmet Şimşek'in haberi...
ABONE OL
Tütünün Osmanlı Devleti’ne girişi ile Osmanlı coğrafyasına yayılışı arasında geçen kısa süre, ülkede tütün tiryakilerini, ekilen yeni bir metayı ve yeni bir vergi türünü ortaya çıkardı. Tütünün ekimi ve kullanımıyla, vergi vermek istemeyen kişilerin tütün kaçakçılığına girişmesi ise bu süreden daha kısa sürdü. Tütünün devlet kanalıyla tekelleşmesi ve devletin ödeyemediği borçlar neticesinde tütün vergileri üzerinde kurulan Reji tahakkümü, öteden beri devam eden tütün kaçakçılığını artırdı ve bu kaçakçılığa engel olmak için Reji idaresinin kurduğu silahlı birlikler olan Reji kolcuları ile kaçakçılar ve halk arasında işin içinden çıkılamaz bir kördüğüme dönüşen çatışma ortamına dönüştü.
Yalova Üniversitesi Araştırma Görevlisi Burak Altunsoy, "Osmanlı’da Tütün Kaçakçılığı-Reji Kolcuları ve Uygulamaları" adlı kitabında tütün kaçakçılığını engellemek için kurulan bu birliği; Reji idaresi, tütün kaçakçıları ve devlet görevlileri bağlamında inceledi. Arşiv belgelerinden kolcuların izini süren yazar, günümüzde tarih ders kitaplarında ve türkülerde adı ölüm ve işkence ile özdeşleşen Reji kolcularının uygulamalarını ele aldı.
Altunsoy konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı.
MEHMET ŞİMŞEK: Kolcu, Karakol, Kolağası, Karakol Cemiyeti'nnden '5. Kol' faaliyetlerine uzanan bir çizgi... Örnekleri uzatmak mümkün 'Karakolda doğruyu söyler, mahkemede şaşar', türküsünden 'Karakolda ayna var' şarkısına. Söyleşimize konu olan ve bir kaynağa göre Ortakentli kemancı Köroğlu Hasan Hüseyin Salim'e ait olan 'Çökertme' veya 'Halilim' türküsüne... Öncelikle 'Kol' kelimesini irdeleyerek başlayalım...
BURAK ALTUNSOY: “Kol” kelimesi sizin de ifade ettiğiniz gibi dilimizde çok çeşitli anlamlarda kullanılmıştır. Bizim konumuz bağlamında “kol” ve “kolcu” ifadelerini bir bütün olarak değerlendirmemiz gerekir. Kolcu Osmanlı Devleti’nde belirli alanlarda iç güvenliği temin eden görevlilerdir ki bunların içerisinde gümrüklerde çalışan “gümrük kolcuları”ndan tutun, cizyelerin toplanması esnasında cizye memurlarının güvenliğinden sorumlu olan “cizye kolcuları”na kadar çok çeşitli amaçlarla kolcular görev yapmıştır. Fakat kolcu denince özellikle son dönemde akla gelen elbette Reji kolcularıdır ki asli görevleri Osmanlı Devleti’nde tütün kaçakçılığını engellemek için Reji idaresi bünyesinde kurulmuş olan silahlı birliklerdir.