Beyne ve hafızaya kısa bir yolculuk: Anılar nasıl oluşur ve hatırlanır?
Hatırlama eylemi, karmaşık bir süreçtir. Çocukluk deneyimlerinizi canlı bir şekilde hatırlarken 2 gün önce kahvaltıda ne yediğinizi hatırlamakta zorluk çekebilirsiniz. Peki, bunun sebebi nedir hiç merak ettiniz mi, yani bu anılar neye bağlı olarak hatırlanır ve nasıl hatırlarız? Bir hafızanın nasıl oluştuğunu etkileyen birkaç faktör vardır. İşte, beyne ve hafızaya dair kısa bir yolculuk!
- 1
Hafızamız, geçmiş deneyimlerimizi ve bilgileri saklayarak kim olduğumuzu şekillendirir. Ancak anıların beynimizde nasıl oluştuğunu ve nasıl hatırlandığını hiç merak ettiniz mi? Bilim insanları bu süreci üç ana aşamada açıklıyor: kodlama, depolama ve geri çağırma. Yani beynimizde bu süreçler hipokampus, korteks ve amigdala gibi bölgelerin karmaşık etkileşimleri sayesinde gerçekleşiyor. İşte, anıların oluşumundan hatırlanmasına kadar olan yolculuğuna dair detaylar...
- 2
İLK AŞAMA: KODLAMA
İlk aşama olan kodlama; bilgilerin beyin tarafından alınması, algılanması ve saklanmak üzere dönüştürülmesi sürecidir. Bu, bir kütüphanecinin kitapları düzenlemesine benzetilebilir. Kodlama, bilgilerin etkili bir şekilde depolanmasını sağlar.
- 3
İKİNCİ AŞAMA: DEPOLAMA
Kodlamadan sonra gelen depolama aşamasında, beyin bu bilgilerin ne kadar önemli olduğunu belirler ve ne kadar süreyle saklanacağına karar verir. Kısa süreli hafızalar yaklaşık 30 saniye sürerken uzun süreli hafızalar ömür boyu sürebilir.
-
- 4
ÜÇÜNCÜ AŞAMA: GERİ ÇAĞIRMA
Hafızanın geri çağrılması, saklanan bilgilere erişim sürecini ifade eder. Beynimiz, hafızanın oluşumu ve geri çağrılması için farklı devreler kullanır. Bilim insanları, bu iki süreçte aynı nöral devrenin aktif olacağını varsaydılar. Ancak araştırmalar, geri çağırma sırasında beynin, hafızanın oluşumu için kullanılan devreden bir çeşit sapma yaptığını ve depolanan anılara erişim sağladığını ortaya koymuştur.
- 5
HAFIZA TÜRÜNE BAĞLI OLARAK HATIRLAMA DA DEĞİŞİYOR
Kısa süreli hafıza (STM) ve uzun süreli hafıza (LTM) geri çağırma süreçlerinde farklılıklar gösterir. Kısa süreli hafıza, olayların sırasına dayanırken uzun süreli hafıza genellikle beynin oluşturduğu çağrışımlara dayanır. Örneğin, tanıdık bir şarkıyı duymak, o şarkıyı sıkça dinlediğiniz döneme dair anıları, duyguları ve detayları hatırlatabilir.
- 6
ANILAR NASIL HATIRLANIR?
Anıların hatırlanma süreci yukarıda bahsedilen 3. aşama geri çağırma evresinde yaşanır. Yani anılar hatırlandığında, beynimiz depolanan bilgileri geri çağırır. Geri çağırma sürecinde beyin, hafıza türüne göre yol izler. Kısa süreli bellekte bulunan anıyı hatırlamak istediğinde olayların sırasına dikkat edilirken uzun süreli hafızadaki bilgiler için genellikle çağrışımları hatırlamaya çalışır.
-
- 7
ANILAR NEREDE SAKLANIR?
Anıların nerede saklandığını anlamak için bilim insanları Henry Molaison vakasından yararlandı. Molaison, epilepsi tedavisi için beyin ameliyatı geçirdi ve bu süreçte yeni anılar oluşturma yetisini kaybetti ancak eski anılarını hatırlayabiliyordu.
- 8
Bu, anıların başlangıçta ameliyatta çıkarılan bölge hipokampusta oluştuğunu gösteriyordu. Yani eski anılarını hatırlayabilmesi hipokampus adlı bölgede oluştuktan sonra uzun süreli depolama için diğer bölgelere gittiğini gösteriyor.
- 9
Diğer bir deyişle depolanan yerdeki bilgiler kalıcı olması gereken yere aktarıldığı için Molaison eski anılarını hatırlamaya devam etti. Ayrıca beyindeki amigdala, anılara duygusal bir boyut kattığı ve anıları güçlendirdiği için bilgiler canlı kaldı ve eski anılarını hatırlamaya devam etti.
Kaynak: Science ABC
-
