Şehirler isimlerini nereden alıyor?

Prof. Dr. Musa Şaşmaz, Türkiye nin en kapsamlı araştırmalarından birine imza attı. Şaşmaz, 10 yıl süren çalışmasının ardından Türkiye nin İdari Taksimatı (bölmeleri) adlı 15 ciltlik araştırmasını tamamladı.İşte o çalışmaya 81 ilin isimlerinin kökeni:ADANA Adana yı kimlerin nasıl kurdukları konusunda elde kesin bilgiler yoktur. Ancak, Bizans lı Etien in ilettiği bir söylenceye göre, Uranus un oğulları Adanos ve Saros, Tarsus la savaşarak burayı ele geçirmişler. Bunlardan Adanos kente ( Adana ) Saros ta ırmağa (Seyhan) adını vermiş.ADIYAMAN Adıyaman ilk zamanlarda, Piran Köyü nün yerine kuruluydu ve Perre adını taşıyordu. Daha sonra Emeviler, buraya bir kale yaptırdı. Kent de Mansur un Kalesi anlamına gelen Hısn Mansur adıyla anılmaya başlandı. Kent, 1. Selim zamanında alınınca Türkler, buraya Adıyaman demeye başladılar.AFYONKARAHİSAR Afyon türkülerinde sık sık Hisar sözcüğü geçer. Hisarın bedenleri çevirin gidenleri Bu hisar sözcüğünün Afyon türkülerinde sık sık yinelenmesi nedensiz değildir. Eski adı Akroenos olan şehri Selçuklular uzun süren bir kuşatmadan sonra ele geçirdiler. Hisar kuşatma anlamına gelir. Acılarla elde edilen yere Karahisar dediler ve orada, kara taşlardan bir kale kurdular. Onaltıncı yüzyılda bölgede afyon yetiştirilmeye başlayınca, Karahisar ın başına bir de Afyon eklendi ve şehir Afyonkarahisar adını aldı.AĞRI İsmi sınırları içindeki Ararat dağından alır. Çok eski çağlarda yeryüzü korkunç bir su baskınınına uğradı.(Nuh Tufanı) Nuh peygamber bütün canılardan bir çifti alarak bir gemiye bindirdi. Gemi Cudi (İslam kaynaklarına göre) (Hristiyan kaynaklarına göre de Ararat – Ağrı) dağına kondu. Ararat, önce aran sonra da Ağrı adını aldı.AKSARAY Selçuklu Sultanı İzzettin Kılıçarslan, şehirde cami, medrese, kümbetler ve büyük ve beyaz bir saray yaptırdı. Şelir Aksaray adını işte bu beyaz saraydan aldı. AMASYA Amasya şehrini tarihçi Strabon a göre Amazon karalı Amasis kurdu ve ona Amasis kenti anlamına gelen Amasesia ismini verdi.ANKARA İslam kaynaklarında Ankara nın adı Enguru olarak geçer. Kimilerine göre Ankara sözü Farsça Üzüm anlamına gelen Engür den, ya da Yunanca da Koruk anlamına gelen Aguirada dan türemiştir. Bazılarına Hint-Avrupa dillerindeki Eğmek anlamına gelen Ank ya da Sankskritçe de; Kıvrıntı , anlamına gelen ankaba dan veya Latince den çengel anlamına gelen uncus dan türediği ileri sürülmektedir. Frig dilinde Ank engebeli, karışık arazi anlamına gelir. Şehrin diğer isimleri; Ankyra, Ankura, Ankuria, Angur, Engürlü, Engürüye, Angare, Angera, Ancora, Ancora ve son olarak Ankara şeklini almıştır. ANTALYA: MÖ ll.ci yüzyılda Bergama karalı Attalos ll tarafından kuruldu. Şehir önceleri ismini kurucusundan aldı ve Attaleia adıyla anıldı. Daha sonra bu isim Adalia, Antalia ve en son Antalya şekline dönüştü. ARDAHAN: Ardahan ın isim babası ise Gürcülerdir. Ardahan adı Gürcüce Ardana dan gelmektedir.ARTVİN: Kıldiyet Dağı nın dik yamaçları üzerine İskitler tarafından kuruldu. Yaygın bir inanışa göre Artvin adı, kenti kuran İskit hükümdarının adından gelir. Sözcük, önceleri Artvani, sonrada Artvini biçiminde söylenmiş, zamanla Artvin e dönüşmüştür.AYDIN: İlk olarak Argoslar tarafından kuruldu. Anadolu beylerinden Aydınoğlu Mehmet bey den aldı. Aydın, Mehmet beyin babasının ismidirBALIKESİR: Şehrin adının eski hisar anlamına gelen Paleokastio dan türediği sanılmaktadır. Halk arasında dolaşan bir söylentiye göre de balı çok anlamına gelir. Çünkü Kesir Arapça da çok anlamına gelmektedirBARTIN: Parthenia dan Bartın a dönüşen adın kaynağı Parthenios dur. Bartın ırmağının antik çağdaki adı olan Parthenios; Yunan mitolojisinde, Okenaus un çocuklarından birisi ve Sular Tanrısı dır. Sular ilahı veya Muhteşem akan su anlamlarına gelir. Bir başka anlamı da Genç Bakire veya Genç Kızlar için koro türküleri ... Genç Bakire ise, tanrıça Athena nın bir sıfatı.BATMAN: Batman ismi Orta Çağdan beri kullanılan gelmiş ve Batman Çayı ile bütünleşen bir isim olarak karşımıza çıkmıştır.BİLECİK: Bizanslılar döneminde burada Bilekoma adlı bir kale vardı. Osman bey burayı alınca bu adı Bilecik olarak adını verdi.BAYBURT: Eldeki kaynaklara göre kasabanın ortaçağdaki adı Paypert ya da Pepert idi. Bayburt adı buradan gelmektedir.BİNGÖL: Buradaki bir çok göllerden dolayı bu isim kendisine verildi.BİTLİS: Kimi tarihçilere göre, Bageş ya da Pagiş sözcüklerinden türemiştir. Kimilerine göre de Büyük İskender in komutanı Lis ya da Badlis burada bir kale kurmuş. Bitlis sözcüğü bu komutanın isminden kaynaklanıyormuş.BOLU: Önceleri Bithynion Romalılar döneminde ise Claudiopolis adı verildi. Türkler burayı alınca Claudiopolis sözcüğünü kısaltıp sadece polis dediler. Daha sonra bu da halk dilinde değişerek Bolu olduBURDUR Eski adı Askaniya dır. İsmini yanında kurulmuş olduğu Burdur gölünden alır.BURSA Eski çağlardaki Bitinya bölgesinin başkentidir. Buraya kurucusu Bitinya kralı Prusias ın adı verildi. (MÖ:ll.yüzyıl)ÇANAKKALE Marmara ve Ege denizlerini birleştiren Boğaz daki şehir ve kasabaların en büyüğü ve il merkezidir. Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur. Burada denizini şekli tıpkı bir çanağı andırır. Bugünkü ismini buradan alır.ÇANKIRI İlkçağda Gangra kalesinin eteğinde kuruldu. İsmini Gangra kalesinden alan Çankırı ya yakın zamana kadar Çangırı ve Çenğiri deniliyordu.ÇORUM Rivayete göre Çoğurum kelimesinden türetilmiştir. Bu da bölgede zamanında Rumların çoğunluğu oluşturmasından kaynaklanmaktadır.DENİZLİ Deniz-ili kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. İl eski Türkçe de ülke, memleket anlamına gelir. Yani deniz memleketi denilir.Bir diğer rivayete göre de kelimenin aslı domuz-ili dir. Bu da bölgede domuz çokluğundan kaynaklanmaktadır.DİYARBAKIR Bakır ülkesi anlamına gelmektedir. Bu ismin kaynağı Diyar-ı Bekir dir. Bekir in memleketi anlamına gelir. Bunun nedeni de Bekir b. Va il adlı Arap göçebe boyunun buraya yrleşmiş olmasından kaynaklanır. Diyarbakır ın eski adı Amid veya Amed dir. Gelen veya bizim anlamına gelir. Dede Korkut kitabında Amid e Hamid de denilmiştir.DÜZCE Adının nereden geldiği konusunda her hangi bir kayda rastlanmamıştır.EDİRNE Romalılar döneminde imparator Hadrianus tarafından kurulduğu için şehir Hadrianopolis dını alır. Hadrianus un şehri anlamına gelen bu sözcük, sonradan değşimlere uğrayarak Edirne halini aldı.ELAZIĞ 1834 yılında Mezra denilen yerde kuruldu.1862 yılında buraya o sıradaki padişah Abdülaziz in onuruna Mamuretülaziz adı verildi. Bu ismi uzun bulan halk onu Elaziz olarak kısalttı. 1937 yılında Elazığ a çevrildi.ERZİNCAN Erzincan ovasından adını alır. Ezirgan diye halk tarafından söylenir. Buranın eski adı Eriza dır.ERZURUM Ardı Rum kelimesinden gelir. Yani Rum toprağı demektir. Diğer bir rivayete göre de Selçuklular buraya Erzen-Rum demişlerdir. Erzen darı demektir. Şehir o zamanlar bir tahıl ambarı olarak kullanılmıştır.ESKİŞEHİR Eski adı Doylaion dur. 1080 yılında Türkler burayı ele geçirdi. 1175 yılında burasını Bizans geri aldı. Kılıçarslan bu şehri daha sonra geri alınca, ona Bizim eski Şehrimiz anlamına gelen Eski Şehir adını verdi.GAZİANTEP Şehrin eski adı Ayıntab dır. Kelime anlamı, pınarın gözü demektir. Halk bunu Antep olarak değiştirmiştir. Halk Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı başarılı bir savaş verince 6 Şubat 1921 de çıkartılan bir yasayla Gazi ünvanı verildi.GİRESUN Şehrin nerede kurulduğu ve kimler tarafından iskan edildiği konusu tartışmalıdır. Bu tereddüt M.Ö. 350 yıllarına ait kaynaklarda da yer almaktadır. Coğrafyacı Strabon, Farnakia dediği şehrin; bugünkü Giresun kentinin olduğu yerde kurulduğu üzerinde durmuştur. Romalı idareci Arrien Farnakia nın eski adının Kerasus olduğunu belirtmiş ve buranın Sinoplular tarafından kurulduğunu yazmıştır.GÜMÜŞHANE Burada daha önceleri gümüş madenleri olduğundan, bu şehre Gümüşhane denilmiştir.HAKKARİ Hakkâri kelimesi Kürtçe den dilimize geçmiştir. Bu rivâyete göre kelimenin özü Kar-in olup Her önekini almıştır. Kürtçe de Kar-in , -ebilmek manasına gelip, insanın güç yetirebilme durumunu anlatır. Dolayısıyla Hakkâri kelimesi hep güçlü, hep edebilen anlamı vardır.HATAY Avrupalılar Çin in kuzeyine Hıtay derlerdi (Rusçada Kitay ). Hıtaylar ismini taşıyan yarı göçebe Türk kabileleri 10. yüzyılda Mançurya yı ve Çin in kuzeyini işgal etmişler ve burasının ismi Hıtay kalmıştı.Atatürk Hıtaylar ın Anadolu ya da gelmiş olduklarına inanıyordu. 40 asırlık Türk yurdu saydığı Antakya ya Hatay ismini bu yüzden vermişti.IĞDIR Iğdır ın adı; 24 Oğuz boyundan 21 ncisi sayılan İç-Oğuzlar-Üç-Ok kolunun ve Oğuz Han ın altı oğlundan biri olan Cengiz Alp in en büyük oğlu olan Iğdır Beğ den gelmektedir. Bu boyun ilk başbuğu Iğdır Beğ dir. Iğdır ın kelime olarak manası iyi, büyük, yiğit başkan, ünlü ve sahip gibi anlamlara, Yazıcıoğlu ve Resid-Üd-Din e göre ise iyi, ulu, bahadır manalarına gelmektedir.ISPARTA Büyük İskender Kral olduktan sonra (M.Ö. 356 - 323) Anadolu nun Batısı Yunan egemenliği altına geçti. İskender öldükten sonra bile, daha 36 yıl bu bölge Atina ya bağımlı kaldı.Bu yıllarda Mora yarımadasında yaşamakta olan Ispartalılarla, Atina Yunanlıları, Anadolu nun Batısına göç etmeye başladılar. Mora Yarımadası Ispartalılarından büyükçe bir topluluk geldi; Isparta Kenti ne yerleşti. Kente de kendi ülkelerinin Isparta adını verdiler.İSTANBUL MÖ. 658 yılında Megara kralı Byzas tarafından kurulduğundan bu şehre kurucusundan dolayı Bizantion adı verilmiştir. Roma imparatoro Marcus Avrelius döneminde imparatorun manevi babasının adıyla Antion olarak anıldı. Bizans İmparatoru Konstantin bu şehri yeniden kurunca buraya kendi adını verdi. Şehre Konstantin veya Konstanpolis adı verildi. Araplar Kostantiniye, Romalılar Konstantinopolis demişlerdir. Daha sonra bu ismin kısaltılmış şekli olan Stin-polis deyimi kullanıldı. İşte İstanbul bu Stin-Polis şehrinden türetildi. Türkler burayı alınca Müslüman şehir anlamında İslambol adını verdiler. Fakat daha sonra İstanbul olarak değiştirildi.İZMİR Şehrin asıl adı Smyrna dır. İzmir kelimesi smyrna nın halk arasındaki kullanış şeklidir. Homeros destanlarında bu kent ismini Kıbrıs Kralı Kinyras ın kızı Smyra dan alır ve tanrıça Artemis İzmirli dir. Kimi kaynaklara göre de, İzmir şehrini ilk kuran Hititler değil, Amazonlar dır. (Hititler de buraya Navlühun adını vermişlerdir.KAHRAMANMARAŞ Maraş Hitit devrinde meşhur kumandan Maraj tarafından kurulmuştur. Asurluların Markasi ve Romalıların Germanikya dedikleri bu şehre İslâm orduları fethedince Mer aş veya Reaşe , Türkler fethettikten sonra da Maraş denildi. Mer aş titreyen yer demektir. Nil Vâdisi, Lût Gölü, Amik Ovası, Maraş arası zelzele bölgesidir. Bu sebeple Mer aş denildiği söylenir.KARABÜK Karabük bir Cumhuriyet şehridir. Safranbolu ilçesinin bir köyü olan Öğlebeli nin 13 hanelik mahallesi olan Karabük, 1935 yılında Ankara-Zonguldak demiryolunun açılmasıyla bugünkü istasyonun olduğu yere bir ad verilmesi gerektiğinde 13 hanelik Karabük mahallesi istasyonu adı verilmiştir.KARAMAN İlk ismi Laranda dır. Selçuklu ve Osmanlılarda ki ismi Larende idi. Karamanoğullarının başkenti olduğundan buraya daha sonra Karaman adı verildi.KARS MÖ: 130-127 yılında buraya yerleşen Karsak oymağından dolayı şehre kars adı verilmiştir. Kars kelimesinin anlamı ise deve ya da koyun yününden yapılan elbise veya şal kuşağı anlamına gelir.KASTAMONU Şehrin eski adı Tumana dır. Buraya daha sonra Gas-Gas isimli bir kavim yerleşti. İşte Kastamonu Gas ve Tuman ın birleşmesinden meydana gelmiştir.KAYSERİ Romalılar Mazaka adlı şehri alınca buraya Kaysarea adını verdiler. Yani İmparator şehri anlamına gelir. Daha sonra Kayseri olarak halk arasında yayıldıKIRIKKALE Kırıkköyü ile kentin merkezinde bulunan Kaletepe nin kısaltılarak birleştirilmesinden ortaya çıktığı söylenir. Bu ismin halk tarafından yakıştırıldığı kanaati yaygın olmakla beraber bölgenin ismi Osmanlı arşiv belgelerinde Kırıkkal şeklinde geçmektedir. Akıncıların hücum ettiğini duyan bizans kale komutanı, bütün barut dolu fıçıları mağlubiyete düştüklerinde havaya uçurulmasını emreder, nitekim düşündüğü gibide olur ve fıçılarla birlikte herşey yerle bir olur.şehrin ismi Şehitlerin kahramanlıklarını ve kimliklerini ifade etmektedir.KIRKLARELİ Kırklareli ismi, toprakları bünyemize katan 40 savaşçıdan gelir, diğer adları deliler veya akıncılar olarak bilinen bu savaşçılar kaleyi ele geçirirler fakat, buradan kurtulamayacağını önceden bilen bizanslıların toplu intaharı ile onlarda bu topraklarda hayatını kaybeder.KIRŞEHİR Kır ve Şehir kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur.KİLİS Kilis adı Yukarı Mezopotamya da Pellada Cyrrhus denen bir kent ile aynı adı taşıdığı ve Osmanlı kaynaklarında Kilis kalesi olarak geçtiği görülmektedir. Bu sözcüğün okunuşu Kiris olup Kilis sözcüğüne fonetiği bakımından büyük benzerlik göstermektedir. Grant Dictionier de Cyrrhus u Kiris anlamı da Efendi olarak yazmaktadır. Büyük olasılıkla 8. yy. da bölgeye gelen Türkmenler tarafından Kiris, Kilis diye söylenmiş ve bugünkü yeri Kilis olarak isimlendirilmiştir.KOCAELİ Orhan gazi döneminde bu bölgeyi feth eden Akçakoca isimli komutandan dolayı buraya Kocaeli denildi.KONYA İsa dan önce 47-50 ve 53 yıllarında Hıristiyan azizlerinden St. Paul burayı ziyaret etti ve şehir önemli bir dinsel merkez olarak gelişti. Bu nedenle Hıristiyanlar ona, İsa nın tasviri anlamına gelen ikonyum adını verdiler. Abbasiler burayı alınca Kuniye ye çevirdiler. Türkler bu ismi Konya olarak değiştirdi.KÜTAHYA Frigler buraya Katyasiyum veya Katiation adını vermişlerdir. Daha sonra yöre halkı buraya Kütahya demiştir. miştir.MALATYA Hititler döneminde buranın adı Meliddu dur. Halk tarafından Malatya olarak değişMANİSA Yunanca Magnesya dan gelmiştir. Türkler burayı alınca Manisa olarak şehrin ismini değiştirdiler.MARDİN Mardin adı Süryanice de Marde den geldiği rivayet edilir. Romalılar Maride Araplar ise Mardin adını vermişlerdir. Diğer bir rivayet göre ise Kürtçedeki Mer-din yani erkek, yiğit –görmek kelimesinden geldiği söylenmiştir.MERSİN Mersin e Mersin denilmesinin sebebi şimdiki Mersin Şehrinin yakınlarında eskiden MERSİNLİ adında bir aşiret varmış. Bu aşiret Türkistan dan gelen aşiretlerdenmiş. MERSİN adı ile Anadolu da daha yedi, sekiz tane köy vardır ki, MERSİN adı bu Mersin adındaki Türk Oymağının adına göre konmuştur.MUĞLA Eski adı Mobolla dır. Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir.MUŞ Bir rivayete göre, Muş adı, şehre, Asurlulardan kaçarak Muş yöresine gelen İbrani kabilelerinden biri tarafından verilmiştir. Nitekim 1914 Bitlis Vilayet Salnamesinde Muş adının İbrani ce Sulak verimli ve otlak anlamına gelen Muşa kelimesinden geldiği ileri sürülmüştür.MUĞLA Eski adı Mobolla dır. Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir.NEVŞEHİR Onsekizinci yüzyıla kadar şehir bir köydü ve adı Muşkara idi. Daha sonra Nevşehirli Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir anlamında Nevşehir adını verdi.NİĞDE İlkçağda bölgede Nagdoslular adlı bir kavim yaşadığından bu şehre isimlerini vermişler. Arap kaynakları şehre Nekide veya Nikde demişlerdir. Halk ise şehre Niğde adını vermiştir.ORDU Eski adı Kotyora dır. Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır.ORDU Eski adı Kotyora dır. Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır.RİZE Kafkas kökenli bir kelime olduğu sanılmaktadır.SAKARYA Adını sınırları içinden geçen Sakarya nehrinden alır.SAMSUN Eski adı Amisos dur. Samsun ismi bu kelimenin halk arasından değiştirilmesidir.SİİRT Siirt adının Keldani aslından geldiği ve şehir anlamına geldiği söylenir. Diğer bir ravayete göre ise Sert kelimesinin bozulmuş şeklidir.SİNOP Sinop ismi Sinope isimli bir Yunan Tanrıçasından doğru gelmektedir. Şehrin önceki ismide Sinope dir.SİVAS Bu gün kullanılan Sivas isminin kaynağı hakkında ise farklı görüşler bulunmaktadır. Bunların içinden Sebaste Sebasteia eski yunancada (Augustus Şehri) ismi, Pontus kralı Polemon un hanımı Pitodoris tarafından verilmiştir. Romalılar, Pont Krallığını egemenlikleri altına aldıkları zaman şehrin yönetimini Pont Krallığı nda bırakmışlardı. Pont Kralının hanımı ise, Roma Kralı Augustus un sevgisini kazanmak ve ona bir şükran ve sadakat ifadesi olmak üzere Yunanca da Ogüst şehri anlamına gelen Sebaste adını verdiği sanılmaktadır.ŞANLIURFA Eski adı Orhoe veya Orhai dir. Dah sonra Araplar tarafından R ya çevrilmiştir. Bir diğer rivayete göre ise Kürtçeden gelmekte olup R yani güneş demektir. Şehir Babil hükümdarı Ramis-Nemrut tarafından kuruldu.ŞIRNAK Şırnak, Nuh un Gemisi kalıntılarının olduğu öne sürülen Cudi Dağı nın Kuzeyinde Şehr-i Nuh adıyla kurulmuş, önceleri Şerneh, daha sonraki yıllarda ise Şırnak adını almıştır.TEKİRDAĞ Adını, kıyı boyunca uzanan Tekirdağlarından almıştır.TOKAT Eski adı Komana Pontika idi. Tokat adının Pontika adının halk arasından değişmiş şeklidir.TRABZON Trapezus sözcüğünden gelir. Anlamı dörtköşe dir.TUNCELİ Burada bazı maden yataklarının bulunmasından dolayı şehre Tunceli adı verilmiştir. Yani tunçülkesi demektir.UŞAK Çocuk veya genç adının halk dilinden söylenişidir. Bazı rivayetlere göre ise uşak (ayınla söylenişi) kelimesinin aşık kelimesinden geldiği söylenmiştir.VAN Van ı Asur kraliçesi Semiramis kurdu. Bundan dolayı şehre Şahmirankent adı verildi. Daha sonra Persler döneminde buraya Van adında bir vali geldi ve şehri bayındır hale getirdiğinden şehre onun adı verildi.YALOVA Yalova nın adının nereden geldiğine dair çeşitli iddialar ortaya atılsa da en çok kabul göreni Osmanlı döneminde Çiftlikköy ilçesinden başlayıp Termal ve Çınarcık ilçelerini içine alan bölgeye verilen Yalakabad adından geldiği. Yalakabad ın ardından buranın Yali Ovası olarak anıldığı, cumhuriyetin ilanından vefatına kadar sık sık Yalova ya gelen Ulu Önder Atatürk ün burada yazdığı mektupları tarih attıktan sonra Yali Ovası yazıp imzaladığı belgelenmiş. Türkçe ye Rumca dan Yalı olarak geçen yali ve ova kelimelerinin birleşerek Yalova olarak kaldığı sanılıyor.Yalova da Katırlı beldesinin adı Esenköy, geçmişte hapishane bulunduğundan yıllarca Zindan olarak anılan Teşvikiye beldesine bağlı mahallenin ismi ise Yukarı Teşvikiye olarak değiştirildi.YOZGAT Yozgat isminin kaynağına ilişkin değişik söylentiler vardır. yozgat sürü veya otlak kent anlamına gelir. bozok yaylası eskiden beri hayvancılığın gelişmesinde önemli yer tutmuştur.Yozkent, sürüleri bol olan şehir anlamına gelmektedir. daha sonra bu ismin yozgat olarak değişikliğe uğradığı ileri sürülmektedir.ZONGULDAK Kent merkezinin Üzülmez Deresi nin ağız kısmında yer alması ve derenin ilk çağda Sandra adıyla anılması, burada kurulan yerleşmenin de Sandaraca adını taşıması nedeniyle, zamanla bu adın Zonguldak a dönüştüğünü savlamaktadır.