Yapay zeka acıyı neden algılamaz?

Uzun yıllar önce, internetin erken dönemleriydi. ABD’yi ziyaret eden bir Tayland diplomatik heyetinin, Nevada’daki şu meşhur tavşan çiftliği genelevine gittiği ortaya çıkınca, ülkelerinde skandal patlak vermişti. Haberi dünya sayfasına koyarken internetten aldığım binanın dış görüntüsünden ibaret Bunny Ranch fotoğrafı, utanç dolu bir pop-up silsilesiyle bilgisayarımı zorunlu bir yeniden formatlamaya kadar sürükledi. Fotoğrafı aldığım gün itibariyle ekranda istem dışı patlayan pornografik pop-up’ları çaycıdan yayın yönetmenine görmeyen kalmamıştı çünkü.

O günden bu yana gelişen teknolojiyle, koruma duvarları ve tarayıcıların güvenlik ayarları sayesinde o istenmeyen pop-up’lar hayatımızdan çıktı.

Peki ama ya hayatımızda artık yeri olmayan kişiselleştirilmiş reklamlar ne olacak? İlgi alanı ve bilgilerimize dayalı reklamları almayı durdurabiliriz ama ya o reklamlar, mesela dünyaya gelemeyecek bir bebekle ilgiliyse…

Kadının adı Gillian Brockell; Washington Post’un video editörü. Twitter’dan acı bir haberi duyuruyor; oğlunun ölü doğacağını yazıyor, kocasıyla birlikte geleceğe dair umutlarını da ekleyerek, “Ama bebeğimi ölü dünyaya getireceğim şu an yıkılmış durumdayız… Önümüzdeki yas dönemi, sevgimizi daha da derinleştirecektir” diyor.

Gillian Brockell'in Washington Post'taki ofisten paylaştığı hamile fotoğrafı.

Özellikle Facebook ve Instagram insanların neşe ve sevinçlerini, mutlu anlarını aktardığı bir alan ki, bunun dışta kalanlar için eziyet olabildiği bilinen bir gerçek ama o ayrı konu. Mutluluklar kadar çok olmasa da, acılara da kanal olabiliyor sosyal medya. Gillian Brockell de kişisel trajedisini bu yolla duyuruyor. Fakat hamile fotoğrafları ve bebek odaklı etiketlerle çok önceden alarma geçen algoritma “ölü doğum”, “acı ve yas” sözcüklerine duyarsız kalıyor. Hamileliğin keşfiyle birlikte sökün eden reklamlar durmuyor. Hamile kıyafetlerinden, bebek karyolalarına hamilelikle ilgili akla gelebilecek her türlü ürün.

AĞLAYAN EMOJİLER…

Bunun üzerine Gillian Brockell, “Sevgili teknoloji şirketleri” diye başlayan bir açık mektup kaleme alıyor ve Washington Post’ta da yayınlanıyor:

“Biliyorum, benim hatamdı. Instagramdaki ‘babybump’ gibi etiketlere karşı koyamadım, aptallık ettim. Hamile fotoğraflarımı gördünüz. Google’da hamile kıyafeti, bebek karyolası için boya aradığımı gördünüz. Peki ‘bebek hareket etmiyor’ dediğimi görmediniz mi? Benim gibi aktif bir kullanıcının üç gün suskun kaldığını, sonra da ‘kalbimiz kırık’, ‘ölü doğum’ sözcüklerini, arkadaşlarımdan gelen 200 gözü yaşlı emojiyi farketmediniz mi? ABD’de her yıl 26 bin bebek ölü doğuyor, dünyada da milyonlarcası. Sosyal medya nedir anlatayım, yatakta ağlayarak geçirdiğiniz günlerden sonra boş kucağınızla eve dönmek, birkaç dakikalığına dikkatinizi dağıtmak için telefonu elinize aldığınız an yeniden hüngür hüngür ağlamaktır…”

Brockell, reklamı kapatmasını da biliyor ama “neden” sorusuna katlanamadığını söylüyor. Algoritmalar doğum yaptığına, mutlu sona ulaştığına karar vermiş bir kere. En iyi emzirme sutyenlerinin reklamlarını gösteriyor ona. Brockell ise artık bir işe yaramayacak sütünü bitirebilmek için göğsüne lahana yaprakları yatırdığını yazıyor. “Hamile olduğumu anlayacak kadar akıllıysanız, bebeğimin öldüğünü anlayacak kadar da akıllı olmanız gerekir. Lütfen buna uygun reklamlar gösterin, ya da hiç göstermeyin” diye bitiriyor mektubunu.

ALGORİTMA ZULMÜ VE CİHAZLARI DETOKSLAMAK

Gillian Brockell'in, kocasıyla birlikte bebek beklediği "mutlu" günlerinden Instagram paylaşımı.

“Mutluluğumu gördünüz, acımı neden farketmediniz” sitemi sosyal medyada viral oluyor. Sadece reklamlarla değil başka yollarla gelen acılar da paylaşılıyor. Mesela Facebook’un şu kitsch grafiklerle önünüze getirdiği “bu yılınız nasıl geçti” uygulamasında, insanların o yıl yitirdiği çocuklarının artık yüzleri çıkabiliyor karşılarına. O acılı anne-baba belki kaçışta, o artık solmuş gülen yüzü görmek istemiyor o an. Bir kadın, düşük yaptıktan ancak üç ay sonra doğum odaklı reklamlardan kurtulabildiğini anlatıyor. Ölü doğum, düşük ve çocuğun kaybı gibi durumlarda “cihazlara detoks” gerektiğini yazanlar çıkıyor: Çerezleri temizleyin, Facebook, Google ve Pinterest’te reklam tercihlerinizi güncelleyin diye tavsiyeler veriliyor.

Facebook reklamdan Rob Goldman adlı yönetici de Twitter’dan yanıt veriyor Gillian Brockell’e. Kaybından ötürü ne kadar üzüntü duyduklarını belirtip - özrü kabahatinden büyük - istemediği reklamları ayarlardan nasıl kapatabileceğini, nasıl geliştirmeye çalıştıklarını anlatıyor vs. Brockell de cevabında bunun fazla karmaşık olduğunu, algoritma algılasın diye bilerek “ölü doğum” sözcüğünü anahtar kelime olarak kullandığını söylüyor.

Ama yapay zeka mutluluğu teşhis ediyor da acıyı algılamıyor işte.

Bu da farklı bir anı: Gillian Brockell'n İstanbul'da Aya Sofya ziyaretinden paylaşımı.