İşte petrolün inanılmaz serüveni

Petrol fiyatları, 1990 lara kadar daha çok çatışma ve savaşlardan etkilenirken, bu tarihten sonra küreselleşen finansal sistemdeki etkenlere daha fazla bağlı hale geldi.ABD Houston Üniversitesi enerji ekonomisti Prof. Dr. Ed Hirs, petrol fiyatlarına ilişkin yaptığı açıklamada, 1990 ların başına kadar petrol fiyatlarının daha çok ülkeler arasındaki çatışma ve savaşlardan etkilendiğini söyledi. Hirs, 1990 lar ve sonrasında ülkeler ekonomik olarak birbirlerine daha fazla bağlı olmaya başladılar. Petrol fiyatları, artık finansal ve ekonomik etkenlere daha çok bağlı dedi. Petrol fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalarda, çatışmalar, savaşlar, uluslararası siyasi krizler ve küresel ekonomideki gelişmeler etkili oldu. Küresel petrol fiyatlarındaki ilk büyük hareketlilik Birinci Dünya Savaşı nın patlak vermesiyle gerçekleşti ve petrol fiyatları, 1914 teki 0,81 dolardan 1918 de savaş sonlandığında iki kattan fazla artışla 1,98 dolara ulaştı. 1929 daki Büyük Buhran ın etkisiyle 1,27 den 1935 te 0,97 dolara gerileyen petrol fiyatları, İkinci Dünya Savaşı sırasında 1,02 seviyelerinden 1,21 dolar seviyelerine kadar yükseldi. 1948 de savaş sonlandığında petrol fiyatları, endüstriyel üretim ve yeniden inşa faaliyetlerindeki yoğun artışın etkisiyle 1,99 dolara kadar çıktı. Soğuk savaşın yoğun yaşandığı 1956 nın sonlarındaki Süveyş krizinde, İngiltere, Fransa ve İsrail in Mısır ı işgal etmesiyle Avrupa ya giden petrolün yaklaşık üçte ikisinin geçtiği Süveyş kanalının güvenliği tehlikeye girdi. Küresel petrol ticaretinde yüzde 10 luk bir azalmaya neden olan kriz, Ortadoğulu üreticilerin dışındaki ülkelerin üretimleri sayesinde beklenenden az bir artışla, nominal değerde varil başına fiyatları 2.82 dolardan 3.07 dolara yükseltti. Arap ülkeleri, 1967 de ABD ve İngiltere nin Altı Gün Savaşları sırasında İsrail e yardım etmesinden dolayı bu ülkelere ambargo uyguladı, fakat petrol fiyatlarında değişim olmadı. Fiyatlardaki asıl değişim, 1973 deki Yom Kippur Savaşı nda (Arap-İsrail Savaşı) İsrail e destek olmasından ötürü ABD ve Batı Avrupa ülkelerine OPEC in petrol ambargosu uygulamasıyla görüldü. Ambargo sonucunda Ekim 1973 ile Mart 1974 arasında petrolün varil başına fiyatı 3 dolardan 12 dolara yükseldi. Ambargo, küresel durgunluğa ve ABD nin kendi ham petrol ihracatı üzerine yasak koymasına neden olurken, en önemli sonucu OPEC üyelerinin petrolü hem ekonomik hem de siyasi bir araç olarak kullanabileceklerini fark etmesiydi. Bir sonraki kriz İran ın 1979 devrimi sırasında petrol üretimini ve ihracatını kesmesi ve ABD li petrol şirketleriyle anlaşmalarını iptal etmesiyle meydana geldi. Ocak 1978 den Nisan 1980 e kadar ham petrolün varil fiyatı 14 ten 39 dolara kadar çıktı. Durumdan en avantajlı çıkan ülkeler büyük kar marjları yakalayan OPEC ülkeleri olurken, petrole bağımlı olan ABD ekonomisi yeniden durgunluğa girdi.İran-Irak Savaşı nın başlamasıyla Irak ın petrol üretimi düşerken, 1980 nin ortalarına kadar fiyatlar 36 ila 39 dolar seviyeleri arasında seyir etti. Karlı çıkan ülkeler ise dünya petrol piyasasında pazar payını arttırmaya çalışan Venezuella, Nijerya, Meksika ve en büyük petrol üreticisi konumuna yükselen Sovyetler Birliği oldu. Bu dönemde Suudi Arabistan da petrol üretimini yükselterek dünya piyasalarındaki payını arttırmayı başardı. Dünyada petrol üretiminin artmasıyla piyasalarda arz fazlası oluşurken, Kasım 1985 ile Mart 1986 arasında petrol fiyatları 31 dolardan 12 dolara geriledi. İran-Irak savaşının 1988 de sona ermesiyle her iki ülke petrol üretimine yeniden başlarken, 1990 ın ortalarına kadar petrol fiyatları 12 ila 18 dolar arasında değiştiIrak, komşusu Kuveyt i işgali ile petrol fiyatları Ağustos-Ekim 1990 arasında varil başına 16 dan 36 dolara yükseldi. Şubat 1991 de ABD liderliğindeki batı güçleri Kuveyt i kurtardıktan sonraki altı yıl içinde petrol fiyatları 15-25 dolar seviyelerinde dalgalandı.Asya krizi Asya finansal krizi, 1997 de önce doğu Asya ülkelerini, ardından diğer ülke ekonomileri tehdit etmesinden sonra azalan küresel petrol talebi, fiyatları 1997 ile 1999 arasında 25 dolardan 11 dolar seviyesine kadar düşürdü. Piyasada tutunabilme endişesiyle birleşme ve alımlarla zayıf petrol üreticilerini içine alan ABD li büyük petrol şirketleri orta açıktı. Öte yandan, Rusya gibi gelirleri petrol ihracatına dayanan ülkeler finansal krizden en çok etkilendi.Asya ve dünya ekonomileri 1999 ile 2001 arasında toparlanırken, küresel petrol talebi artarak petrol fiyatlarını 11 dolardan 34 dolara yükseltti. 11 Eylül ve ABD nin Irak ı işgal etmesiyle, Ortadoğu nun istikrarı ve bu bölgeden dünya piyasalarına güvenli şekilde petrol ihracının sağlanması konularında endişelerin artması petrol fiyatlarını 26 dolardan 2008 deki rekor seviyelerine taşıdı. Asya ekonomilerinin gelişmesi, küresel ekonomik büyümenin artması ve OPEC in azalan yedek kapasitesi piyasalarda yüksek talebe ve düşük arza neden olarak Haziran 2008 de Brent tipi ham petrolün varil başına fiyatını tarihteki en yüksek seviyesi olan 147 dolara kadar yükseltti.ABD de 2008 de başlayan ekonomik kriz, küresel finansal piyasaları ve ülke ekonomilerini derinden etkiledi. 1929 daki Büyük Buhran dan sonra yaşanan bu en büyük krizde toplam kayıp, finansal kuruluşların, sayısız şirketin ve bazı ulusal ekonomilerin çökmesi ile trilyonlarca doları buldu. Petrol fiyatları, Haziran 2008 de varil başına 147 dolar iken, aralık ayında 36 dolara kadar gerileyerek tarihteki en hızlı düşüşünü yaşadı. 2008 deki küresel ekonomik krizin ardından yükselme eğilimine giren ham petrolün fiyatı, 2012 de varil başına 128 dolara kadar yükseldi.Petrol fiyatları, Haziran 2014 te varil başına 115 dolar iken 6 Ocak 2015 te 50 doların altına kadar geriledi. Dünya genelinde oluşan petrol arzı fazlasının etkisiyle gerileyen fiyatların bu seviyelere inmesinde, Asya ve Avrupa ekonomilerinin büyüme hızının azalarak küresel petrol talebinin düşmesi, OPEC in 27 Kasım da yaptığı olağan toplantısında üretimi kısmama yönündeki kararı da etkili oldu.Rusya ve Venezuella gibi gelirleri petrole bağlı ülkeler, düşüşten büyük zarar görürken, Türkiye gibi petrol ithal eden ülkeler ise cari açıklarında meydana gelen düşüş nedeniyle bu süreçten karlı çıktı.