Fon arz eden ve fon talep edenlerin karşılaştığı ve fon transferinin gerçekleştirildiği pazarlardır. Hisse senedi piyasası, tahvil piyasası, forex piyasası ve türev piyasa da dahil olmak üzere menkul kıymet alım satımının gerçekleştiği pazarlar, başlıca finansal piyasalardır. Finansal piyasalar, işletmeler ve girişimciler için kaynak tahsis etmek; likidite yaratarak kapitalist ekonomilerin işleyişini sağlamak açısından hayati bir rol oynamaktadır. Bu piyasalar, alıcıların ve satıcıların finansal varlıklarını takas etmelerini kolaylaştırır; fazla fonu olanlara (yatırımcılara / borç verenlere) bir getiri sağlayan menkul kıymet ürünleri yaratır ve bu fonları ek paraya ihtiyaç duyanlara (borçlulara) sunar.
Finansal piyasaların üç temel ekonomik fonksiyonu vardır: Birinci fonksiyonu, alıcı ve satıcıyı bu piyasalarda karşı karşıya getirdiğinden alım-satımı yapılan finansal varlığın fiyatının oluşmasına yardımcı olmasıdır. İkincisi, finansal varlığı satmak isteyen yatırımcı için ona uygun bir mekanizma sunması ve likidite imkanı sağlamasıdır. Finansal piyasaların üçüncü ekonomik fonksiyonu da işlem maliyetlerini azaltmasıdır.
Finansal piyasalar, aktarılan fonun vadesine göre "para ve sermaye piyasaları" olarak ikiye ayrılır. Para piyasaları, kısa süreli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Burada kısa süre ile kastedilen, bir yıl ve daha kısa vadedir. Sermaye piyasaları ise uzun süreli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Burada ise uzun süre ile kastedilen, bir yıldan uzun vadedir. Fonların bir yıldan daha kısa süreli vadelerle el değiştirdiği para piyasalarında; mevduat sertifikası, hazine bonosu, finansman bonosu, REPO (Geri satın alma sözleşmeleri), yatırım ve kalkınma bankalarınca çıkarılan bonolar, varlığa dayalı menkul kıymetler, kredi işlemlerinde kullanılan çek ve senetler gibi menkul kıymetler işlem görür. Para piyasasının işletmelerin çalışma sermayesi ihtiyacını finanse etmek, hükûmetlerin kısa vadeli fon ihtiyacını karşılamak ve kısa vadeli (geçici) fon fazlası/fon ihtiyacı olan tarafların likidite durumlarını düzenlemek gibi önemli fonksiyonları vardır. Vadeleri bir yıldan daha uzun olan fonların (finansal varlıkların) alınıp satıldığı sermaye piyasalarında ise; tahviller, hisse senedi, varant ve hisse senedine dönüştürebilir. Tahviller vb. menkul kıymetler işlem görür. Sermaye piyasalarının işletmelerin uzun vadeli sermaye ihtiyacını finanse etmek, hükûmetlerin uzun vadeli fon ihtiyacını karşılamak ve uzun vadeli fon fazlası/fon ihtiyacı olan tarafların fon durumlarını düzenlemek gibi önemli fonksiyonları vardır.
Finansal piyasalar, kendi içerisinde organize olmuş piyasalar ve tezgah üstü piyasalar (Over The Counter- OTC) olarak da bölümlendirebilir. Organize olmuş piyasalara örnek olarak borsalar verilebilir, örneğin; İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul Altın Borsası, New York Stock Exchange (Borsası) vb. Tezgah üstü piyasalara verilebilecek en güzel örnek ise NASDAQ'tır.
Finansal piyasalar, finansal varlıkların ilk defa alınıp satılması veya daha sonradan işlem görmesine göre de ikiye ayrılabilir. Birincil Piyasalar, finansal varlıkların ilk defa alınıp satıldıkları piyasalardır. İkincil Piyasalar ise finansal varlıkların daha sonra (birincil piyasadan sonra) el değiştirdikleri piyasalardır.
Finansal Piyasalar, Ulusal ve Uluslararası Piyasalar olarak da ikiye ayrılır. Ulusal finansal piyasalar, ülke içinde yalnızca o ülkede ihraç edilen menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasalardır. New-York, Londra, Tokyo gibi uluslararası piyasalarda ise yabancı ülke ya da şirketlerin ihraç ettiği menkul kıymetler de işlem görmektedir.
Finansal Piyasalar, Spot ve Vadeli Pazarlar şeklinde de sınıflandırılabilir. Spot piyasalar, finansal varlıkların hemen teslim ve ödemesinin yapıldığı, bazen de "nakit piyasalar" diye de anılan piyasalardır. Örneğin İMKB'nda teslim ve ödeme T+2 (ödeme süresi iki gün) dir. Vadeli piyasalar ise finansal varlıkların gelecekteki bir tarihte bugünden üzerinde anlaşma sağlanmış bir fiyattan alım-satımının yapıldığı piyasalardır.
Finans piyasaları, Opsiyon ve Futures (Vadeli) Piyasalar şeklinde de ayrıma tabi tutulabilir. Opsiyon piyasalarında, opsiyonu satan (yazan) tarafın opsiyonu alan (tutan) tarafın vereceği karara uyma koşulu vardır. Opsiyonu alan opsiyon sözleşmesinden doğan hakkını kullanıp kullanmamakta serbesttir. Sözleşmenin düzenleyicisinin belli miktarda ve kalitede bir ürünü önceden belirlenmiş bir fiyattan ve yine önceden belirlenmiş bir tarihte teslim etmesi ve alıcı tarafın da sözleşmede belirtilen şartlarda sözleşmeye konu ürünü satın alması zorunludur. Future piyasalar ise fiyatı bugünden belli olan bir malın veya değerin ileriki bir tarihte teslimini öngören vadeli işlem (future) sözleşmelerinin yapıldığı ve el değiştirdiği piyasalardır. Bu piyasaların geçmişi, 1848 yılında kurulan Chicago Ticaret Odası'na (CBOT) kadar uzanmaktadır.
YAZAR
Murat Kıyılar
