Havayolları rekor kâra nasıl uçtu?

Salgın döneminde havayolları her açıdan büyük ekonomik zararlara uğradı. Bazı havayolları uçuşlarını durdurdu, bazıları sadece iç hat uçtu bazıları ekiplerini işten çıkardı bazıları ise operasyon maliyetlerini en düşük seviyeye getirdi. Yolcu uçaklarını kargo uçaklarına dönüştürenler oldu. Ancak o kötü günler geride kaldı. Özellikle 2023’ün ikinci çeyreğinden sonra havayolları 2019 rakamlarını bile geçti.

Sektör bu yıl başlarından itibaren hızlı bir şekilde geri dönüşe imza atıyor. Havalimanları ve havayolları tarihlerinin en büyük kârlarını açıklıyorlar. Rekor kâra uçuşların çeşitli sebepleri var. Önemli gördüğüm 5 nedeni şöyle;

COVİD-19 salgının başlamasının ardından havayolları hiç beklemedikleri bir kaosla karşı karşıya kaldılar. Sektör bu duruma hazırlıklı değildi, şaşkınlık yaşadılar. Pandemi sonrasında hızlı toparlanma olsa bile halen daha Avrupa’da havacılık sektörü personel sıkıntısı yaşıyor. Yer hizmetlerinde çalışacak elaman bulunması konusunda sorunlar kısmen devam ediyor. Başka sektörlere gidenler geri dönmüyor. Halihazırda Türk Hava Yollarının (THY) yaşadığı rötarlarda da Avrupa’daki yer hizmetleri sıkıntısının etkisi var. Avrupa’ya giden uçakların zamanında dönememesi rötarlara sebep oluyor. Diğer taraftan salgının bitmesiyle seyahatler ciddi anlamda arttı. Havayolları uçak sorunu yaşıyor. Üreticiler de tedarik zincirindeki aksamalar sebebiyle uçak teslimlerini zamanında yapamadığı gibi kapasite artışına da gidemiyor. Batıda yaşanan hızlı dönüş henüz Uzak Doğu’da havacılık sektöründe yaşanmış değil. Bu yıl sonlarına doğru özellikle Çin hareketlenecek gibi görünüyor.

Salgınla birlikte teknolojinin daha fazla hayatımıza girmesi, temassız sistemlerle yolcunun seyahatini daha kolay planlayabilmesinin de geri dönüşte önemli etkisi var. Ayrıca teknoloji sayesinde seyahatin sadece uçuş tarafı değil, öncesinde ve sonrasındaki tüm etaplarının (rezervasyonlar, araç kiralama, konaklama, havalimanından şehre ulaşım, yeme-içme) başta maliyetler olmak üzere şeffaf bir şekilde kontrol edilebilmesi de geri dönüşleri hızlandırdı. Yeni dönemde daha fazla hijyenik ve teknolojik havalimanlarından seyahat edilmesi de geri dönüşleri hızlandırdı ve şirketlerin rekor kar etmesine katkı sundu.

Özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika’daki havalimanları geçtiğimiz yaz sezonunu kaoslarla geçirdi. Bazı havalimanları yolcularını 4 saat önceden havalimanına çağırırken bazıları da havalimanına gelmemeleri konusunda duyurular yayınladı. Uçuşlar iptal oldu, gecikmeler yaşandı. Bu durum özellikle havalimanlarının salgın sonrası hızlı dönüşü öngörememesinden kaynaklandı. Geçen yıl ciddi anlamda sorunlar yaşandı, ama sektör de kaosu yönetme tecrübesi kazandığı gibi daha önce yaşamadığı sorunları çözmeye yönelik kabiliyetler geliştirdiler ve 2023’te uygulamaya başladılar. Bu yıla çok iyi hazırlanan şirketler rekor karlarla karşımıza çıktılar.

Salgın döneminde havayolları uçaklarını yerde yatırdı. Uçurabilenler de en yenileri ve en teknolojik olanları sefere verdiler. Pandemi sürecinde yerde yatırılmasına öncelik verilenler en eskilerle Airbus A380 gibi en maliyetli modeller oldu. Bu sebeple eski model uçakların bir daha uçamayacağı yönünde tahminler yapıldığı gibi Airbus A380 ve Boeing 747’lerin de üretim hatları kapatıldığı için eldekilerin de uçurulmayacağı düşünülüyordu. Öyle olmadı. Hızlı geri dönüş, yolcu talebinde patlama olması uçabilecek tüm uçakların geri dönüşüne imkân sağladı. Üreticiler de sektörün uçak talebini karşılamayınca doluluk oranları arttı. İyi fiyatlardan uçak biletleri satıldı ve sektör rekor karlara uçtu.

Bazı havayolları ve havalimanları COVİD-19’un bitmesine rağmen 2022’de bir türlü kendine gelemediler. Salgın sırasında işten çıkardıkları tecrübeli kişiler geri dönmeyince yerlerine yeni çalışanlar bulmaya çalıştılar. Ancak geçen yaşanan personel sorunu havalimanlarında kaoslarla birlikte istihdam politikasında tecrübe kazandırdı. Bu sene de personel kaynaklı sorunlar yaşansa da geçen yıl elde edilen istihdam tecrübeleriyle bu sene rekor uçuşlar yapılabildi. Mesela geçen yıl personel kaynaklı en fazla sorun yaşanan Manchester Havalimanı gibi merkezler bu sene benzer sorunlar yaşamadılar.

Özellikle geçtiğimiz yıl salgının bitmesinin ardından Avrupa’da pilotlar, kabin personeli ve havalimanı çalışanları grev yaptılar. Ayrıca pilotlar salgında bazı şirketlerin kendilerine sahip çıkmaması, ciddi anlamda gelir kaybı yaşamaları sebebiyle şirketlerine karşı tepkili oldular. Yaşadıkları ekonomik sorunlar sonrasında salgın dönemi inişe geçince yeniden şirketleri tarafından göreve çağrıldılar. Ancak haklarında ve maaşlarında iyileştirme talepleriyle geçen yıl gündem oldular. Özellikle düşük zamlardan dolayı şikâyetçiydiler. Avrupa’da bazı büyük havalimanlarında sayıları binleri bulan uçuş iptalleri oldu. Frankfurt, Münih havalimanları bu durumu geçen yıl bu dönemde 3-4 kez yaşadılar. Salgının bitmemesine rağmen personel tarafındaki bu tarz hareketlenmeler geri dönüşü zorlaştırdı. Taraflar masaya oturdu, anlaşmalar sağlandı. Bu anlaşmalar başka şirketlere de yol gösterdi. Bu yıla hazırlıklı girdiler ve rekora uçtular.

Not: Eylül'e kadar izindeyim...