"Tek Avrupa Gökyüzü" anlaşması neden çöktü?

Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) Avrupa Bölge Başkan Yardımcısı Rafael Schvartzman, Avrupa havacılığının toparlanmasının yavaş ve zor durumda olduğunu, diğer bölgelere göre gelişmelerin düşüş kaldığına işaret etti. Biraz da bu durumu sitemkar bir dille gazetecilere anlattı.

IATAI’nın Dubai’de yapılan Yıllık Genel Kurul Toplantısı’nda bir değerlendirme yapan Schvartzman, nisan ayı verilerine göre “Revenue Passenger Kilometer (RPK) / Ücretli Yolcu Kilometre (ÜYK)” kriterlerinde yıllık bazda yüzde 9,3 artış olduğunu, Avrupa’nın bu sonuçlarla hâlâ Mart 2019 seviyelerinin yüzde 0,3 altında kaldığının altını çizdi. Aynı dönemde Amerika kıtasında ise 2019’a göre yüzde 5,6 artış sağlanmış.

Avrupa’nın bir yol ayrımında olduğunu ekonomisinin dinamizmini ve rekabet gücünü kaybettiğine dikkat çeken IATA Avrupa Bölge Başkanı Yardımcısı, havayolları açısından bakıldığında göreceli düşüşün Avrupa’da devam edeceğine dair endişe verici tespitleri olduğunu vurguladı. Araştırmalara göre daha da endişe verici olanı ise havacılık sektörü için mevcut düzenleme eğilimlerinin bu düşüşü tersine çevirmek yerine hızlandıracak gibi görünüyor olması.

Rafael Schvartzman, sebeplerini şöyle detaylandırdı: “Maliyetler açısından bakıldığında Avrupa'da iş yapmak giderek daha pahalı hale geliyor. Düzenleyiciler havacılığın en önemli üç maliyet unsurunu etkileme yetkisine sahip: Hizmet ücretleri, vergiler ve çevre vergileri. Performans düşerken maliyete etkin eden ücretleri artıyor. Havayolları 2022’den bu yana ekstradan 1,5 milyar Euro ücret ödüyor.”

Bu tespitlere göre Avrupa’nın en büyük pazarları, İngiltere, Almanya ve İspanya’da yolcu sayısı artışlarına rağmen, yeni düzenlemeler sektörü etkilemeye devam edecek ve havacılık sektörü daha da kötü hale gelecek. Avrupa’da havayolları için hava trafik hizmetlerini tek çatı altında verimli hale getirecek ve maliyetleri aşağı çekecek “Single European Sky (SES) / Tek Avrupa Gökyüzü (TAG)” anlaşmasının bu yıl başında darbe yemiş olmasına da birçok haklı sebeplerden IATA yönetimi tepkili.

Almanya hava darbesinin neresinde!

Avrupa hava sahasını, güvenlik, kapasite, maliyet verimliliği ve çevre açılarından iyileştirmeyi ve hava trafiğinin tek elden yönetimi ile uçakların Avrupa hava sahasındaki yolculuk sürelerini kısaltmak başta olmak üzere birçok açıdan verimlilik sağlayacağı düşünülen Avrupa Birliği’nin (AB) “Tek Avrupa Gökyüzü” anlaşmasında gelişme kaydedilememesinin de bu olumsuz gidişi etkileyeceği belirtiliyor. Bu yılın başlarında “Tek Avrupa Gözyüzü” projesine yönelik ortaya konan olumsuz gelişmeler, yapılmak istenen reformları yok ettiği de IATA tespiti...

AB’de “Hava Seyrüsefer Hizmet Sağlayıcı” maliyetleri son iki yılda 1,5 milyar Euro kadar artmış, ama bu artışın performansı etkisi olmamış. Bu sebeple de bu yaz havayollarında yaşanacak gecikmelerin 2019'dan daha kötü olması bekleniyor. Rafael Schvartzman, eğer böyle bir durum ortaya çıkarsa bunun “Tek Avrupa Gökyüzü” projesinin yeniden başlamasına fırsatı sunabileceği ihtimali olduğunu ifade etti.

2004’ten bu yana gündemde olan “Tek Avrupa Gökyüzü” anlaşması üzerinde önemli oranda mutabakata varılmıştı, ancak Dubai’de IATA Genel Kurulu’nda biraz kulis yapınca bu anlaşmanın 2024 yılı başında çökmesinde bir numaralı faktörün Alman Lufthansa Havayolları olduğuna yönelik bilgilere ulaştım. Özellikle Lufthans CEO’su Carsten Spohr, Single European Sky (SES) anlaşmasının hayata geçmemesi için ciddi lobi yaptığı belirtiliyor. Diğer ifadeyle bu projenin yeniden canlanması için Almanya’nın ikna edilmesi gerekiyor.

Hizmet ücretlerinin artmasına rağmen, performansa etki etmemesi de SES anlaşması kapsamında değerlendiriliyor. Yine IATA verilerine ve Rafael Schvartzman’ın değerlendirmesine göre Avrupa’da havacılığın kötü gitmesine ikinci etken ise artan vergiler. Mayıs ayında Almanya'nın yaklaşık yüzde 19 oranında yolcu vergisini artırması buna bir örnek. İngiltere, Hollanda, Danimarka ve Macaristan da benzer adımları atarak ya olan vergileri artırdılar ya da vergi almaya başladılar. Yurtdışı çıkış harcının artacağına dair Türkiye’de de benzer bir tartışma olduğunu da not etmiş olayım.

Havayollarının maliyetlerini artıracak bir tartışma ise iklim değişikliği veya karbon emisyonunu düşürme girişimi adı altında jet yakıtına vergi getirilmesi ihtimaliydi. Ancak başka sektörlere yapılmayan uygulamanın havayollarında harekete geçirilmesinin haksızlık olduğu anlaşılmış olacak ki bundan şimdilik vazgeçilmiş. Ancak karbon emisyonun düşürülmesi için en kapsamlı ve sürdürülebilir çalışmayı havayollarının yapmasının da bu kararın uygulamaya geçirilmesini engellediği söylenebilir.

Avrupa havayolu pazarının gelişimini engelleyen faktörler sadece “Single European Sky” anlaşması veya benzeri düzenlemelerin zamanında yapılmamasıyla sınırlı değil. Avrupa havalimanları da sorun yaşıyor. Kimisi kapasite artıramıyor, bazıları artırsa bile bağlantı çeşitliliği sağlayamıyor. Ama daha önemlisi bazı havalimanlarında çeşitli düzenlemeler sebebiyle kapasitenin düşürülmesi gündeme geliyor. IATA tespitlerinde ise havalimanı yatırımlarını, gürültü yönetimini ve havalimanı slot düzenlemelerini Avrupa’nın acilen gündeme alması gerektiğine hassaten vurgu yapılıyor.

Avrupa’da hava trafik yönetiminin sorunlu olduğu ülkeler ve havalimanları bulunduğu, aynı piste, uçak park alanı ve yolcu terminal kapasitesine sahip olunmasına rağmen kötü işletmecilik, yeni teknolojilerin kullanılmaması, personel eksikliği gibi sebeplerden daha az yolcu ağırladıklarına dikkat çekiliyor. İngiltere’den Gatwick Havalimanı ve Hollanda’nın 6 pistli, kötü işletilen Schiphol Havalimanı karşılaştırılarak örnek veriliyor. Eğer “Single European Sky” anlaşması devreye girerse bu tarz olumsuzlukların ortadan kalkacağı ve verimlilik sağlanacağı belirtiliyor.

Avrupa’da uçaklar neden gecikiyor?

IATA Avrupa Bölge Başkan Yardımcısı Rafael Schvartzman, Avrupa'daki gecikmelerin havayollarının kontrolü dışında olduğunu ve artan gecikmelerin ana nedeninin hava trafik kontrolü olduğunu söyledi. İngiltere hava trafiğini yöneten NATS, 28 Ağustos 2023’te ciddi bir teknik sorun yaşamış, hava trafiği uzun süre aksamıştı. Bu teknik sorunun havayollarına yaklaşık 100 milyon Sterlin’e mal olduğuna vurgu yapan Schvartzman, ancak NATS'ye hiçbir maliyeti olmadığına dikkat çekti. IATA yetkilisinin ifade ettiği üzere gecikmelere etki eden unsurların sorumluluğu olmaması, maliyetlerine katlanmamaları büyük handikap.

Bakalım Avrupa Birliği önümüzdeki aylarda “Tek Avrupa Gökyüzü” anlaşması üzerinde anlaşabilecek mi?